دولت دموکرات کنونی آمریکا برای خروج از بن‌بست‌ها در عرصه سیاست خارجی ، رویکرد "دیپلماسی، فشار و بازدارندگی" را در دستور کار قرار داده تا تنش‌های موجود و احتمالی را در منطقه و در قبال جمهوری اسلامی ایران تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور در نوامبر ۲۰۲۴ به زعم خودش"کنترل" کند.
آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا ۲۴ مرداد ماه امسال در جمع خبرنگاران، رویکرد کلی واشنگتن را در قبال ایران "دیپلماسی، فشار و بازدارندگی" اعلام کرد اما منابع دیپلماتیک غربی ادعا می‌کنند که کاخ سفید در تلاش است "تاکتیک کنترل تنش‌ها" را تا پیش از انتخابات ۲۰۲۴ به دلیل منافع و نیاز خود هم در قبال ایران و هم منطقه اجرا کند.
به گفته آنها، کاخ سفید در این راستا برای تامین منافع و نیازهای حزب دموکرات می کوشد اقدامات و توافقات محدودی داشته باشد تا جایگاه دموکرات ها را در رقابت های انتخاباتی پیش رو در مقابل جمهوری خواهان تحکیم بخشد.
الف- دیپلماسی
توافق‌های محدود و اثرگذار بر انتخابات آمریکا
یک دیپلمات غربی که خواست نامش بیان نشود، درباره این رویکرد دولت آمریکا تا پیش از انتخابات ۲۰۲۴ به خبرنگار ایرنا گفت: به نظر می‌رسد دولت بایدن در فرصت یکساله پیش رو، به دنبال ایجاد بحران جدیدی نیست بلکه در پی "کنترل" تنش‌های فعلی با بهره‌مندی از همه ظرفیت‌ها و ابزارهای سیاسی موجود است تا هم به منافع مدنظر دست یابد و هم بخشی از شعارهای انتخاباتی دوره نخست ریاست جمهوری خود را تحقق بخشد.
این دیپلمات غربی در عین حال تصریح کرد: البته دولت آمریکا در این فرصت یکساله به دنبال حل "واقعی" مسائل و حتی "توافق های بزرگ" نیست زیرا عملا امکان آن وجود ندارد بلکه صرفا در پی «اقدامات مقطعی و تاکتیکی» در قالب توافق‌های "محدود" است.
این مقام غربی معتقد است که توافق های رسمی اعلام شده همچون تبادل زندانیان با تهران و آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران، گرچه دارای منافعی برای جمهوری اسلامی ایران بوده اما همزمان منجر به افزایش اعتبار دولت بایدن را در درون ایالات متحده در آستانه انتخابات شده است.کاخ سفید برای دستیابی به توافق با تهران، کنگره را دوره زده تا راه هر گونه دخالت جمهوری خواهان را ببندد و از این رو برخی قانونگذاران آمریکایی در پی برگزاری جلسات استماعی در کنگره هستند تا دلایل "شکست" سیاست های دولت بایدن و "تساهل و تسامح" او را در قبال تهران بررسی کنند.
جلوگیری از درگیری میان ایران و نیروهای آمریکایی
این دیپلمات غربی در ادامه ادعا می کند که دولت آمریکا به رغم اعزام ناوها و جنگنده ها و تفنگداران خود به منطقه، همچنین در تلاش است اوضاع خاورمیانه را به زعم خود به نحوی کنترل نماید که منافع جمهوری اسلامی ایران ایجاب کند نه تنها با نیروهای آمریکایی درگیر نشود بلکه به کشورهای منطقه نیز برای خروج آنها فشاری وارد نسازد.
افزایش صادرات نفت ایران؛ نیاز دولت بایدن یا امتیاز
منابع دیپلماتیک غربی همچنین افزایش صادرات نفت ایران را در راستای نیاز دولت بایدن تا قبل از انتخابات ۲۰۲۴ و شکست سیاست های منطقه ای او ارزیابی کردند و گفتند: کاخ سفید به منظور کنترل بازار نفت، اعمال فشار به عربستان سعودی، مقابله با سیاست ریاض برای کاهش عرضه نفت در بازارهای جهانی، کاهش قیمت بنزین و کنترل تورم در ایالات متحده آمریکا و در نهایت کمک به افزایش اعتبار داخلی دموکرات ها "اغماض هایی" در این زمینه انجام داده است.
در واقع، دولت بایدن برای جلوگیری از افزایش مجدد قیمت نفت و بنزین در آمریکا و تاثیر فوری آن بر تشدید تورم در آستانه انتخابات، در جستجوی راهکارهای مقطعی و توافق هایی محدود در عرصه سیاست خارجی برای غلبه بر مشکلات اقتصادی داخلی است که بیشترین تاثیر را بر انتخابات و سبد رای دموکرات ها دارد.
دیپلماتیک غربی ادعا می‌کنند که دولت آمریکا رویکرد افزایش صادرات نفت ایران را با توجه نیازها و منافع خود اتخاذ کرده اما می‌خواهد آن را به عنوان "امتیازی" عرضه نماید تا شاید از این طریق بتواند جمهوری اسلامی ایران را از اقدامات "تنش‌آمیز" باز دارد.
