این سریال که پس از ۱۰سال توقیف، توسط مدیران فعلی تلویزیون به آنتن رسید، در جریان پخش دو فصل قبلی با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شد اما پس از وقفه‌ای دو ماهه از پایان پخش فصل دوم، فصل سوم در زمان نه چندان مناسب برای پخش یک سریال غیرمناسبتی از شب اول محرم پخش شد. اگرچه به باور عده‌ای زمان پخش نامناسب بود اما با این اوصاف، « سرزمین مادری » در فصل سوم مانند دو فصل گذشته توانست به سریالی پربیننده در تلویزیون تبدیل شود.
سرزمین کهن به کارگردانی کمال تبریزی بنا بود در سه فصل ۲۰قسمتی ساخته شود اما خبرهایی مبنی بر ۶۶قسمتی شدن آن منتشر شد در حالی که فصل‌های اول و دوم آن به ترتیب در ۲۱ و ۱۹ قسمت در پاییز و زمستان سال گذشته پخش شد، فصل سوم که تابستان امسال آغاز شده و پخش آن از ۲۰قسمت عبور کرده به قسمت‌های پایانی نزدیک می‌شود.
در این فصل زمان وقوع اتفاق‌های سریال به سال‌های ۵۶ و ۵۷ می‌رسد و داستان وارد مرحله میانسالی «رهی اردکانی» می‌شود که آرش مجیدی جایگزین شهاب حسینی، بازیگر نقش دوره جوانی این شخصیت شده است. شهاب حسینی نیز در فصل دوم جایگزین علی شادمان بازیگر نقش دوران کودکی رهی شده بود.
چالش تغییر بازیگران اصلی در فصل سوم
ساخت فصل سوم و پایانی این مجموعه به خاطر پخش چهار قسمت ابتدایی و حاشیه‌های ایجاد شده آن در سال ۹۲ با تأخیر یک ساله مواجه شد اما سرانجام فیلم‌برداری فصل سوم در اواخر تابستان ۹۴ آغاز شد و در تیرماه ۹۶ پایان یافت. یکی از حاشیه‌های توقیف سریال سرزمین مادری در زمان پخش اولیه، خودش را در مرحله تولید فصل سوم نشان داد و کمال تبریزی برای ادامه مسیر ناگزیر به تعویض تعدادی از بازیگران نقش‌های اصلی سریالش شد. او به ناچار بازیگرانی چون آرش مجیدی، زنده‌یاد سعید راد، مهران رجبی، کوروش سلیمانی و... را جایگزین شهاب حسینی، فرهاد قائمیان، محسن تنابنده و محمدرضا فروتن کرد.
از آنجا که بار درام بر دوش شخصیت رهی اردکانی بود، نقشی که در فصل اول، علی شادمان به زیبایی ایفاگر دوران کودکی و نوجوانی آن بود و در فصل دوم شهاب حسینی نقش‌آفرینی تحسین برانگیزی داشت، در فصل سوم به آرش مجیدی واگذار شد. مجیدی که تجربه‌های موفقی در سریال‌های تاریخ معاصر داشته، خیلی زود جای خود را در قامت رهی پیدا کرد و رفتار و گفتارش از سوی مخاطبان پذیرفته شد. تجربه مجیدی و چهره دلنشین او در همراهی مخاطب و پذیرش او در قامت رهی به موفقیتش در این فصل کمک کرد.
نه فقط در بازیگر نقش رهی که تغییراتی در چند نقش کلیدی دیگر هم اتفاق افتاد. نقش تیمسار عبدالرضا بهادری که فرهاد قائمیان در فصل دوم بازی می‌کرد را زنده‌یاد سعید راد در این فصل بازی کرد. گلچهره سجادیه در نقش مادرخوانده رهی ظاهر شد که این نقش در فصل اول بر عهده الهام حمیدی بود. سجادیه با قدرت از پس نقشی پیچیده و متحول شده، برآمد. شخصیت سیدحشمت هم که در فصل دوم در قامت یکی از مبارزان انقلابی در کنار رهی ظاهر شده بود با بازی خوب محمدرضا فروتن در یادها ماندگار شد و در فصل سوم کوروش سلیمانی ایفای آن را بر عهده گرفت. محسن تنابنده هم که در اواخر فصل اول در نقش مرتضی به قصه اضافه شد و در فصل دوم همراه تیم بازیگران بود در فصل سوم با مهران رجبی جایگزین شد. بازی تماشایی هنگامه قاضیانی هم در نقش «جمیله» در فصل اول به جذابیت قصه افزوده بود و در فصل سوم، پریوش نظریه از پس این نقش که حالا در آستانه کهنسالی قرار داشت به خوبی برآمد. یکی دیگر از نقش‌های کلیدی که تغییر بازیگر داشت، نقش محمودرضا بهادری بود که پژمان بازغی بازیگر آن در دو فصل ابتدایی بود و در فصل سوم این نقش به سیدمهرداد ضیایی رسید.
