«محمد مخبر » معاون اول رئیس‌جمهور سه‌شنبه پیش‌رو (۲۵ مهرماه) در رأس هیأت سیاسی و اقتصادی، به جمهوری بلاروس سفر خواهد کرد. «محمد جمشیدی» معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور این سفر را به دعوت رسمی نخست‌وزیر بلاروس، اعلام کرد و در تشریح جزئیات آن گفت: دیدار با رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس بلاروس و همچنین برگزاری جلسات گفت‌وگوهای دو جانبه میان هیأت‌های دو کشور از جمله برنامه‌های سفر معاون اول رئیس‌جمهور است. سفری که در مقطع کنونی برای هر دو کشور حائز اهمیت ویژه است.
سرزمینی در حال عبور از سایه تحریم
جمهوری بلاروس سرزمینی به وسعت ۲۰۷/۶۰۰ کیلومتر مربع است که با روسیه، اوکراین، لهستان هم‌مرز است. نزدیک به نیمی از زمین‌های این کشور زمین قابل کشت است که مزیت اقتصادی قابل توجهی برای مینسک محسوب می‌شود. بلاروس نزدیک به ۱۰ میلیون جمعیت دارد که اکثر آن مسیحی بوده و زبان رسمی روسی است. نظام سیاسی در این کشور سوسیال دموکراسی بوده و رئیس‌جمهور از سوی مردم انتخاب می‌شود. رئیس‌جمهور بلاروس بر اساس قانون اساسی این کشور برای یک دوره پنج‌ساله انتخاب می‌شود که قابلیت انتخاب مجدد به دفعات را داراست و از این رو «الکساندر گریگورویچ لوکاشنکو» از سال ۱۹۹۴ تاکنون برای ۶ دوره پیاپی رئیس‌جمهور بوده و از سال ۲۰۲۰ «رومن گلاوچنکو» نخست وزیر بلاروس است.
بلاروس طی سال‌های گذشته تلاش کرده است، مالکیت و دخالت دولت را در اقتصاد خود کاهش دهد اما با وجود تمام این تلاش‌ها در مسیر خصوصی‌سازی، همچنان ۷۰ درصد اقتصاد در مینسک در دست دولت است. مسکو بزرگترین شریک تجاری بلاروس است و انواع ماشین آلات کشاورزی، راه‌سازی، کامیون، اتوبوس مهمترین محصولات صادراتی بلاروس که بیش از ۷۰ درصد حجم صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد. محصولات کشاورزی (به ویژه کود پتاس)، مواد غذایی، مدارهای ریز الکترونیکی و ادوات اپتیکی هم از دیگر فراورده‌های تولیدی در بلاروس است که به دیگر کشورها صادر می‌شود.
بلاروس نزدیک به سه سال (از سال ۲۰۲۰) است که به اتهام غیردموکراتیک بودن انتخابات ریاست جمهوری مورد غضب غرب قرار گرفته و اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از تحریم‌های سیاسی و اقتصادی علیه مینسک وضع کرد. همراهی بلاروس با همسایه شرقی خود یعنی روسیه در جنگ با اوکراین هم بر شدت این تحریم‌ها افزود. با این همه ایران، روسیه، چین، هند و شماری از کشورهای اوراسیا همچنان در صف نخست تبادلات مالی با بلاروس قرار دارند. اتخاذ سیاست‌های اقتصادی ضدتحریمی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های جدید در جهان، از راهکارهایی است که مینسک برای عبور از فشارهای ناشی از تحریم اتخاذ کرده است. تولیدکننده ۳۰ درصد دامپتراک، ۱۷ درصد کمباین و ۶ درصد تراکتور جهان، صادر کننده دوم کمپرسی‌های سنگین، تولیدکننده ۱۶ درصد از شیر و فراورده‌های لبنی جهان و در نهایت هجدهمین صادر کننده بزرگ سلاح جهان در تلاش است تا بازارهای تازه‌ای برای تولیدات خود بیابد و بسازد.