این رویکرد را آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه دولت بایدن در ۲۴ مرداد ماه در گفتگو با خبرنگاران چنین بیان کرد که «ما به صورت واضح اعلام کرده ایم که برای ایجاد فضای مناسب برای دیپلماسی، ایران باید تنش ها را کاهش دهد.»
جستجوی راهکار جدید دیپلماتیک در قبال برنامه هسته ای ایران
همزمان مقامات آمریکایی که همواره از مهار برنامه هسته ای ایران و جلوگیری از پیشرفت آن سخن می‌گویند، مدتهاست از بازگشت به برجام سخنی بر زبان نمی آورند تا آنجا که بلینکن ۷ تیرماه امسال در شورای روابط خارجی آمریکا با اعلام اینکه هیچ توافقی درباره هسته ای در حال مذاکره نیست، به صراحت بیان کرد: «ما همچنان علاقه‌مند به کشف و یافتن مسیرها و راههای دیپلماتیک هستیم.»
دیپلمات های غربی آگاه در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفتند: «دولت بایدن به دنبال راهکاری دیپلماتیک درقبال برنامه هسته ای ایران است تا از پیشرفت هرچه بیشتر آن جلوگیری کند اما این امر الزاما به معنای بازگشت به برجام نیست زیرا اکنون در واشنگتن و تهران، دیدگاههای دولت های کنونی این است که این توافق دارای نقاط ضعفی بوده ولی آن را "کج دار مریز" نگه داشته اند تا با گفتگوهای بیشتر به ایده های مشترکی دست یابند.»
وزیر خارجه آمریکا ۳۰ تیرماه امسال در نشست امنیتی اندیشکده آسپِن با بیان اینکه "ما نگرانی های زیادی در مورد ایران داریم."، این نگرانی ها را چنین برشمرد: عدم وجود محدودیت های درنظر گرفته شده در برجام، کاهش زمان گریز هسته ای ایران از یکسال به چند هفته، اقدامات "تحریک آمیز" ایران در ارتباط با برنامه هسته ای خود، ارتباط با گروه های مختلف در منطقه و اقدامات "بی‌ثبات‌کننده" که به گفته وی، این عوامل باعث نگرانی متحدان و شرکای واشنگتن نیز شده است.
ب – رویکرد فشار
تداوم فشارها و و تلاش اروپا برای ارائه قطعنامه در اکتبر امسال
رکن دوم، رویکرد دولت آمریکا، فشار است. دیپلمات های غربی تاکید کردند: دولت آمریکا همزمان با پیشبرد دیپلماسی به منظور کنترل تنش ها، سیاست فشار را با هماهنگی متحدان اروپایی خود از طریق تداوم تدریجی تحریم ها علیه تهران، عدم دسترسی ایران به صنایع پیشرفته، تداوم فشارهای حقوق بشری و تلاش برای حفظ پرونده ایران در شورای امنیت سازمان ملل اجرا خواهد کرد.
از این رو، اظهار نظر وزیر خارجه آمریکا در اندیشکده آسپن قابل تامل است که گفت: «یکی از منافع تلاش برای بازگشت به برجام، همسو شدن مجدد با متحدان اروپایی بوده است.»
به گفته منابع دیپلماتیک غربی، یکی از منافع دولت بایدن در تلاش برای بازگشت به برجام، ائتلاف سازی علیه تهران بوده در حالیکه دونالد ترامپ با خروج از این توافق در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ ( هشتم می ۲۰۱۸ )، میان واشنگتن و متحدان دیرینه اش شکاف ایجاد کرد که ماحصل آن رای نیاوردن قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران در ۲۴ مرداد ۱۳۹۹ (۱۴ اوت ۲۰۲۰) بود که فقط ۲ رای موافق آمریکا و جمهوری دومینیکن را داشت و با ۱۱ رای ممتنع و ۲ رای مخالف روسیه و چین به تصویب نرسید.
منابع دیپلماتیک غربی به خبرنگار ایرنا گفتند: کشورهای اروپایی در اکتبر امسال، چنانچه اطمینان یابند که قطعنامه پیشنهادی آنان رای خواهد آورد، قطعنامه ای را در شورای امنیت ارائه خواهند کرد تا محدودیت های موشکی ایران را که قرار است در این ماه (اکتبر) پایان پذیرد، تمدید کنند.
یک قطعنامه پیشنهادی در شورای امنیت سازمان ملل باید ۹ رای مثبت کسب کند و هیچ یک از پنج عضو دائمی شورای امنیت (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین) نیز آن را وتو نکنند.
منابع دیپلماتیک غربی افزودند: اروپایی ها با آگاهی از وتوی روسیه برای ارائه چنین قطعنامه ای در تلاش هستند زیرا می خواهند برای روسها نیز در افکار عمومی جهان هزینه ایجاد کنند.
