امیر کویت در اقدامی کم‌سابقه دستور انحلال پارلمانی را که هنوز نخستین جلسه آن تشکیل نشد، صادر کرد. در این نوشتار دلایل و پیام‌های این اقدام امیر کویت بررسی می‌شود.
کویت کشوری با مساحت ۱۷۸۱۸ مترمربع در غرب آسیا واقع شده است که با کشورهای عراق و عربستان سعودی دارای مرزهای خاکی و با ایران از راه خلیج فارس دارای مرزهای آبی است. این کشور در سال ۱۹۶۱ به استقلال رسید و ۲۵ فوریه سالروز گرامیداشت استقلال این کشور است. نوع حکومت کویت پادشاهی امیرنشین است. به موجب قانون اساسی کویت، قدرت در خاندان آل صباح موروثی است و حکومت کویت مرکب از قوای سه گانه مقننه، قضائیه و مجریه است که از یکدیگر تفکیک شده و یک شورای مشورتی امیر کویت را در امور مملکتی یاری می‌کند. فعالیت‌های حکومت نیز طبق قانون اساسی توسط مجلس ملی کویت کنترل می‌شود. مجلس ملی کویت با ۵۰ عضو در ژوئیه ۱۹۶۳ تشکیل شد. البته مجلس ملی کویت ۶۵ عضو دارد که ۱۵ عضو دیگر آن از اعضای دولت هستند.
انحلال پارلمان و نابسامانی سیاسی شدید در کویت
مجلس ملی کویت نهاد اصلی قانون‌گذاری در این کشور است. بر اساس قانون اساسی کویت، مجلس این کشور علاوه بر حق تصویب یا رد قوانین، اجازه سوال از شخص نخست‌وزیر و وزرا و حتی ندادن رأی اعتماد یا استیضاح مقامات ارشد دولتی را دارد. با این حال، عمر پارلمان در کویت همواره کوتاه بوده و کمتر به ۴ سال رسیده است. از سال ۱۹۹۱ تاکنون تقریباً هر دو سال یک بار انتخابات پارلمانی برگزار شد و تنها ۳ پارلمان توانسته به طور کامل فعالیت کند یعنی در سال‌های ۱۹۹۲، ۱۹۹۹ و ۲۰۱۶. در ۱۲ سال اخیر ۳ بار انتخابات پارلمانی ابطال شد. دلیل ابطال انتخابات و ممانعت از تشکیل پارلمان جدید نیز موفقیت اپوزیسیون در کسب اکثریت کرسی‌های پارلمانی بود. تنها در کمتر از ۴ سال اخیر، ۴ انتخابات در ۵ دسامبر ۲۰۲۰، ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲، ۶ ژوئن ۲۰۲۳ و ۴ آوریل ۲۰۲۴ برگزار شده است.
بحران‌های سیاسی در کویت و انحلال مکرر پارلمان بر تشکیل دولت در این کشور نیز تأثیر داشته است. از سال ۱۹۶۲ تاکنون ۴۶ دولت در کویت تشکیل شد. ۱۴ دولت از ۱۹۶۲ تا ۱۹۹۱، از ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۱۲ نیز ۱۴ دولت و از ۲۰۱۲ تاکنون ۱۸ دولت در کویت تشکیل شد. به عبارت دیگر، در حالی که طی ۵۰ سال ۲۸ دولت در کویت تشکیل شد و میانگین عمر دولت‌ها در این کشور یک سال و ۸ ماه بود، میانگین عمر دولت‌ها در ۱۲ سال اخیر به کمتر از ۷ ماه کاهش پیدا کرد که نشان‌دهنده نابسامانی شدید سیاسی در این کشور کوچک حوزه خلیج فارس است که به صورت خاندانی و قبیله‌ای اداره می‌شود.
چرایی انحلال پارلمانی که هنوز تشکیل نشد
کویت در آوریل گذشته شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی بود. قرار بود نخستین جلسه پارلمان برگزار شود که با فرمان امیر کویت و بر اساس ماده ۱۰۶ به تعویق افتاد. در حالی که انتظار می‌رفت نخستین جلسه پارلمان برگزار شود، شیخ مشعل الاحمد، امیر کویت، حکم به انحلال پارلمان داد. در واقع، پارلمان ۲۰۲۴ کویت نخستین پارلمانی است که پیش از برگزاری و جلسه افتتاح آن منحل شده است. بر اساس اصول ۱۰۲ و ۱۰۷ قانون اساسی کویت، امیر این کشور با ذکر ادله کافی حق انحلال پارلمان این کشور را دارد. با این حال انتخابات مجلس باید حداکثر ظرف دو ماه از زمان انحلال پارلمان برگزار شود.
امیر کویت اکنون در فرمان انحلال پارلمان کویت نه تنها زمانی برای برگزاری انتخابات جدید تعیین نکرده بلکه برخی از مفاد قانون اساسی را برای ۴ سال به تعلیق در آورده است. با وجود اینکه انحلال پارلمان کویت و برگزاری مجدد انتخابات زودهنگام به ویژه در سال‌های اخیر تکرار شده، اما تعلیق عمل به برخی مواد قانون اساسی از زمان آغاز روند دموکراسی در کویت در سال ۱۹۶۲ تاکنون برای سومین بار است که رخ می‌دهد.
