جمعیت‌شناسان تخمین زده‌اند تا سال 2050 جمعیت افراد بالای 60 سال به دومیلیارد نفر در جهان خواهد رسید، این بدان معناست که به ازای هر پنج نفر یک سالمند خواهیم داشت. به این ترتیب نه فقط در کشورهای توسعه‌یافته بلکه در کشورهای در حال‌توسعه نیز بخش قابل‌توجهی از جمعیت را سالمندان تشکیل خواهند داد.
افزایش سالمندان در صورت نداشتن برنامه‌های مدون، در آینده به چالشی مهم برای جوامع تبدیل خواهد شد. در کشورهای توسعه‌یافته، از سه دهه گذشته سرویس‌های خدمات مراقبت روزانه به عنوان جایگزینی برای مراقبت‌های سازمانی و رسمی به وجود آمده است. این سرویس‌ها نقش مهمی در مراقبت‌های مبتنی بر جامعه برعهده گرفته‌اند.
حالا با توجه به روند روبه رشد جمعیت سالمندان و نیازهای آنها بویژه باتوجه به مسائلی ازجمله تغییر در سبک زندگی خانواده‌ها و مهاجرت فرزندان و افزایش شمار سالمندان تنها، توسعه مراکز نگهداری روزانه سالمندان در کشور ما نیز ضروری به نظر می‌رسد. برخی از کارشناسان معتقدند اگر همین حالا برای افزایش تعداد سالمندان، برنامه‌هایی در نظر گرفته نشود به‌زودی با یک بحران جدی مواجه خواهیم شد.
درحال حاضر بیش از 10درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. باتوجه به آمار، پیش‌بینی شده است در سال 1420 حدود 20درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد که باید به نیازهایشان ازجمله بیمه، خدمات در زمینه‌های مختلف، مسکن و... پاسخ داده شود.
کوچ مراکز شبانه‌روزی سالمندان از تهران
دکتر محمود برزگر، مدیر بهزیستی شهر تهران با تأکید بر اینکه تا چند سال آینده در کشور با بحران سالمندی مواجه خواهیم بود، می‌گوید: حوزه سالمندی دغدغه همه مسئولان در کشور است و شورای ملی سالمندان برای همین منظور در کشور تشکیل شده است. در این شورا به صورت دوره‌ای جلساتی را با موضوعاتی مثل خدمات قابل ارائه به سالمندان، مراقبت‌های سالمندی و وظایفی که دستگاه‌های مختلف در حوزه سالمندی دارند برگزار می‌کنیم.
وی درباره مراکز شبانه‌روزی و مراکز روزانه نگهداری از سالمندان می‌گوید: یک‌سری از مراکز نگهداری از سالمندان مراکز شبانه‌روزی است و یک‌سری از مراکز هم مراکز آموزشی و توانبخشی روزانه است. امکان نگهداری برخی از سالمندان در خانه وجود ندارد. این سالمندان نیاز به مراقبت‌های خاصی دارند و باید در مراکز شبانه‌روزی نگهداری شوند، پس قطعاً باید فضایی باشد که این افراد در آن نگهداری شوند.
متأسفانه در تهران به دلیل گرانی مسکن، ساختمان‌های مناسبی که بخواهیم به عنوان مرکز سالمندان در نظر بگیریم، رقم‌های بسیار بالایی برای رهن و اجاره دارند از همین‌رو تعدادی از این مراکز از تهران خارج شده‌اند. افراد و مؤسساتی که می‌خواهند در این زمینه کار کنند به سختی می‌توانند این هزینه‌ها را تأمین کنند و اگر بخواهند فعالیت کنند باید رقم بالایی از مردم دریافت کنند تا حداقل بتوانند هزینه‌هایشان را تأمین کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم افرادی وارد این حوزه شوند و رایگان به ارائه خدمات بپردازند چراکه برای گروهی از افراد، کار کردن در این حوزه شغل و منبع درآمدشان است و باید بتوانند از پس هزینه‌ها بربیایند. با توجه به این موضوع در شهر تهران فعالیت در این زمینه کمتر است. سال گذشته از آنجا که مسئولان دو مرکز سالمندان با صاحب ملک به توافق نرسیدند از ادامه کار منصرف شدند و ملک را واگذار کردند و این مراکز تعطیل شدند، ما ماندیم و تعدادی سالمند که ساماندهی آنها برایمان سخت بود، هرچند همه آنها ساماندهی و جادهی شدند.
مراکز نگهداری موقت باید جای شبانه‌روزی‌ها را بگیرند
مدیر بهزیستی شهر تهران در مورد راهکارهایی که برای حل این مشکل در نظر گرفته‌اند، می‌گوید: تصمیم گرفتیم طرح‌هایی را در نظر بگیریم تا وابستگی به مراکز نگهداری شبانه‌روزی کاهش پیدا کند. یکی از این طرح‌ها تسهیل در صدور مجوزها بود. صدور مجوز را برای یک‌سری از گروه‌ها و افراد تسهیل کردیم تا مراجعه کنند و وارد این حوزه شوند و به صورت شبانه‌روزی کار انجام دهند. برنامه‌ریزی می‌کنیم تا گروهی از افراد هم، مجوزهایی را برای مراکز سالمندان روزانه دریافت کنند و خدمات روزانه ارائه دهند.