آنها اضافه کردند اروپایی ها همچنین به خوبی می دانند که جمهوری اسلامی ایران برای رای نیاوردن چنین قطعنامه ای، تلاش های دیپلماتیک و سیاسی خود را انجام خواهد داد. اما کاخ سفید در اکتبر امسال (۲۰۲۳) با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ به مکانیسم ماشه ( اسنپ بک) متوسل نخواهد شد بلکه هرگونه اقدامی را به اکتبر سال ۲۰۲۵ ( تاریخ انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و پایان مکانیسم ماشه) محول خواهد کرد.
ج- رویکرد بازدارندگی
سومین رکن رویکرد دولت آمریکا بازدارندگی است که همزمان با پیشبرد دیپلماسی و فشار، رویکرد نظامی و امنیتی خود را با عنوان بازدارندگی ادامه خواهد داد.
به گفته منابع دیپلماتیک غربی، دولت بایدن در تلاش است "بازدارندگی" را با ایجاد ائتلاف های منطقه ای با هدف حل جمعی مشکلات منطقه، تقویت حضور نظامی خود در منطقه و تلاش برای عادی سازی روابط تل آویو با کشورهای منطقه به ویژه عربستان سعودی در خاورمیانه پیش ببرد.
تلاش برای توافق میان عربستان و اسرائیل تا پیش از انتخابات
منابع دیپلماتیک غربی معتقدند کاخ سفید در قبال عربستان سعودی نیز رویکردی مشابه جمهوری اسلامی ایران را تا پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در نوامبر ۲۰۲۴ اتخاذ خواهد کرد.
به گفته آنها، کاخ سفید به منظور جلوگیری از کاهش تمایل عربستان سعودی به سوی چین، سیاست "عدم طرد" ریاض را پیگیری می کند و دولت بایدن در تلاش است ریاض را در وضعیت «امیدوار» به خود نگه دارد.
جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید ۳۱ مرداد ماه در نشستی با خبرنگاران درباره توافق احتمالی میان واشنگتن- ریاض و تل آویو با بیان اینکه هیچ خبر قریب‌الوقوعی در مورد این توافق وجود ندارد و "هنوز مسیر زیادی وجود دارد"، گفت: "صلح میان اسرائیل و عربستان سعودی یک معامله بزرگ خواهد بود."
منابع دیپلماتیک غربی معتقدند: توافق میان واشنگتن – ریاض و تل آویو حداقل در کوتاه مدت امکان پذیر نخواهد بود چرا که نه خواسته های ریاض از سوی ایالات متحده آمریکا عملی است و نه کابینه فعلی اسرائیل تن به خواسته های واشنگتن درباره فلسطینیان می دهد.
به گفته آنان، کابینه افراطی بنیامین نتانیاهو، حاضر به پذیرش شرط واشنگتن مبنی بر تشکیل دو دولت اسرائیلی – فلسطینی نخواهد شد و خواسته های عربستان سعودی نیز همچون دستیابی به غنی سازی اورانیوم و ارائه تضمین از سوی دولت آمریکا مبنی بر حمایت در صورت مواجهه ریاض با خطر، نیازمند تایید کنگره است که احتمال آن درشرایط کنونی وجود ندارد.
اکنون باید دید با توجه به منافع و نیاز دولت دموکرات بایدن، در فاصله باقیمانده تا برگزاری انتخابات نوامبر ۲۰۲۴ تا چه حد می تواند تنش ها را ولو مقطعی کنترل و بر پایگاه و اعتبار دموکرات ها در داخل آمریکا برای پیروزی در انتخابات بیفزاید؟
ایران دو سال پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و تعلل طرف‌های اروپایی در عمل به تعهداتشان در این توافق، گام‌هایی را تحت نظارت آژانس برای کاهش تعهداتش برداشت تا توازن در اجرای این توافق را برقرار کند. جمهوری اسلامی ایران همواره تاکید کرده که تدابیر صورت گرفته برگشت پذیر بوده و هرزمان که سایر طرف‌ها به طور کامل به تعهداتشان عمل کنند ایران نیز متقابلا رفتار خواهد کرد.
ایران در خصوص ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز دیدگاههای خود را برای رسیدن به یک توافق پایدار و قابل اتکا مطرح کرده اما ایالات متحده آمریکا به عنوان طرف اصلی نقض کننده برجام، به رغم ادعای دیپلماسی در قبال ایران، اراده سیاسی لازم را برای جبران اقدامات غیرقانونی و میراث منحوس گذشته نشان نداد و سیاست شکست خورده فشار حداکثری دولت ترامپ را دنبال می‌کند.
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه اایران نیز اخیرا در نشستی خبری گفت: آخرین مذاکرات برجامی ایران و طرف‌های باقیمانده در آن در سپتامبر ۲۰۲۲ آماده جمع بندی و بازگشت همه طرف‌ها به توافق برجام بود، اما دولت آمریکا و شرکای اروپایی آن با یک محاسبه غلط و با نگاهی به اغتشاشات داخلی ایران و سرمایه گذاری روی آن به فرصت سوزی پرداختند.
