بسیاری از روزه داران و شب زنده داران ماه مبارک رمضان که برای شب های احیا سنگ تمام می گذارند، با پشت سر گذاشتن شب بیست و سوم، اینگونه تلقی می کنند که تقدیر الهی آنان رقم خورده و تکلیفشان تا سال آینده مشخص شده است در حالی که برای شب های آخر این ماه به ویژه شب اول ماه شوال سفارش های فراوانی برای احیا و مناجات با خدا شده است و سنت پیامبر اکرم (ص) این بود که ۱۰ شب آخر ماه رمضان، رختخواب پهن نمی کردند و تمام این شب ها را به عبادت و مناجات می پرداختند.
البته باید این شب را برای کنار گذاشتن فطریه نیز درنظر گرفت. رهبر معظم انقلاب در این باره فرمود: از غروب شب عید فطر می‌تواند فطریه را بپردازد یا کنار بگذارد و بنابر احتیاط واجب، مکلّف باید فطریه را پیش از نماز عید بدهد، اما اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطریه را تا ظهر تأخیر بیاندازد و در صورتی که دسترسی به فقیر دارد کنار گذاشتن فطریه، کافی نیست.
برخی از بزرگان فضیلت های بسیاری برای احیای شب اول ماه شوال و عید فطر گفته اند. به همین دلیل برای این شب سفارش هایی شده تا مبادا از فضیلت های آن غافل بمانیم که ثواب احیای آن کمتر از شب قدر نیست. اولین عمل وارد شده غسل کردن هنگام غروب آفتاب در آخرین ساعت های ماه رمضان است و دومین عمل نیز شب‌زنده‌داری به نماز، دعا، استغفار و درخواست از خداست.
سوم این که پس از نماز مغرب و عشا و همچنین در روز عید فطر بعد از نماز صبح و نماز عید این جملات را تکرار کنیم الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا و له الشکر علی ما اولینا. یعنی خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، معبودی جز او نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود. ستایش ویژه خداست بر آنچه ما را بدان هدایت کرد و او را سپاس بر آنچه به ما ارزانی داشت.
همچنین تاکید شده بعد از نماز مغرب، دست‌ها را رو به آسمان بلند کنیم و بگوییم «یا ذا المن و الطول، یا ذالجود، یا مصطفی محمد و ناصره، صل علی محمد و آل محمد و اغفرلی کل ذنب احصیته و هو عندک فی کتاب مبین.» یعنی ای صاحب مهر و قدرت و توانایی، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است. سپس به سجده می رویم و صد مرتبه می گوییم اتوب الی الله و آنگاه از درگاه الهی حاجت هایمان را می خواهیم.
پنجمین عمل وارد شده در این شب زیارت امام حسین (ع) است که زیارت مخصوص این شب در مفاتیح آمده است.
ششمین سفارش نیز گفتن ۱۰ مرتبه ذکر «یا دائم الفضل علی البریه، یا باسط الیدین بالعطیه، یا صاحب المواهب السنیه، صل علی محمد و آله خیر الوری سجیه» است که جزو ذکرهای شب جمعه هم هست.
اعمال و اذکار دیگری نیز برای این شب وارد شده که مشتاقان می توانند به مفاتیح الجنان مراجعه کنند.
یکی از اعمالی که برای عید فطر در مفاتیح وارد شده، تکبیراتی است که پس از نماز صبح و نماز عید وارد شده؛ تکبیراتی که در شب عید پس از نماز فریضه وارد شده، بخواند و زکات فطره را پیش از نماز عید، به شرحی که در کتاب‌های فقهی آمده، پرداخت کند و زکات فطره، واجب مؤکد و شرط قبولی روزه ماه رمضان و سبب حفظ انسان تا سال آینده است.
پوشیدن لباس نیکو و به کار بردن بوی خوش و رفتن به صحرا برای به جا آوردن نماز عید در زیر آسمان از دیگر اعمال وارد شده است و همچنین افطار کردن پیش از نماز عید، در اول روز و بهتر آن است که با خرما یا شیرینی باشد. همچنین سفارش شده که پس از طلوع آفتاب از منزل خارج شوید و دعاهای وارد شده مانند اللّٰهُمَّ مَنْ تَهَیَّأَ فِی هٰذَا الْیَوْمِ... را بخواند.
خواندن نماز عید یکی دیگر از اعمال امروز است که در رکعت اول سوره‌های حمد و اعلی را خوانده و سپس پنج تکبیر بگویید و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردارید و بگویید : اللّٰهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ، وَأَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ، وَأَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَأَهْلَ التَّقْویٰ وَالْمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هٰذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وشَرَفاً وَمَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ أجْمَعِین . اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ، وَأَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ.
در رکعت دوم نیز پس از سوره حمد، سوره شمس را بخوانید، سپس چهار تکبیر بگویید و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردارید و همان دعا را بخوانید. البته پس از نماز عید، دعاهای بسیاری وارد شده که شاید بهترین آن‌ها، دعای چهل و ششم صحیفه کامله سجادیه باشد.
همچنین زیارت حضرت سید الشهداء یکی دیگر از اعمال امروز است.
