همه، هویت یک کتابخانه را با کتاب و کاغذ می‌شناسند، اما اینجا در دل پارک دانشجو با کتابخانه‌ای روبه‌رو می‌شوی که در آن خبری از کاغذ و شکل چاپی کتاب نیست. «آینده»، اولین کتابخانه هوشمند ایران است که به شما تجهیزات و امکانات دسترسی به منابع الکترونیکی را می‌دهد. کف کتابخانه با موکت پوشیده شده و تردد در آن بدون کفش است. منظره درختان سرسبزِ پارکِ دانشجو را می‌توانی از پنجره‌های شیشه‌ای داخل کتابخانه تماشاکنی. می‌توانی ساعت‌ها بنشینی و به صورت رایگان، کتاب دیجیتال بخوانی یا کتاب را به صورت صوتی گوش کنی. اگر نیاز به تمرکز بیشتر روی کارها و پروژه‌های خود داری، امکان استفاده از خدمات «اتاق مطالعه خصوصی» برایت فراهم است؛ اتاقک‌های انفرادی همراه با اینترنت پرسرعت، پریز برق، میز و کمد شخصی که البته برای این بخش باید هزینه جداگانه پرداخت کنی.
بخش‌های جدید دیگری هم در کتابخانه وجود دارد. چهار اتاق با کاربری‌های اتاق مطالعه گروهی و دفتر کار تعبیه شده است که همگی مجهز به اینترنت پرسرعت و بدون محدودیت، ست کامل وسائل اداری، تجهیزات صوتی و تصویری، کامپیوتر و میز هوشمند هستند. امکان رزرو اتاق‌ها برای مدیران، استارتاپ‌ها، تیم‌های کاری، وکلا، مهندسان مشاور و ناظر، دانشجویان و دیگر گروه‌های کاری مهیاست. فضایی هم با هدف برگزاری جلسات، کنفرانس، دوره‌های آموزشیِ تئوری و دورهمی‌های صاحبان استارتاپ‌ها ایجاد شده است. اینجا محیط مناسبی برای درس خواندن و انجام کارهای اداری است.
سکاندار کتابخانه آینده
مهدی خلیلی‌نیا، سکاندار کتابخانه دیجیتال آینده است. او تحصیلکرده رشته کامپیوتر و کسب و کار الکترونیک است و سال‌ها سابقه کار به عنوان کتابدار را دارد.
مسئول کتابخانه آینده درباره چگونگی فعالیت‌ها و ارائه خدمات این مجموعه می‌گوید: خدمات ما شامل دو قسمت می‌شود، بخش اول، فراهم کردن منابع دیجیتال و غیرکاغذی برای مخاطبان که استفاده از آن برای همه افراد امکان‌پذیر است. متقاضیان می‌توانند به راحتی با ارائه یک کارت شناسایی و حق عضویت ۱۶ هزار تومان، عضویت یک‌ساله دریافت کنند. این خدمات شامل دسترسی نامحدود به کتابخوان‌های الکترونیکی(طاقچه و فیدیبو) و پایگاههای نمایش فیلم، سریال، آموزش و سرگرمی و دسترسی نامحدود به پایگاههای اطلاعاتی و مقالات علمی مانند سیویلیکا، مگاپیپر، نورمگز و مگ ایران می‌شود. عمده مخاطبان ما در این بخش، پژوهشگران و دانشجویان هستند. دانش‌آموزان هم برای تحقیقات کلاسی خود می‌توانند از منابع کتابخانه ما بهره ببرند.
بخش دوم، ارائه خدمات فضای کار اشتراکی است که با هدف حمایت از کسب و کارهای نوین، استارتاپ‌ها و فعالیت‌های دانش‌بنیان صورت می‌گیرد. ما با اجاره دادن دفاتر کار به قیمت مناسب، تسهیل کننده کسب و کارهای نو هستیم و همچنین باعث ایجاد تعامل بین گروه‌های کاری شده‌ایم، مثلا تیمی که مشغول تولید محتواست، با تیم اتاق کناری که مشغول کار حسابداری است، ارتباط می‌گیرد و برای امور مربوط به حسابداری خود وارد تعامل می‌شود.
نیاز زمانه امروز
وجود کتابخانه‌های دیجیتال از نیازمندی‌های زمانه فعلی محسوب می‌شود. افتتاح این کتابخانه، چقدر پاسخگوی این بخش از نیاز شهروندان بوده است؟
خلیلی‌نیا، مسئول کتابخانه آینده می‌گوید: چه بخواهیم و چه نخواهیم، دنیا به سمت کتابخانه‌های بدون کتاب کاغذی پیش می‌رود، چرا که همه ابعاد زندگی انسان‌ها دیجیتال شده است. هم‌اکنون، تلفن همراه جزو جدایی‌ناپذیر زندگی افراد محسوب می‌شود و اغلب مردم، یکی از اپلیکیشن‌های کتابخوان را در گوشی خود نصب کرده‌اند. این کتابخانه‌ها برای ترویج کتابخوانی، شرایط استفاده رایگان از اپلیکیشن‌های مذکور را فراهم می‌کنند. کتابخانه‌های بسیاری در کشورهای پیشرفته این مسیر را پیموده‌اند و ما هم ناگزیر باید در آن راه قدم بگذاریم. اولین نوع کتابخانه بدون کتاب در سال ۲۰۱۳ در آمریکا راه‌اندازی شد که به دانشجویان اجازه دسترسی الکترونیک به کتاب‌ها و مقالات را می‌داد، سپس استرالیا به سمت دیجیتالی کردن کتابخانه‌های خود قدم برداشت. خوشبختانه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با راه‌اندازی کتابخانه آینده در این مسیر پیشرو بوده است و من به شخصه در منطقه خاورمیانه، کتابخانه‌ای را سراغ ندارم که به این شکل گسترده و کاملا دیجیتال خدمات‌رسانی کند.
