مراسم پیاده‌روی اربعین ، به صورت فردی، خانوادگی، گروهی یا به صورت هیات‌های عزاداری برگزار می‌شود. مسیر نجف به کربلا 2 راه اصلی دارد: یک راه مستقیم که از بیابان‌های خشک این منطقه عبور می‌کند و امروز در حاشیه جاده قرار دارد و مسافت آن، حدود 70 کیلومتر است؛ راه دیگر، از کنار رود فرات می‌گذرد و 100 کیلومتر است و زائران حسینی، معمولا از این مسیر حرکت می‌کنند و در مدت 3 روز، آن را می‌پیمایند. بعضی نیز با سرعت بیشتر و توقف کمتر، این مسیر را در 2 روز می‌پیمایند و خود را به حرم حسینی می‌رسانند. برخی نیز از سر عشق و ارادت به اباعبدالله(ع) با پا و سر برهنه، این مسیر را طی می‌کنند.
علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به انجام زیارت امام بویژه در اربعین، نقش محوری داشته‌اند و ضمن ارائه رهنمود، خود نیز به این مهم مبادرت می‌ورزیدند.
* رهنمودهای علمای شیعه
آیت‌الله العظمی میرزاجوادآقا ملکی‌تبریزی، با استناد به حدیث علامت‌های پنجگانه مؤمن می‌فرمود: بر مراقبه‌کننده لازم است بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده، بکوشد امام شهید را در مزار حضرتش زیارت کند؛ هرچند تنها یک بار در تمام عمرش باشد.
آیت‌الله العظمی بهجت فومنی، پیاده‌روی اربعین را بهترین فرصت برای معرفی امام حسین(ع) به جهانیان دانسته، بر این نکته تأکید می‌فرمود: الان هنوز همه مردم عالم، حسین(ع) را نمی‌شناسند و این تقصیر ما است، چون ما برای سیدالشهدا(ع) طوری فریاد نزدیم که همه عالم صدای ما را بشنود.
آیت‌الله العظمی ناصر مکارم‌شیرازی نیز بر بعد تبلیغی زیارت اربعین اشاره کرده، پیاده‌روی این موسم را با احترام به امام حسین(ع) پیوند می‌زند و تأکید دارد: پیاده رفتن، یک نوع اظهار عظمت و تجلیل مقام شامخ اباعبدالله(ع) است، لذا پیاده‌روی اربعین خیلی در دنیا صدا می‌کند و تبلیغ خوبی برای عالم تشیع و عالم اسلام است؛ یکی از مبلغ‌های بسیار خوب است.
در نگاه آیت‌الله شبیری‌زنجانی پیاده سفر کردن به کربلا موضوعیت دارد و آن را یک نوع ادای احترام و خضوع و خشوع دانسته و از مصادیق تعظیم شعائر می‌شمارد: امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، پیاده به مکه می‌رفتند و این خود، یک نوع احترام است. حتی در روایتی در کتاب بحارالانوار در معجزات امام حسن(ع) اشاره شده که آن حضرت در بازگشت از مکه به مدینه، با پای پیاده حرکت می‌کردند تا بدان جا که پاهای ایشان ورم می‌کرد. با اینکه وسایل عبور و مرور بوده و حضرات هم به آن دسترسی داشتند. در روایتی معتبر در کتاب کافی، ابن بکیر از امام صادق(ع) درباره 20 سفر پیاده حج امام حسن مجتبی(ع) سؤال می‌کند و حضرت در پاسخ اشاره می‌فرمایند حضرت با پای پیاده به حج می‌رفتند، در حالی که محمل‌ها و کجاوه‌ها همراه حضرت حرکت می‌کردند.
آیت‌الله سیدعلی سیستانی که نقش محوری در تعظیم شعائر حسینی عراق معاصر ایفا می‌کند، معتقد است: خداوند مؤمنان را از آن رو به زیارت مشاهد متبرکه ایشان تشویق کرده است که یادشان جادوانه بماند و جایگاه‌شان اعتلا یابد تا از آنجا که آن بزرگواران نمونه اعلای بندگی خدای سبحان و جهاد در راه او و فداکاری برای دین استوارش بوده‌اند، این امر سبب به یاد آوردن خدای متعال و آموزه‌ها و احکام او برای مردم باشد.
