از زمانی که شهید آیت الله «سید ابراهیم رئیسی » در سال ۲۰۲۱ به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد، تمایل زیادی به تقویت روابط بین ایران و کشورهای همجوار به رغم تحریم‌های اقتصادی نشان داد و به سمت سیاست اقتصادهای نوظهور در یک جغرافیای وسیع از شرق آسیا و آفریقا تا آمریکای لاتین حرکت کرد.
تاریخ روابط ایران-آفریقا
طبق گزارش المیادین، روابط ریشه‌دار بین ایران و قاره آفریقا چندین مرحله تاریخی را گذرانده اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این سیاست بُعد متفاوتی را به خود گرفت. شاهدی برای این مسئله اظهارات «نلسون ماندلا» نخستین رئیس جمهور آفریقای جنوبی در جریان دیدارش با آیت‌الله «سید علی خامنه‌ای» رهبر انقلاب اسلامی ایران است که گفت: «ما مدیون انقلاب اسلامی هستیم و رهبر کنونی آن تاثیرات واضح خود را بر جهان گذاشته است.»
در سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۵) رهبر انقلاب به لیبی سفر کرد. این سفر در راستای تلاش ایران برای ارتباط با «جبهه مقاومت در آفریقا» بود. در سال ۱۹۸۶ او یک سفر دوره‌ای به آفریقا شامل موزامبیک، آنگولا، زیمبابوه و تانزانیا داشت. در آن زمان توافق‌هایی با این کشورها در زمینه‌های مختلف امضا کرد.
پیش از آن نیز «جهاد سازندگی» تعداد زیادی از پروژه‌ها را در آفریقا با هدف افزایش سرمایه‌گذاری‌های ایران ارائه کرد. اواسط دهه ۹۰ آفریقا به ایران فرصت‌های اقتصادی مهمی داد. این مسئله رئیس‌جمهور وقت، «علی اکبر هاشمی رفسنجانی» را به سفر به قاره آفریقا در چندین مناسبت در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۶ تشویق کرد اما در دوره «محمود احمدی نژاد» این روابط از طریق راهبرد جنوب-جنوب که هدف آن تقویت روابط با آفریقا و آمریکای جنوبی بود، پویایی جدیدی کسب کرد اما در دوره «حسن روحانی»، ایران سیاستی آرام‌تر و با ثبات‌تر درباره آفریقا داشت.
دوره رئیس جمهور شهید
دوره تقویت این روابط در دوره ریاست جمهوری شهید رئیسی و با حضور شهید «حسین امیرعبداللهیان» به‌عنوان وزیر خارجه بود.
به دنبال ازسرگیری روابط ایران و سودان بعد از هفت سال، این روابط در دوره شهید رئیسی به جایگاه خود بازگشت. وزارت خارجه سودان اکتبر گذشته ازسرگیری روابط دیپلماتیک بین ۲ کشور را اعلام کرد.
«علی الصادق» وزیر خارجه سودان در حاشیه نشست سران کشورهای عدم تعهد در پایتخت اوگاندا با «محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهور ایران در ژانویه امسال دیدار کرد. در بیانیه سودان آمده بود که ۲ مسئول درباره ازسرگیری روابط دوجانبه و تسریع اقدامات مربوط به بازگشایی سفارتخانه‌ها صحبت کردند.
اوایل سال میلادی جاری مخبر پیام مکتوبی را از رئیس‌جمهور اریتره برای همتای ایرانی خود دریافت کرد. در آن زمان رسانه‌های ایرانی اعلام کردند که مخبر در حاشیه نشست رهبران جنبش عدم تعهد در اوگاندا بر لزوم حفظ امنیت گذرگاه‌های آبی بین المللی در راستای استراتژی اساسی و ثابت جمهوری اسلامی تاکید کرد.
روابط اقتصادی و حجم تبادل تجاری با آفریقا
دوره شهید ابراهیم رئیسی فصل جدیدی را از همکاری اقتصادی و تجاری مشترک با قاره آفریقا رقم زد. او بعد از ۱۱ سال در چارچوب سیاست خارجه همه‌جانبه و متوازن به آفریقا سفر کرد.
دفتر ریاست جمهوری ایران در آن زمان اعلام کرد سفر شهید رئیسی به آفریقا در راستای تقویت روابط با کشورهای دوست و هم پیمان و متنوع کردن مقاصد صادرات و ایجاد زمینه‌هایی برای همکاری سیاسی و تجاری است.
طی سفر شهید رئیسی به آفریقا تعدادی از سندهای همکاری در زمینه‌های مختلف بین مسئولان ایرانی و مسئولان کنیا، اوگاندا و زیمبابوه برای بهبود سطح روابط و تقویت همکاری امضا شد. این باب اقتصادی گسترده در قاره آفریقا که رئیسی با استقبال گرم وارد آن شد موجب خشم غرب شد.
تهران پیش بینی کرده بود که میزان تجارت بین ایران و قاره آفریقا با فرا رسیدن ۲۰۲۴ به سه میلیارد دلار برسد که در مقایسه با دولت قبلی ۶ برابر است. بر اساس آماری که «علیرضا پیمان پاک» معاون وزیر صنعت و معدن و تجارت ایران در سال میلادی گذشته ذکر کرد، در دولت‌های قبلی میزان تجارت ایران با قاره آفریقا کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار بود اما در سال میلادی گذشته دولت توانست این رقم را به ۱.۲ میلیارد دلار افزایش دهد.