ماجرای توقیف چه بود؟
سریال سرزمین مادری به بررسی وقایع سیاسی، تاریخی و اجتماعی ایران از سال ۱۳۲۰ خورشیدی تا پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد که در بستر ماجراجویی رهی اردکانی روایت می‌شود.
سرزمین کهن در سال ۹۲ پس از پخش چهار قسمت توقیف شد. علت توقیف هم مربوط به سکانسی بود که امیر آقایی در نقش اردکانی، معلمی با اندیشه‌های چپ، رو به بیتا فرهی در نقش خواهر ناتنی‌اش فریاد می‌کشد و دیالوگی می‌گوید، با توجه به اینکه بختیاری نام خانوادگی خواهر ناتنی او است، استفاده از این نام خانوادگی برای بختیاری‌ها معنای توهین به این قوم را تداعی می‌کند و اعتراض‌ها از همان جا شروع می‌شود. در بسیاری از شهرهایی که مردم آن از قوم بختیاری بودند، موج اعتراض به این سریال راه افتاد و تجمع‌کنندگان خواستار عذرخواهی متولیان و توقف پخش این سریال می‌شوند. این ماجرا حتی صدای اعتراض نمایندگان مردم مناطق بختیاری‌نشین در مجلس را هم بلند می‌کند به طوری که اسماعیل جلیلی، نماینده وقت مسجد سلیمان در پی پخش سرزمین کهن، اقدام صداوسیما را در تحریف تاریخ بختیاری؛ غیرحرفه‌ای، اختلاف‌افکنانه و دشمن‌شادکن خوانده و خواستار توقف این سریال تا زمان اصلاح آن شد اما حساسیت‌ها چنان بالا رفته بود که اصلاحات هم موجب پخش مجدد سریال نشد. قرار بود این سریال در سال ۹۶ با نام جدید «سرزمین مادری» از اواسط مهر ماه همان سال پخش شود اما با اعتراض برخی از نمایندگان مجلس متوقف شد. محمد خدابخشی، نماینده وقت مردم الیگودرز در آن سال گفته بود: سریال سرزمین کهن با وجود بازنگری و برخی تغییرات باز هم پخش نخواهد شد؛ چرا که تعدادی از نمایندگان مجلس، اصلاحات این سریال را کافی ندانستند.
سرانجام پس از یک دهه توقیف، ۲۰ مهر ماه ۱۴۰۲ این سریال راهی پلتفرم تلوبیون می‌شود و پس از وقفه‌ای نه چندان طولانی، آخر هفته‌ها روی آنتن شبکه۳ رفت. پخش فصل سوم هم از ۱۷ تیرماه به صورت پخش شبانه آغاز شد و اکنون به قسمت‌های پایانی خود نزدیک می‌شود.
زمانی که از دست رفت
سرزمین مادری که در دسته سریال‌های الف تلویزیون می‌گنجد و بودجه‌ای نسبتاً سنگین برای تولید داشته، سریالی تماشایی و جذاب است که فیلم‌نامه آن توسط علیرضا طالب‌زاده به نگارش درآمده است؛ فیلم‌نامه‌نویسی که سریال‌های به یاد ماندنی «در پناه تو» و «صاحبدلان» را برای تلویزیون نوشته است. کارگردانی کم‌نقص و مسلط این مجموعه تاریخی هم توسط کمال تبریزی و با دستیاری سیدجمال سیدحاتمی انجام شده است. کارنامه کمال تبریزی با آثار پرفروشی چون «لیلی با من است» و «مارمولک» نشان می‌دهد این فیلمساز در دوره‌های مختلف با ماجرای تلخ توقیف روبه‌رو بوده است اما شاید یکی از سخت‌ترین این توقیف‌ها مربوط به سریال «سرزمین کهن» باشد که اگر در زمان خودش پخش می‌شد، در روزگاری که شبکه‌های نمایش خانگی با این شتاب و قدرت دست به تولید سریال نزده بودند و مردم این قدر درگیر شبکه‌های اجتماعی نبودند و اوقات بیشتری را پای تلویزیون می‌گذراندند، می‌توانست بینندگان پرشماری داشته باشد و همچون سریال‌های ماندگار دهه‌های ۷۰ و ۸۰، این سریال هم به سریالی ماندگار از دهه ۹۰ در ذهن مخاطبان تبدیل شود اما پخش نامنظم و چندپاره این سریال و وقفه در پخش فصل سوم و زمان نامناسب برای پخش یک سریال تلویزیونی سبب شد آنچنان که باید دیده نشود اگرچه همچنان جزو سریال‌های پربیننده تلویزیون به شمار می‌رود و احتمالاً یکی از گزینه‌های ثابت سیما در بازپخش آثار ماندگار سال‌های آینده باشد.