ایشان بر ارتقای باور و رفتار شیفتگان حسینی نیز تأکید دارند و توصیه مهم‌شان به زائران اربعین حسینی این است: از لوازم این زیارت آن است که زائر علاوه بر یادآوری جان‌فشانی‌های امام حسین(ع) در راه خداوند متعال، تعالیم دین حنیف از جمله نماز، حجاب، اصلاح، گذشت، بردباری و ادب و قوانین آمد و شد و دیگر مفاهیم پسندیده را رعایت کند تا زیارتش گامی در مسیر تربیت نفس برای پذیرش این امور و تثبیت آثار آن تا زیارت‌های بعد باشد. چنین است که شرکت در این مراسم به منزله حضور در مجالس تعلیم و تربیت امام(ع) است. پس بر زائران است در مسیر خویش، ذکر خدای متعال را بسیار بگویند و در هر گام و هر عمل خود اخلاص را در نظر داشته باشند و بدانند خداوند متعال نعمتی همتای اخلاص در عقیده و گفتار و رفتار به کسی عنایت نفرموده است و عمل تهی از اخلاص، با پایان زندگی دنیوی تمام می‌شود؛ در حالی که عمل مخلصانه، هم در این دنیا و هم پس از آن، جاودان و مبارک خواهد ماند.
خدا را خدا را در رعایت پوشش و حجاب! که از مهم‌ترین چیزهایی است که اهل بیت(ع) حتی در سخت‌ترین شرایط کربلا به آن توجه داشته و خود والاترین الگوی آن بوده‌اند. ایشان به اندازه آزاری که از هتک حرمت خود دیدند، از هیچ رفتار دشمن آزرده نشدند، لذا بر همه زائران و بویژه بر بانوان زائر فرض است شرایط عفاف را در رفتار و نوع پوشش و ظاهر خود حفظ کرده و از هر چه این امر را خدشه‌دار می‌کند (مانند پوشیدن لباس‌های تنگ و اختلاط‌های زشت و استفاده از زیورآلات ناروا) بپرهیزند؛ بلکه سزاوار است به منظور منزه نگه داشتن این مراسم مقدس از شائبه‌های ناپسند، تا حد امکان، بالاترین مراتب عفاف را رعایت کنند.
آیت‌الله وحیدخراسانی، انجام زیارت به نیابت معصومان(ع) را به زائران توصیه می‌کند: سزاور است کسانی که از ایران مشرف می‌شوند، به نیابت امام هشتم علی بن موسی الرضا(ع) بروند و کسانی که از بلاد دیگر به آن حرم شرفیاب می‌شوند، به نیابت سایر معصومین(ع) مشرف شوند و در این سفر پربرکت چون نایب آن مقام رفیع هستند، نظر عنایت حضرت سیدالشهدا(ع) بر آن نایبان به رعایت منوب عنه آنان موجب سعادت دنیا و عقبی است.
ایشان بر قدرشناسی از نعمت زیارت اربعین تأکید داشته به زائران سفارش می‌کند:
مراقب باشند خود را آلوده نکنند و خدا و امام زمان(ع) را هرگز فراموش نکنند.
آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی معتقد است: اهمیت زیارت اربعین، تنها به این نیست که از نشانه‌های ایمان است، بلکه طبق این روایت، در ردیف نمازهای واجب و مستحب قرار گرفته است. بنابراین همان گونه که نماز، ستون دین و شریعت است، زیارت اربعین و حادثه کربلا نیز ستون ولایت است اما مهم آن است دریابیم نماز و زیارت اربعین انسان را چگونه متدین می‌کند.
* نمونه‌هایی از کاروان‌های پیاده‌روی علما
1- کاروان بیت آیت‌الله شاهرودی
در میان مراجع تقلید، حضور آیت‌الله العظمی سیدمحمود شاهرودی، زبانزد همگان بود. معروف است که وی در این مراسم، نخست با پای پیاده از نجف خارج می‌شد و به سوی کربلا حرکت می‌کرد و سپس سایر آقایان، استادان و طلاب هم به دنبال وی به راه می‌افتادند و وقتی مراسم زیارت تمام می‌شد، بیشتر زائران از کربلا سوار وسیله نقلیه می‌شدند و به نجف بازمی‌گشتند اما آیت‌الله شاهرودی در بازگشت هم پیاده به نجف بازمی‌گشت. معروف است این مرجع بزرگ، 40 سفر با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) مشرف شده است.
