سوریه پس از دوران درگیری‌های داخلی و نبرد با داعش، اکنون در آستانه ورود به فاز اقتصادی و بازسازی است. دولت سوریه تمهیدات ویژه‌ای برای حضور و سرمایه‌گذاری فعالان اقتصادی ایرانی اندیشیده است. در همین راستا کشورهای ایران و سوریه همواره به دنبال افزایش سطح مبادلات تجاری با یکدیگر بوده‌اند، این موضوع با رجوع به تفاهم نامه‌ها و سندهای امضا شده بین دو طرف قابل اثبات است.
سوریه تنها کشوری است که با ایران توافق‌نامه تجارت آزاد (به‌استثنای ۱۴ قلم محصولات کشاورزی و ۷۴ قلم کالای صنعتی) دارد. در سال ۱۳۹۸ بنا به درخواست طرف سوری مقرر شد ۸۸ قلم کالایی که از توافق‌نامه مستثنی شده بود از حالت استثنا خارج شود تا تجارت بین دو کشور توسعه یابد. از سوی دیگر با توجه به امضای موافقت‌نامه همکاری‌های اقتصادی راهبردی بلندمدت ایران و سوریه به همراه امضاء ۱۱ سند و یادداشت تفاهم همکاری بین این دو کشور در بهمن ۱۳۹۷، ظرفیت مناسبی برای همکاری در بخش‌های مختلفی از اقتصاد سوریه وجود دارد.
بازسازی کارخانجات سیمان، اولویت صنعت سوریه
ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و سوریه با تکیه بر سندهای راهبردی اقتصادی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیرساختی (برق، راه، مسکن، نفت و گاز)، صنعتی (انواع صنایع کلیدی مانند سیمان، صنایع شیمیایی، صنایع غذایی، فولاد، صنایع مهندسی نساجی) و کشاورزی را ارائه کرده است که به تعدادی از آن ها می‌پردازیم:
بازسازی کارخانجات سیمان یکی از اولویت‌های صنایع سوریه است. مواد معدنی اولیه برای صنعت سیمان به مقدار کافی در سوریه وجود دارد و برای تامین آن جهت خوراک یک کارخانه سیمان با عمر ۵۰ سال مشکلی وجود ندارد، اما کارخانجات ساخته‌شده سیمان نیاز به صنایعی دارد تا در زمینه‌های مختلفی مانند ریخته‌گری، متالوژی و غیره بتواند از آن‌ها پشتیبانی کند، این صنایع را کارخانه پشتیبانی صنایع سیمان می‌نامند.
نوسازی کوره‌های ذوب کارخانه پشتیبانی صنایع سیمان در حلب از جمله پروژه‌های مهم است. این کارخانه قبل از جنگ کلیه کارخانجات سیمان حلب را تحت پشتیبانی خود داشت تا جایی‌که در سال ۲۰۱۱ سود این کارخانه بیشتر از ۲ میلیون دلار بوده است. این کارخانه قبل از جنگ سوریه در زمینه تولید قطعات یدکی و گلوله‌های فلزی و تعمیر قطعات کارخانه‌های دولتی و خصوصی فعالیت می‌کرد و دارای بزرگ‌ترین دستگاهای تراش در کشور سوریه است. در زمان جنگ متاسفانه بخش قالب‌سازی و کوره ذوب تخریب شد و هزینه بازسازی خط تولید از یک‌میلیون دلار تا ۳ میلیون دلار برآورد شده است، البته این هزینه بستگی به نوع ماشین‌آلات و کوره و از نوع تکنولوژی مورد استفاده دارد.