علاوه بر این، شهید رئیسی اوایل ماه مارس در راس هیأتی عالی رتبه برای شرکت در هفتمین نشست رهبران انجمن کشورهای صادر کننده گاز به الجزایر سفر کرد.
او نخستین رئیس‌جمهور ایران بود که بعد از ۱۴ سال به الجزایر سفر کرد.
شهید رئیسی در این نشست گفت: نظام سلطه غربی که بر مستعمره کردن کشورهای دیگر متمرکز است، امروز ضعیف‌تر از هر زمان دیگری شده است و این نظام به یک نظام پوچ و توخالی تبدیل شده که برای بقای خود نیاز به ادامه این سلطه جویی دارد.
در این سفر توافق‌ها و یادداشت تفاهم‌هایی از جمله یادداشت تفاهم بین وزارت ارتباطات الجزایر و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران درباره همکاری در زمینه رسانه و یادداشت تفاهمی درباره همکاری در زمینه ورزش برای دوره ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ امضا شد.
همچنین درباره لغو ویزای دیپلماتیک به عنوان نخستین گام در مسیر لغو ویزاهای عادی در راستای تقویت روابط بین الجزایر و تهران به توافق رسیدند.
روابط فرهنگی
علاوه بر این روزنامه «لوموند» فرانسه در مقاله‌ای که اوایل سال جاری میلادی منتشر شد، گزاش کرد: کاهش نفوذ کشورهای غربی در کشورهای ساحل باعث شد تا تهران برای تقویت روابط خود با مالی، بورکینافاسو و نیجر تلاش کند.
این روزنامه نوشت: از جمله نشانه‌های حضور دیپلماتیک ایران در این منطقه، اعلام شورای میهنی انتقالی در مالی درباره افتتاح ۲ مرکز آموزشی در سال آتی میلادی است که این ۲ مرکز شامل دانشکده ایران و مرکز فنی و حرفه‌ای ابتکار در زمینه تکنولوژی اطلاعات است.
اما در بورکینافاسو حکومت نظامی «ابراهیم ترائوره» که بعد از کودتای سپتامبر ۲۰۲۲ به قدرت رسید، تصمیم گرفت تا سفارت بورکینافاسو در تهران را بعد از بیش از ۲۰ سال بازگشایی کند.
همچنین ایران اهمیت زیادی برای روابطش با الجزایر قائل شد که از نظر تهران باثبات‌ترین و قوی‌ترین کشور در شمال آفریقا از نظر نظامی و امنیتی محسوب می‌شود و گذرگاه احتمالی برای گسترش حضور دریایی ایران در آب‌های دریای مدیترانه محسوب می‌شود.
اجلاس ایران-آفریقا در تهران
اظهارات شهید رئیسی و دولت او از همان ابتدا واضح بود، هرچند که غربی‌ها بارها درباره طرح جدید تهران در آفریقا صحبت کردند.
در راستای تقویت روابط با قاره آفریقا به عنوان یکی از اولویت‌های ایران، دومین اجلاس سران ایران-آفریقا در ماه میلادی گذشته با مشارکت بیش از ۴۰ وزیر اقتصاد در این کشورها به عنوان آغازی برای این روابط جدید برگزار شد.
در اوایل فعالیت‌های این نشست، شهید رئیسی تاکید کرد: غرب در آفریقا تنها به دنبال منافع خود و غارت کردن منابع این قاره است. آفریقا هیچ چیزی از اروپا کم ندارد، نه از نظر ثروت و منابع و نه از نظر منابع انسانی. ما در ایران آماده‌ایم تا تمام تجارب خود را به شما منتقل کنیم.
این دعوت با دعوتی از سوی «پاتریک لالاند» نماینده اتحادیه آفریقا برای گشودن صفحه اقتصادی جدیدی با ایران مواجه شد.
شهید رئیسی تاکید کرد: ایران فرصتی برای ایجاد پالایشگاه نفت یا نیروگاه برق در آفریقا دارد. غرب در آفریقا فرصتی برای تامین منافع شخصی خود می‌بیند و می‌خواهد آفریقا ملک آن باشد اما ما آفریقا را برای خود آفریقایی‌ها می‌خواهیم و این تفاوت روش ما با غرب است.
این نشست همزمان با «نمایشگاه ایران ۲۰۲۴» بود که گذرگاهی برای ورود صنعت، علوم و فرهنگ ایران به بازارهای جهانی بود. مسئله جالب توجه هم این بود که از بین بازدیدکنندگان اصلی کشورهای آفریقایی بودند.
شهید رئیسی نشست سران ایران-آفریقا و نمایشگاه اکسپو را فرصت بسیار گرانبهایی دانست تا مسئولان آفریقایی از طریق آن توانایی‌های ایران را بشناسند.
در پایان مطلب المیادین آمده است: رابطه‌ای که رئیسی با کشورهای آفریقایی تقویت کرد، از اولویت‌های سیاست خارجی کشورش بود؛ او حامی استقلال و توسعه و یاور قاره آفریقا بود و به کوهی از دیپلماسی یعنی شهید امیرعبداللهیان تکیه داشت.
