پرتاب ماهواره ثریا (متعلق به پژوهشگاه فضایی) توسط ماهواره‌بر قائم 100 جدیدترین پرتاب فضایی توسط مهم‌ترین ماهواره‌بر ساخت نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که از چند جهت حائز اهمیت است. ماهواره‌بر قائم 100 با پرتاب موفق روز شنبه نخستین ماهواره 3 مرحله‌ای تمام سوخت جامد است که در مرحله اول خود از موتور رافع بهره می‌برد. پیش از این، ماهواره‌برهای قاصد سپاه در مرحله اول از موشک قدر استفاده می‌کردند و حالا با عملیاتی شدن ماهواره‌بر قائم 100 برای نخستین‌بار، کشورمان به ماهواره‌بر سه‌مرحله‌ای سوخت جامد دست پیدا کرده است که در دومین پرتاب رسمی خود توانست یک ماموریت موفق را انجام دهد. این نخستین موفقیت مداری این ماهواره‌بر بود که با دستیابی به مدار 750 کیلومتری، رکورد پرتاب‌های قبلی (500 کیلومتر) را شکست و برنامه فضایی ایران را یک گام دیگر به سمت فتح مدارهای بالاتر بویژه مدار ژئو نزدیک کرد. با تزریق ماهواره ثریا (که با 50 کیلوگرم وزن، یکی از سنگین‌ترین ماهواره‌های عملیاتی ایران است) در مدار 750 کیلومتری زمین، عمر این ماهواره نیز چند برابر ماهواره‌های قبلی خواهد شد. پیش از این، نیروی هوافضای سپاه، ماهواره‌های نور یک، 2 و 3 را در مدار تا 500 کیلومتری تزریق کرده بود که عمر 2 ساله دارند اما ماهواره ثریا در مدار بالاتر (750 کیلومتری) – البته بسته به باتری و دیگر سامانه‌ها - می‌تواند تا 10 سال هم در مدار باقی بماند. همان طور که گفته شد، یکی از ویژگی‌های ماهواره‌بر قائم 100، استفاده از موتور رافع در نخستین مرحله آن است که اصلی‌ترین تفاوت آن با ماهواره‌بر قبلی (قاصد) را رقم زده است. رافع که همانند موتور سلمان از بدنه و عایق غیرفلزی و سبک و همچنین نازل متحرک بهره می‌برد، رانش 68 تُن ایجاد می‌کند که بیش از 2 برابر رانش موتور مرحله اول قاصد است. استفاده از رافع به‌عنوان یک پیشران جدید و قدرتمند می‌تواند افزایش قابل توجهی در میزان محموله قابل حمل توسط ماهواره‌بر بعدی یا به بیان دیگر نسل بعدی قاصد هم داشته باشد.
سوخت جامد در کنار همه مزیت‌هایی که دارد، از حساسیت و ریسک بالایی نیز برخوردار است که از این جهت می‌توان آن را به یک اسب سرکش تشبیه کرد که رام کردن و در اختیار گرفتن آن، توانمندی بالایی را می‌طلبد. دستیابی کشورمان به این توانمندی و استفاده موفق از این سوخت در ماهواره‌بر قائم 100 (که به رغم پرتاب‌های ماهواره‌برهای قبلی در نمونه‌های دیگر با موفقیت ماموریت خود را انجام داد) مؤید این است که متخصصان صنعت فضایی کشورمان - بویژه در نیروی هوافضای سپاه- به لبه فناوری در این حوزه دست پیدا کرده‌اند و موتور رافع می‌تواند در پرتاب‌های آینده برای رسیدن به مدارهای بالاتر نیز بسیار راهگشا باشد. عملیاتی شدن ماهواره‌بر قائم 100 که به دلیل جنس بدنه و فناوری‌های به‌کار رفته در موتور آن، یک ماهواره‌بر کارآمد و البته ارزان‌قیمت است، می‌تواند روند تولید و به تبع آن، تعداد پرتاب‌ها (که یکی از نیازهای اصلی و مهم در رسیدن به موفقیت‌های تثبیت شده است) را بالاتر ببرد و برای همین به نظر می‌رسد ما در آینده با تعدد پرتاب‌های فضایی و افزایش آن نسبت به گذشته مواجه شویم. از طرف دیگر، عملیاتی شدن ماهواره‌بر قائم 100 به معنای رفتن به سمت ساخت و به‌کارگیری نمونه‌های بالاتر آن است که به گفته فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه، در ماه‌های آینده، تست‌های تحقیقاتی ماهواره‌بر قائم 105 و تا 3 سال بعد، برنامه تحقیقاتی ماهواره‌بر قائم 120 شروع خواهد شد که قرار است ماهواره‌های ایران را به مدار 36 هزار کیلومتری (ژئو) برساند. با این حال، باید در نظر داشت برنامه فضایی کشور (چه آنچه در نیروی هوافضای سپاه دنبال می‌شود و چه آنچه در برنامه سازمان هوافضای وزارت دفاع در حال انجام است) به دلایل مختلف – از جمله عدم پیگیری موثر در 8 سال دولت موسوم به اعتدال - از برنامه‌های پیش‌بینی شده عقب است. از طرف دیگر این مساله باید مدنظر باشد که برنامه فضایی ایران باید دور از برنامه‌های تبلیغاتی صرف و دقیقاً در مسیر منطق و عقلانیت پیش رود و در این مسیر از اظهارنظرها و برنامه‌های رویایی و دست‌نیافتنی پرهیز شود تا این عقب‌افتادگی چند ساله از برنامه فضایی با سرعت و کارآمدی بیشتر جبران شود. پرتاب موفقیت‌آمیز روز گذشته و تزریق ماهواره در مدار 750 کیلومتری با ماهواره‌بر جدید که یکی از انواع خانواده قائم است، (به عنوان یادگار ارزشمند سردار شهید سرلشکر حاج‌حسن طهرانی‌مقدم) می‌تواند نویدبخش بازگشت برنامه فضایی به ریل عقلانیت و کارآمدی باشد. البته ذکر این نکته هم ضروری است که برنامه فضایی کشورمان نظیر همه برنامه‌های فناورانه در همه دنیا، مبتنی بر آزمایش‌های مکرر است که گاهی نیز ممکن است با شکست‌هایی همراه باشد.نه پیروزی‌ها باید بیش از آنچه هست، تبلیغ شود و نه باید از شکست در پرتاب‌های آینده ترسید و ناامید شد. چشم‌انداز برنامه فضایی ایران در این صورت حتماً یک چشم‌انداز روشن خواهد بود که می‌تواند در یک برنامه‌ریزی دقیق - البته با سرمایه‌گذاری مناسب - به اهداف بالاتر یعنی تزریق ماهواره‌های سنگین‌تر و کاربردی‌تر در مدارهای بالاتر بینجامد.
مهدی بختیاری