کارخانه سیمان شهبای لاذقیه با توجه به دارا بودن معادن آهک و سیلیس در شمال کارخانه و معدن بزرگ سنگ در غرب کارخانه و از طرفی شناسایی معادن خاک رس، آهن و دیگر مواد معدنی در فاصله ۳ کیلومتری، اقدام به خرید معادن با ذخایر مناسب در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ کرده که از نقاط قوت کارخانه بوده و زمین‌های آن نیز در مالکیت کارخانه است. با توجه به مصرف زیاد سوخت در تولید سیمان و از طرفی توسعه بافت شهری در اطراف کارخانه و ملاحظات محیط زیستی به‌دلیل آلودگی‌های ایجادشده‌ی ناشی از تولید سیمان، این کارخانه در سال ۱۹۹۸ تعطیل شد.
پروژه‌های کشاورزی، پزشکی و غذایی در سوریه
از جمله ظرفیت‌های اقتصادی سوریه در حوزه کشاورزی عبارتند از: پروژه پرورش ماهی - ساحل منطقه طرطوس، پروژه پرورش ماهی در یکی از سدهای منطقه القنیطره، پروژه مرکز پرواربندی گوسفند در سلمیه حماه، پروژه تولید لبنیات و پنیر - شهرک صنعتی "بالحس" القنیطره، پروژه سرمایه‌گذاری در صنعت کود آلی السویدا شهرک صنعتی منطقه ام‌الزیتون، پروژه تولید خوراک دام در درعا، پروژه خشک کردن میوه در درعا، پروژه کارخانه تولید رب گوجه‌فرنگی و آبمیوه در درعا، پروژه تولید ملزومات کشاورزی در طرطوس، پروژه اجرا و تجهیز واحدهای سردخانه در درعا.
نیازهای پزشکی کشور سوریه شامل توسعه صنعت تجهیزات پزشکی و تولید نمک پزشکی کلرید سدیم در حمص و دیرالزور است. همچنین پروژه‌های صنعت غذایی این کشور عبارت است از: پروژه سرمایه‌گذاری کارخانه بیسکویت‌سازی غراوی - حوش‌پلاس، پروژه سرمایه‌گذاری در کارخانه لبنیات حلب، پروژه تولید نوشیدنی‌های غیر الکلی در السویدا، پروژه بسته‌بندی و پر کردن نمک یددار در درعا، پروژه بسته‌بندی روغن زیتون و تولید صابون در السویدا، پروژه بسته‌بندی روغن زیتون در درعا، پروژه تولید روغن‌های گیاهی در حمص، پروژه صنعت چیپس سیب در السویدا.
محور ریلی سرخس - سوریه، همکاری مهم کریدوری
اتصال کشورهای آسیای مرکزی به شامات از طریق ایران همواره مورد توجه دستگاه دیپلماسی کشورمان بوده است، به‌گونه‌ای که مسیر راه‌آهن از سرخس در استان خراسان رضوی به شلمچه و سپس از بصره به سوریه می‌تواند وضعیت ترانزیتی ما را بهبود ببخشد. در همین راستا رئیس‌جمهور کشورمان در سفر اردیبهشت سال قبل(۱۴۰۲) به سوریه، پروژه‌های این موضوع را با همتای خود مورد بحث قرار داد.
توصیف خط ریلی شلمچه به بصره به عنوان کریدوری راهبردی با ظرفیت اتصال ایران به مدیترانه از طریق سوریه، موضوع راهبردی مهمی است که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت، چرا که مسیر شلمچه به بصره و از آنجا به بندر لاذقیه در سوریه، امکان آن را فراهم می‌کند که تجارت در مسیر دور و طولانی از کشور پاکستان به چابهار واقع در جنوب‌شرق ایران و از آنجا به شلمچه میسّر شود و همچنین گذرگاه امنی فراهم می‌شود تا چین و کشورهای آسیای مرکزی، امکان انتقال کالا از سرخس به شلمچه و از آنجا به بنادر سوریه را در نظر بگیرند.