ایران، فرصتی که بلاروس در جستجوی آن است
سه دهه روابط سیاسی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بلاروس، در کنار اشتراک در تحریم‌های وضع شده از سوی غرب، تهران و بلاروس را برای برداشتن گام‌های بلندتر در مسیر ارتباط و تعامل، مصمم‌تر می‌سازد. در سال ۲۰۲۱ حجم کل مبادلات اقتصادی میان ایران و بلاروس، ۳۲/۳ و تراز مثبت تجاری نشان دهنده رشد صادرات جمهوری اسلامی است. براساس آمار گمرک ایران، این میزان در سال ۲۰۲۲ به ۵۱ میلیون دلار رسیده است. رنگ پودری، فرآورده‌های غذایی، میوه تازه و خشکبار، فرش، سنگ‌های ساختمانی، تجهیزات و لوازم پزشکی، محصولات دارویی، خودرو اجزا و قطعات وسایل نقلیه و اخیراً توافق برای قطعات ریخته‌گری و باتری های لیتیومی مهمترین اقلام و فناوری‌های صادراتی ایران به بلاروس است. جمهوری اسلامی ایران همچنین از بلاروس مواد پتروشیمی، ترکیبات نیترانه، کود پتاس، محصولات نیمه ساخته، فولادی، وسایل حمل‌ونقل موتوری، اتوبوس،کامیون، دامپتراک، تایر کامیون، نخ لاستیک خودرو، کاغذ، چوب و فراورده‌های چوبی، انواع الیاف مصنوعی، پوشاک و برخی اقلام فنی دفاعی وارد می‌کند.
تبادلات تجاری میان دو کشور نیازمند گسترش است و این مهم مرداد ماه سال گذشته در پانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و بلاروس مورد بررسی و برنامه‌ریزی قرار گرفت تا سرمایه‌گذاری ایران در این کشور، متناسب با ظرفیت‌های موجود افزایش یابد. در این نشست که با حضور «سید رضا فاطمی‌امین» وزیر صمت وقت و صاحبان صنایع در بخش خصوصی برگزار شد. طرفین در زمینه قطعات خودرو، ماشین آلات صنعتی، محصولات پتروشیمی، همکاری در زمینه تولید مشترک باتری‌های لیتیومی، توسعه همکاری شرکتهای تراکتورسازی، واردات تایر و لاستیک، همکاری برای تامین سالانه ۱۵۰۰ تن قطعات ریخته‌گری همکاری شرکتهای ذیربط دو کشور در زمینه متالوژی، همکاری‌های دارویی و تجهیزات پزشکی، تسهیل صدور روادید رانندگان توافقات مهمی را منعقد کردند.
در مسیر بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور، جمهوری اسلامی ایران نقشه راه جامع همکاری میان را تدوین کرد که اسفندماه سال گذشته و در جریان سفر رئیس‌جمهور بلاروس به ایران به امضای رؤسای جمهور دو کشور رسید. روابطه با جمهوری بلاروس برای ایران از چند نظر می‌تواند حائز اهمیت باشد؛ مینسک به عنوان یکی از تولیدکنندگان فراورده‌های گوشتی، نهاده‌های دامی و کود پتاس می‌تواند جمهوری اسلامی ایران را در تأمین مواد غذایی مورد نیاز به درصدی از اطمینان برساند. این تضمین نسبی امنیت غذایی در کنار سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی ایران، از مهمترین امتیازاتی است که از گسترش روابط با بلاروس نصیب ایران خواهد شد. از سوی دیگر بلاروس در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های شانگهای عضو است و این با توجه به امضای موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و این اتحادیه می‌تواند فرصت‌های اقتصادی تازه‌ای برای تهران ایجاد کند. واقعیت آن است که عضویت دو کشور در شانگهای، همگرایی میان تهران و مینسک را بیش از پیش ارتقا خواهد داد.