2- پیاده‌روی حاج‌آقا مصطفی خمینی(ره)
آیت‌الله حاج‌آقا مصطفی خمینی نیز از عالمان و استادان نجف بود که همواره در مراسم پیاده‌روی حضوری پیوسته و جدی داشت. او مقید بود در تمام ایام زیارت‌های مخصوص امام حسین(ع) (اول و نیمه رجب، نیمه شعبان، عرفه و به خصوص اربعین) پیاده از نجف به کربلا برود و در میان راه، گاهی کف پایش تاول می‌زد و زخمی می‌شد ولی باز هم با شور و شوق تمام، به راه خود ادامه می‌داد و اصرار دوستان را برای سوار شدن به وسیله نقلیه، حتی در قسمتی از راه نمی‌پذیرفت و چون به نزدیک کربلا می‌رسید و نگاهش به گنبد و گل دسته‌های حرم امام حسین(ع) و پرچم سرخ‌رنگ آن می‌افتاد، بی‌اختیار اشک از چشمانش سرازیر می‌شد و مصیبت اهل بیت(ع) را زمزمه می‌کرد و به سر و سینه می‌زد و عزاداری و نوحه‌سرایی می‌کرد.
وی در این سفر، بدون توجه به اینکه فرزند مرجع بزرگ تقلید، حضرت امام خمینی(ره) است، مانند یک طلبه ساده در خدمت همسفران بود و از کمک به آنان دریغ نمی‌کرد و هنگام توقف و استراحت نیز به بحث علمی می‌پرداخت. مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسن قدیری که در یکی از سفرها همراه او بود، می‌گوید: یک بار در پیاده‌روی از نجف به کربلا، خدمت حاج‌آقا مصطفی خمینی بودم؛ وقتی به باغ‌های نزدیک کربلا رسیدیم، شب را آنجا ماندیم. دوستان همه دور حاج‌آقا مصطفی را گرفتند و او صحبت را شروع کرد و بعد بنا شد هر کدام از رفقا در یک رشته از علوم حوزوی سؤالی بپرسد و وی جواب دهد. سؤالات بسیاری از فقه، اصول، فلسفه، تفسیر، عرفان و اخلاق از وی پرسیده شد که حدود 4 ساعت به طول انجامید و حاج‌آقا مصطفی بدون اینکه مطالعه و مراجعه به کتابی کند، همه را کامل جواب داد که من بسیار متعجب شدم او اینقدر بااستعداد است.
3- علامه امینی(ره)
یکی دیگر از شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه نجف که به طور مرتب، در این مراسم شرکت می‌کرد، علامه امینی مؤلف کتاب ارزشمند «الغدیر» بود که در این سفرها، همواره تعدادی از مؤمنان او را همراهی می‌کردند. علامه امینی وقتی به نزدیکی کربلا می‌رسید، حالش منقلب و قطرات اشک از چشمانش جاری می‌شد.
4- امام موسی صدر
امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان که شهریور 1357 توسط صهیونیست‌ها در لیبی ربوده و ناپدید شد، یکی از شیفتگان مراسم پیاده‌روی از نجف به کربلا بود. مرحوم آیت‌الله سیدمحمدعلی موحدابطحی، از عالمان بزرگ اصفهان که در نجف با امام موسی صدر هم‌بحث بود، می‌گوید: وقتی امام موسی صدر همراه ما با پای پیاده از نجف به کربلا می‌رفت، در این سفر، حضوری عاشقانه داشت و در وقت دعا و زیارت عاشورا، از همه باحال‌تر بود و هنگام گریستن، چشمانش از شدت گریه سرخ می‌شد و وقتی نوبت ذکر مصیبت و خواندن اشعار و نوحه‌سرایی به او می‌رسید، با حال جانکاهی در مصیبت اهل بیت(ع) اشعار فارسی و عربی فصیحی می‌خواند و هنگام کار و حمل اثاثیه سفر، وی بیش از همه کار می‌کرد و هنگام شوخی و مزاح، مزاح‌هایی بیان می‌کرد که بعد علمی و اخلاقی جالبی داشت.
محمدامین علی‌دوست