احیای شبکه برق سوریه با کمک مهندسان ایرانی
ظرفیت تولید برق سوریه تا سال‌های قبل از جنگ داخلی ۹۵۰۰ مگاوات بود. با شروع و تشدید بحران در سوریه، بعد از یک دهه ظرفیت باقی مانده تقریباً پاسخگوی ۲۵ درصد انرژی موردنیاز بود، در همین راستا شرکت‌های مهندسی کشورمان علی‌رغم تحریم‌های اعمالی، وارد میدان شده و از ساخت و بازسازی نیروگاه‌های تولید برق گرفته تا پروژه‌های تعمیر و نگهداری آن‌ها در محرده، بانیاس و دیرعلیف، هرآنچه را که برای احیای مجدد نیروگاه‌ها و تولید انرژی برق موردنیاز بود، در اختیار سوریه قرار دادند.
نیروگاه برق حرارتی حلب و الرستین در لاذقیه، دو پروژه‌ای هستند که با همکاری سوریه و ایران به بهره‌برداری رسیدند، به نحوی‌که پس از بازسازی، هر کدام حدود ۵۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید شبکه برق سوریه اضافه کردند.
تولید لاستیک، تراکتور و شیرخشک آخرین توافقات ایران و سوریه
«حسین اکبری»، سفیر جمهوری اسلامی ایران در دمشق و هیأت همراه، اول اردیبهشت جاری با «محمد سامر الخلیل» وزیر اقتصاد و تجارت خارجی، «عبدالقادر جوخدار» وزیر صنایع و «فادی الخلیل» رئیس سازمان برنامه‌ریزی و همکاری بین‌المللی سوریه دیدار و گفت‌وگو کردند. در این نشست وزیر صنایع سوریه گفت که پروژه‌های مشترک مورد بررسی مربوط به تولید لاستیک، تراکتور و شیر خشک در اولویت قرار دارد که پیش از این «حسین عرنوس» نخست‌وزیر سوریه در سفر به تهران در این زمینه با مقامات ایران گفت‌وگو کرده بود.
فادی الخلیل، رئیس سازمان برنامه‌ریزی و همکاری بین‌المللی سوریه نیز با اشاره به ضرورت فعال‌سازی شرکت‌های مشترک دو کشور و تشویق بخش خصوصی برای ورود به پروژه‌های سرمایه‌گذاری در سوریه، گفت: «سوریه قوانینی برای تشویق به سرمایه‌گذاری وضع کرده که از طریق این قوانین می‌توان از تجربیات ایران در زمینه‌های فنی و صنعتی استفاده کرد.»
۱۵۰ شرکت ایرانی آماده بازسازی زیرساخت‌های سوریه
با مشارکت ۱۵۰ شرکت ایرانی، کنفرانس «بازسازی سوریه - فرصت‌ها و سرمایه‌گذاری» ۱۳ اسفند سال گذشته(۱۴۰۲) در تهران با همکاری سازمان توسعه تجارت ایران، سفارت سوریه در ایران و بازرگانان سوری برگزار شد. هدف این کنفرانس معرفی فرصت‌های ورود به بازارهای سوریه، رویه‌های ورود شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی، بازسازی کارخانجات، تامین کالاها و خدمات و آشنایی با ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری موجود در سوریه بود.
اعضای هیأت‌مدیره انجمن مهندسان سوریه، مهندس ابراهیم مصطفی، مشاور امور تجاری و توسعه تجارت در اتاق دمشق، مهندس هنادی مؤذن، مدیرعامل شرکت نیترون انرژی، مهندس جان کره بتیان، مدیرعامل شرکت نمایشگاه‌ها، مروی العبد، مدیر بازاریابی نمایشگاه‌های سوریه در ایران، سومر یونس، ارائه‌های تفصیلی در مورد واقعیت سرمایه‌گذاری، اولویت‌ها، ظرفیت‌های موجود و فرصت‌های همکاری مشترک در سوریه و تسهیلات ارایه‌شده توسط دولت سوریه برای شرکت‌های خارجی به‌منظور فعالیت در خاک خود، ارائه دادند.