به گفته مسئول کتابخانه، با توجه به محیط دانشجویی این منطقه و دسترسی آسان به سامانه‌های حمل ونقل عمومی، انتخاب پارک دانشجو برای فضای کتابخانه، انتخابی آگاهانه و هدفمند بوده است.
خلیلی‌نیا در پاسخ به این پرسش که استقبال مردم از کتابخانه چقدر بوده است می‌گوید: چندماهی زمان برد تا مردم فلسفه وجود چنین کتابخانه‌ای را بدانند، چون مکان جدیدی بود با خدمات تازه که تجربه‌ای از آن نداشتند، اما افراد در مدت کوتاهی به شناخت رسیدند و برای عضویت اقدام کردند.
در شش ماه گذشته، حدود ۸۰۰ عضو گرفته‌ایم، ۱۰ کابین مطالعه انفرادی ما کاملا پر است، فضای مطالعه گروهی هم مورداستقبال قرار گرفته و بخش‌هایی از فضای کار اشتراکی هم مشغول فعالیت است.
وی به معضلات موجود در فضای کتابخانه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی که مجموعه در آن واقع شده است، ما با معضلاتی چون کودکانِ کار، کارتن‌خواب‌ها و معتادان مواجه هستیم که نوع برخورد با آن‌ها باید با همدلی همراه باشد. مثلا گهگاه شاهدیم کودکان کار وارد کتابخانه می‌شوند و آرامش محیط را برهم می‌زنند. با کمک آموزش‌هایی که در این زمینه توسط نهاد و جلسات هم‌اندیشی با شهرداری دیده‌ایم سعی می‌کنیم برخوردی را با این گروه پیش بگیریم که هم باعث حفظ آرامش اعضا و هم باعث حفظ حرمت این عزیزان شود.
آوازه آینده در آن سوی مرزها
جالب است بدانید آوازه کتابخانه آینده در آن سوی مرزها هم پیچیده است. خلیلی‌نیا می‌گوید: در اشل جهانی، بازدید آقای سعید فروزی، کتابدار باتجربه کتابخانه عمومی سوری ونکوور کانادا را از این کتابخانه داشته‌ایم. خدمات آینده برای وی بسیار جذاب بود و به اذعان وی، در کانادا کتابخانه‌ای به این صورت کاملا دیجیتال موجود نیست یا اگر هم هست، به صورت محدود، گزیده‌ای از این خدمات را ارائه می‌دهد. همچنین نان هاندجیچ، رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ بوسنی و هرزگوین از این کتابخانه بازدید کرده است. او که در کشور خود سکاندار کتابخانه‌ای با قدمت ۵۰۰ ساله است، از ارائه خدمات ما به خصوص خدمات مربوط به واقعیت افزوده شگفتزده شد. واقعیت افزوده، امکان اضافه کردن صوت، فیلم و انیمیشن را به یک کتاب هوشمند برای مخاطب فراهم می‌کند تا شخص از طریق مولتی مدیا درک بهتری از محتویات کتاب داشته باشد.
این کتابدار باتجربه معتقد است در چند سال اخیر و حداقل در دهه اخیر، کتابخانه‌ها صرفا محلی برای به امانت دادن کتاب نیستند و معنای کتابخانه از کتاب به علاوه خانه فراتر رفته است. کتابخانه‌ها اکنون به پایگاههای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده‌اند. حتی در روستاهای دورافتاده، کتابداران فعال و کتابداران سیار، خدماتی فراتر از خدمات کتابخانه‌ای به اعضا ارائه می‌دهند؛ خدماتی از قبیل مشاوره‌های کتابخوانی، برنامه‌های کتاب‌درمانی و آموزش‌های ویژه مثل زبان انگلیسی. یک دسته کارهای فرهنگی هم در قالب کتابخوانی انجام می‌شود، حتی بحث اقتصادی که همان حمایت از کسب و کارهاست در کتابخانه‌ها مطرح است.
انتخاب کتابدار
مریم تاجیک، مسئول روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های استان تهران، می‌گوید: کتابخانه آینده، اسفند ۱۴۰۲ همزمان با بیستمین سالگرد تأسیس نهاد کتابخانه های عمومی کشور توسط دکتر اسماعیلی، وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی افتتاح شد و فعالیت خود را آغاز کرد و با این‌که مدت زیادی از افتتاح آن نمی‌گذرد، مورداستقبال عموم قرار گرفت.
این کتابخانه با ارائه خدمات خاص، قطعا نیازمند کتابدارانی توانمند و آشنا به مسائل الکترونیک بود. برای این‌که افرادی شایسته را به عنوان سکانداران آن انتخاب کنیم، چندین بار در بین کتابداران نهاد، سایت‌های مختلف و روزنامه‌ها فراخوان دادیم تا از میان داوطلبان، بهترین‌ها را برگزینیم. در حال حاضر آقای خلیلی‌نیا، مسئول و خانم تهم،کتابدار کتابخانه آینده هستند و با توجه به نیاز و حجم بالای فعالیت کتابخانه، در حال جذب نیروهای جدید هم هستیم.
به گفته وی، این کتابخانه الکترونیکی باعث شده تا اشتراک گذاری اطلاعات، راحت‌تر صورت بگیرد و امکان به‌روزرسانی منابع اطلاعاتی هم وجود داشته باشد؛ در واقع وجود کتابخانه الکترونیکی، سهم عظیمی در پیشرفت علم و تکنولوژی و تبادل اطلاعات دارد و باید به آن توجه کرد.