برزگر با بیان اینکه تأثیر مراکز نگهداری روزانه بسیار بیشتر از مراکز نگهداری شبانه‌روزی است، می‌افزاید: سیاست ما باید به حداقل رساندن نگهداری از سالمندان در مراکز شبانه‌روزی باشد و این کار با گسترش مراکز روزانه ارائه خدمات محقق می‌شود.وی با بیان اینکه سالمندان در معرض تنهایی و محدودیت در روابط بین‌فردی هستند، تأکید می‌کند: رویکرد برنامه‌های اجتماع‌محور ازجمله ایجاد مراکز مراقبت روزانه، بهبود وضعیت زندگی سالمندان و پیشگیری از انزوا و طرد اجتماعی آنان است.
با توسعه مراکز روزانه نگهداری سالمندان می‌توان اوقات‌فراغت آنان را پر کرد و از اتلاف وقت آنها در پارک‌ها یا تنها بودنشان در خانه‌ها جلوگیری کرد. سالمندان می‌توانند با حضور بین همسالان خود به انجام فعالیت‌های مختلف چون فعالیت‌های هنری، فرهنگی و ورزشی بپردازند و علاوه‌بر آن از خدمات توانبخشی نیز بهره‌مند شوند.
در واقع مراکز نگهداری سالمندان روزانه شبیه مهدهای کودکی است که در آنها خدمات متنوعی به افراد ارائه می‌شود و سالمندان می‌توانند اوقات خوشی را بین همسالان خود داشته باشند. این مراکز می‌توانند صبح‌ها پذیرای سالمندان باشند و بعدازظهرها نیز سالمندان به خانه‌شان برمی‌گردند. این مراکز گزینه بسیار خوبی برای خانواده‌هایی هستند که ناگزیرند به دلایل مختلف سالمند را در خانه تنها بگذارند.
سالمندان باید خودمراقبتی را یاد بگیرند
مدیر بهزیستی شهر تهران با بیان اینکه تأکید ما باید بر آموزش خودمراقبتی به سالمندان باشد، می‌گوید: سالمندان ما باید خودمراقبتی را یاد بگیرند. باید ورزش‌های مناسب خودشان را انجام دهند و بدانند در مورد بیماری‌های خاصی مثل قلب و عروق، قند و فشار خون چه اقدامات اورژانسی‌ای را انجام دهند.
باید درباره داروها، نحوه مصرف داروهایشان و پرهیزهای غذایی‌شان آموزش ببینند تا یاد بگیرند چه‌طور از خودشان مراقبت کنند. اگر این اتفاق بیفتد قطعاً فرایند نگهداری سالمندان در مراکز شبانه‌روزی به تأخیر می‌افتد و می‌توانیم سالمندانی شاد و سرزنده داشته باشیم که در خانه خودشان تا زمانی که سرپا هستند می‌توانند از پس امور خودشان بر بیایند و کارهای خودشان را انجام دهند.
برزگر با تأکید بر اینکه از سالمندی جمعیت کشور گریزی نیست می‌گوید: شکی نیست که جمعیت به سمت پیری می‌رود ولی اولویت ما توسعه مراکز روزانه است. آموزش‌هایی که در این مراکز ارائه می‌شود، فرایند به اصطلاح افتاده شدن این افراد را به تأخیر می‌اندازد و باعث می‌شود تا سالمندان دیرتر به خدمات مراقبتی و بستری ویژه نیاز داشته باشند. پس باید در این حوزه حرکت کنیم و این مراکز را توسعه دهیم.
فقط 8 مرکز روزانه سالمندان در تهران داریم
مدیر بهزیستی شهر تهران در ادامه با اشاره به فعالیت 8 مرکز روزانه سالمندان در تهران، می‌گوید: البته سال گذشته مراکزی داشتیم که تعطیل شده بودند اما توانستیم مجدد آنها را احیا و افتتاح کنیم. هرچند تعداد مراکز روزانه در تهران کم است و طبعاً همه مناطق شهر تهران را پوشش نمی‌دهد اما نکته مهم این است که مراکز روزانه سالمندان باید در نزدیکی محل زندگی این افراد باشد تا سالمند بتواند به‌راحتی به آن دسترسی داشته باشد چون سالمند نمی‌تواند زیاد پیاده برود یا سوار اتوبوس شود یا هزینه تاکسی اینترنتی را پرداخت کند. اگر مرکز دور باشد استفاده از آن برای سالمند سخت می‌شود.
نیاز به عزم ملی در حوزه سالمندی
برزگر با بیان اینکه کار در حوزه سالمندی نیازمند عزمی ملی است می‌گوید: بحث پیری جمعیت قطعاً نیاز به یک‌سری آموزش به افراد دارد. در جلسات شورایعالی سالمندان وظایفی را برای نهادها و دستگاه‌های مختلف مشخص کرده‌ایم که براساس آن فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند بویژه اینکه شبکه بهداشت و درمان کشور هم وارد این بحث شده و اقدامات خوبی در زمینه غربالگری‌هایی مثل فشارخون و دیابت در کشور انجام شده است.
با این همه کار در این حوزه یک کار ملی است و سازمان بهزیستی فقط قسمتی از این کار را بر عهده دارد که در حوزه نگهداری و مراکز روزانه سالمندان است. جمعیت هدف بهزیستی، فقط شامل سالمندان مراکز نگهداری و سالمندانی که درگیر معلولیت یا زن‌سرپرست خانوار باشند است و در غیر این صورت سالمند نیاز به حمایت مستمر ما نخواهد داشت مگر اینکه سالمندانی باشند که به دلایلی باید در مراکز شبانه‌روزی ما اقامت داشته باشند.