سوال مهم این است که چرا امیر کویت تصمیم به انحلال پارلمانی گرفته است که هنوز تشکیل نشد؟ مطابق قانون اساسی کویت، نخستین جلسه پارلمان کشور باید طی مدت حداکثر دو هفته از موعد انتخابات برگزار شود. با این حال، مشعل الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت، ۳۷ روز پس از برگزاری انتخابات، حکم به انحلال پارلمان داد. امیر کویت درباره دلایل چنین تصمیم مهمی گفت: کویت اخیراً روزهای سختی را پشت سر گذاشته است و جایی برای تردید یا تأخیر در اتخاذ تصمیم دشوار برای نجات کشور و تأمین عالی‌ترین منافع آن باقی نمی‌گذارد. امیر کویت تأکید کرد که تصمیم سختی برای نجات کشور و تأمین منافع عالی آن می‌گیریم و اجازه نمی‌دهم از دموکراسی برای تخریب کشور سوءاستفاده شود.
بنابراین، به نظر می‌رسد نارضایتی از نتایج انتخابات اخیر عامل اصلی تصمیم شیخ مشعل برای انحلال پارلمانی است که حتی یک جلسه آن نیز تشکیل نشد. در انتخابات اخیر که ۴ آوریل برگزار شد، مخالفان موفق شدند اکثریت کرسی‌های پارلمان را بار دیگر به دست آورند. میزان مشارکت در انتخابات مجلس کویت ۶۲.۱۰ درصد بود و بر اساس نتایج رسمی انتخابات مجلس کویت، مخالفان از ۵۰ کرسی مجلس، حائز ۲۹ کرسی شدند و روند اکثریت در پارلمان را حفظ کردند. لذا به نظر می‌رسد که منظور امیر کویت از این جمله که «اجازه نمی‌دهم از دموکراسی برای تخریب کشور سوءاستفاده شود»، تصاحب اکثریت پارلمان توسط مخالفان است.
پیام‌های انحلال پارلمان تشکیل نشده در کویت
اقدام شیخ مشعل در انحلال پارلمانی که حتی یک جلسه آن نیز برگزار نشد، حاوی پیام‌های مهمی است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین پیام این اقدام این است که کویت در دوره مشعل الاحمد الجابر الصباح به سمت تضعیف دموکراسی و تقویت اقتدارگرایی گام بر می‌دارد. انتخابات ۴ آوریل نخستین انتخابات پارلمانی در کویت پس از انتصاب مشعل الاحمد الجابر الصباح به سمت امیر این کشور بود. شیخ مشعل دسامبر گذشته به عنوان امیر کویت برگزیده شده بود.
تضعیف دموکراسی در کویت در حالی است که کویت از معدود کشورهای عربی است که دموکراسی حداقلی در این کشور در قالب انتخابات پارلمانی تجلی پیدا می‌کرد. اکنون به نظر می‌رسد شیخ مشعل علیه این دموکراسی حداقلی نیز کودتا کرده و حتی ممکن است با تغییر قانون اساسی عملاً کویت را به سمت اقتدارگرایی بیشتر و نزدیک شدن به مدل سیاسی دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هدایت کند. امیر کویت انتخابات و دموکراسی را هدر رفتن منابع و عامل فساد سیاسی و اقتصادی می‌داند.
پیام مهم دیگری که از اقدام شیخ مشعل می‌توان دریافت کرد این است که فضای سیاسی کویت به سمت امنیتی شدن بیشتر حرکت می‌کند. شیخ مشعل سابقه اطلاعاتی و امنیتی زیادی در کویت دارد. وی در اظهارات خود درباره دلایل انحلال پارلمان به موضوع فساد گسترده اشاره کرد؛ کلیدواژه‌ای که محمد بن سلمان نیز در سال ۲۰۱۷ از آن برای بازداشت گسترده مخالفان و رقبای خود در درون خاندان سعودی بهره گرفت. به همین دلیل نیز اقدام امیر کویت در انحلال پارلمان با استقبال مقامات و رسانه‌های عربستانی همراه شد.
نتیجه
۵ ماه از تکیه زدن شیخ مشعل بر کرسی امیری کویت می‌گذرد. در این ۵ ماه دو نفر برای نخست وزیری منصوب شدند که موفق به تشکیل کابینه نشدند. نخستین انتخابات پارلمانی در دوره جدید نیز برگزار شد و حتی پیش از برگزاری نخستین جلسه، امیر جدید کویت حکم به انحلال پارلمان و همچنین تعلیق برخی از مواد قانون اساسی این کشور داد. استناد شیخ مشعل به این موضوع که منابع و وقت مردم در حال هدر رفتن است و فساد سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای در کشور وجود دارد، حاکی از این است که امیر جدید و ۸۳ ساله کویت روش متفاوتی را در پیش گرفته است و سعی دارد ضمن افزایش اختیارات خود، از دموکراسی به شکل «هدایت شده» بهره گیرد و مانع قدرت گرفتن مخالفان و منتقدان در کشور شود.
تصمیم امیر ۸۳ ساله کویت می‌تواند به منزله اولویت قائل شدن برای توسعه اقتصادی در پرتو اقتدارگرایی قبیله‌ای باشد نظیر آنچه که در امارات و عربستان دیده می‌شود. با این حال، تفاوت مهم کویت با این کشورها در این است که این کشورها بر خلاف کویت سابقه و تجربه دموکراسی و انتخابات آزاد را ندارند. بنابراین، ممکن است تصمیم امیر کویت برای این کشور تبعات امنیتی داشته باشد و یا دست کم سبب تقویت فعالیت‌های پنهانی مخالفان شده و حتی زمینه کودتا علیه خاندان آل صباح در آینده را فراهم آورد.