یکی از مهمترین امتیازات بلاروس در رابطه با ایران، تداوم همراهی این کشور با جمهوری اسلامی، با وجود تحریم‌های غرب است. مینسک هم مانند پایتخت‌های دیگر اروپای شرقی به این نتیجه رسیده است که اتحادیه اروپا و آمریکا، این کشورها را جز برای منافع خود و نیز اهرم فشار بر روسیه، نمی‌خواهند. این نخواستن برای بلاروس به ویژه پس از انتخابات اوت ۲۰۲۰ بیشتر آشکار شده و این کشور در مسیر چرخش به سمت شرق قرار گرفته که اشتیاق برای گسترش روابط در حوزه سیاسی و اقتصادی و توجه به ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران هم یکی از مهمترین نتایج این چرخش است. بلاروس به منظور ارتباط با آب‌های آزاد جهان به بنادر و ظرفیت‌های جاده‌ای و ریلی جمهوری اسلامی ایران نیازمند است تا مسیر تازه ترانزیتی جدید برای صادرات کالاهای تولیدی خود بیابد. سفر رئیس‌جمهور، وزیر خارجه، نخست‌وزیر بلاروس به تهران و نیز حضور گسترده هیأت‌های اقتصادی صنعتی تجاری و بانکی از جمله کنسرسیوم نفت بلاروس در پایتخت ایران در ۶ ماه پایانی سال گذشته، نشانه‌های اشتیاق مورد اشاره است. تهران و مینسک، مازندران و گومل، آذربایجان‌شرقی و ماگیلف در این مدت تفاهم‌نامه خواهر خواندگی انعقاد کرده و روابط استانی میان استان‌های ایران و بلاروس هم روند صعودی نشان می‌دهد.
روسای جمهور ایران و بلاروس در دوسال گذشته و در فرصت‌های مختلف در حاشیه اجلاس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با یکدیگر دیدار و درباره مهمترین مسائل دوجانبه گفت‌وگو کرده‌اند، لوکاشنکو به تهران سفر کرده و مخبر هم راهی بلاروس است. سفرها و دیدارهایی که به تعبیر جمشیدی نشانگر مهیا بودن توسعه همه‌جانبه روابط اقتصادی و سیاسی میان دو کشور است و اهمیت سفر پیش‌روی معاون اول رئیس‌جمهور را هم دوچندان می‌سازد. واقعیت آن است که هم تهران و هم مینسک قربانی ادعاهای غرب در قبال سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای خود هستند که تحریم‌های اقتصادی شدید علیه دو کشور هم نشانه واضح آن است. در نظم نوین جهانی اما دو کشور از انتظار برای گرفتن چراغ سبز و تأییدهای ظاهری از سوی غرب به سطوح آمده و در پی درانداختن طرحی نوین در عرصه سیاست و اقتصاد خود هستند. دو کشور در مسیر توسعه استقلال خود گشودن مسیرهای مشترک و ارائه راهکارهای تازه برای غلبه بر تحریم‌ها را در دستور کار قرار دارند و این انگیزه می‌تواند به گسترش روابط دو کشور کمک کند.
انگیزه‌ای که انگیزه آفرید
اسفند ۱۴۰۱ زمانی که آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و لوکاشنکو همتای بلاروسی خود در نشست خبری با اصحاب رسانه حضور یافتند، مشخص بود که دولت سیزدهم در ادامه سیاست توازن‌بخشی به روابط خود با جهان، تلاش خواهد کرد از ظرفیت این سرزمین برای ارتقای منافع ملی بهره ببرد. دولت سیزدهم نگاه خود را به روابط با جهان با انگیزه حفظ منافع ایران تغییر داد و این برای بسیاری از کشورهای مستقل برای ارتباط با ایران انگیزه آفرید. سفر رئیس‌جمهور بلاروس به ایران هم پس از ۱۷ سال به معنای واقعی نقطه عطفی در ارتباطات دو کشور بود. دیدار لوکاشنکو با رهبر معظم انقلاب هم نشان داد که آغوش جمهوری اسلامی ایران بر روی تمام ملت‌ها و دولت‌های مستقل جهان باز است. اهمیت چنین دیداری را زمانی بهتر می‌توان فهمید که غرب برای به سیطره گرفتن بلاروس هم مانند اوکراین تقلای بسیار کرد اما دستکم تا به امروز موفق به این مهم نشد. این پیام سیاسی مهم در قلب تهران و در بحبوحه جنگ میان اوکراین و روسیه به جهان مخابره شد تا تحلیلگران، مطمئن‌تر از همیشه درباره ایجاد بلوک تازه‌ای از قدرت در جهان از یک سو و افول هژمونی غرب از سوی دیگر سخن بگویند. روی دیگر این ماجرا اما اقتصادی بود. زمانی که صنعت‌گران ایرانی، تولیدات خود را در معرض دید رئیس‌جمهور بلاروس قرار دادند، مشخص بود که لوکاشنکو برای کشاندن و رساندن پای آن تولید کنندگان و تولیداتشان به کشورش مشتاق خواهد بود. اشتیاقی که قرارداهای منعقد شده در سفر مخبر نشانه واضح آن خواهد بود.
