ایران با حدود ۹۳ هزار مگاوات ظرفیت منصوبه یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده برق در منطقه است و در حال حاضر با تمام کشورهایی که مرز خاکی دارند، تبادل انرژی انجام می‌دهد.
این موضوع در حالی است که از سه کشور شمالی آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان واردات و به سه کشور عراق ، پاکستان و افغانستان صادرات برق انجام می‌شود. همچنین با کشور ترکیه تبادل دوطرفه یعنی هم صادرات و هم واردات انجام می‌شود.
سیاست کشور در تبادل برق بر محور تراز صفر دنبال می‌شود، بر این اساس در مواقعی که مازاد تولید وجود دارد، برق به کشورهای هدف صادر می‌شود و در زمان کمبود آن که بیشتر در فصل گرم سال است، واردات صورت گیرد.
در این سیاست با توجه به تفاوت ساعت شرعی، روزهای تعطیلی و اوج بار موضوع واردات تعادل پیدا می کند (ترکیه روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل است و ایران پنجشنبه و جمعه و بر این اساس و پیک ایران و ترکیه نیز با یکدیگر تفاوت دارد).
مطالعاتی در حال انجام است که اتصال الکتریکی به کشور قطر میسر شود، مجموع تبادل الکتریکی که میان ایران و همسایگان انجام می‌شود بیش از ۳ هزار مگاوات است.
افزایش تبادل برق با ترکیه از ۵۰ به ۴۵۰ مگاوات در دو سال گذشته
اخیرا نیز وزیر نیرو با وزیر انرژی ترکیه دیداری داشتند و مذاکراتی در این راستا صورت گرفت، در سال‌های گذشته ظرفیت تبادل الکتریکی بالغ بر ۵۰ مگاواتی بین ایران و ترکیه فعال بود اما در دو سال گذشته ارتباط الکتریکی حدود ۴۵۰ مگاوات در نقطه مرزی وان با احداث پست HBDC back to back ایجاد شد.
در سال گذشته دوره آزمایشی بهره برداری از این خط سپری شد و در تراز صفر میزان تبادل برق بین دو کشور تا ۴۵۰ مگاوات به شکل دو طرفه صورت گرفت و وضعیت انتقال کاملا پایدار بود.
با سفر اخیر وزیر انرژی ترکیه به ایران بهبود شرایط تبادل تجاری (واردات در زمان نیاز کشور و صادرات آن در صورت داشتن انرژی مازاد) مورد مذاکره قرار گرفت و در نتیجه مقرر شد که تیم های تخصصی و کارشناسی مورد پیشنهاد دو طرفه در حوزه های تجاری و فنی جلساتی را برگزار کنند تا به زودی عملیات تبادل بین طرفین به طور رسمی آغاز شود.
ایران بالاترین میزان تراز تجاری برق در منطقه را دارد
همچنین بر اساس آمار و اطلاعات آژانس بین المللی انرژی (IEA) کشور عراق سالانه تنها ۹ تراوات ساعت واردات برق دارد و ظرفیت تولید برق این کشور به قدری نیست که بتواند صادراتی داشته باشد، بنابراین دارای تراز تجاری منفی ۹ تراوات ساعت در سال است. کشور پاکستان نیز در حوزه صادرات برق فعالیتی ندارد و با ۰.۵ تراوات ساعت واردات برق دارای تراز منفی در این رابطه است. همچنین کشور افغانستان نیز با سالانه ۵.۵ تراوات ساعت واردات دارای تراز منفی در بخش تجارت برق است.
به دنبال توسعه صادرات برق هستیم
آنطور که محمد اله داد معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر گفته ظرفیت تبادل برق کشور ما بیش از ۲۰۰۰ مگاوات است و ما تقریبا تراز صفری داریم، واردات و صادرات برق ما به یک میزان بوده است، از این نظر تعادل خوبی در منطقه وجود دارد و ما به دنبال توسعه این رقم هستیم.
وی با بیان اینکه خط سوم واردات برق از ترکمنستان و همچنین خط سوم واردات برق از ارمنستان را در دست احداث داریم و پیمانکاران این پروژه‌ها هم ایرانی هستند، اظهار کرد: در حوزه صادرات هم پروژه‌های مطالعاتی به پاکستان و عراق و افغانستان در دست اجرا است و برنامه داریم که در مدت کوتاهی تبادل افزایش یابد، بنا بر این است که حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات از هر یک از خطوط یاد شده واردات از ترکمنستان و ارمنستان افزایش توان داشته باشیم همین میزان هم برای همسایگان شرقی و غربی پروژه داریم و یک خط ۶۰۰ و ۴۰۰ مگاواتی هم با ترکیه ارتباط از طریق پست back to back خوی در دست احداث داریم و ارتباط ۴۰۰ مگاواتی هم امسال به ظرفیت تبادلی اضافه شد.
معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر درباره ارتباط با سایر کشورها از طریق خطوط زیر دریایی، گفت: ارتباط با عمان مد نظر بود، اما در حال حاضر از نظر اقتصادی توجیه ندارد. پروژه مطالعاتی ارتباط برقی با قطر نیز در حال پیگیری است.
برق ایران به اروپا هم می رسد
اله داد با تاکید بر اینکه بعد از سنکرون ترکیه امکان اتصال برق بین ایران و اروپا فراهم شده است، اظهار کرد: اکنون با ارتباطی که بین ایران و ترکیه ایجاد شده امکان تبادل برق با اروپا از لحاظ فنی فراهم شده اما این کار نیاز به مذاکره‌های قراردادی و حقوقی دارد که در دست پیگیری است.
به گفته وی، دو پروژه «ایر» و «آگیر» نیز برای ارتباط بین ایران و روسیه در دست اقدام است که از آن طریق نیز می توانیم به اروپا برق صادر کنیم.
در طول سال‌های اخیر ایران در حوزه صنعت برق اقدامات متعددی را انجام داده تا جایی که در این حوزه در سطح خاورمیانه حرف برای گفتن دارد و به نظر می‌رسد با پیشرفت‌هایی که در این حوزه حاصل شده بتواند اقدامات چشمگیری را رقم بزند.
