سید ابراهیم رئیسی که در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ۲۸ خردادماه ۱۴۰۰ با کسب ۱۷ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۳۴۵ رای، به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد، در اول تیرماه طی سخنرانی خود در مشهد مقدس تاکید کرد که «در اسرع وقت واکسیناسیون عمومی را انجام می‌دهیم؛ این از برنامه‌های فوری ماست که از روز اول دولت آن را اجرا می‌کنیم که هم مردم آرامش پیدا کنند و هم تولید رونق پیدا کند.»
۱۴۰۰؛ کرونا و جنگ واکسن
دولت سیزدهم در شرایطی در سال ۱۴۰۰ روی کار آمد که حوزه سلامت ایام پرچالشی را از سر می‌گذراند؛ موج چهارم کرونا با ویروس انگلیسی جولان می‌داد و جان می‌گرفت. در آن برهه زمانی و شرایط اضطراری، گذشته از اقدامات وزارت وقت بهداشت برای رمدسیویر درمانی سرپایی کرونایی‌ها، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترلی بیماری، «واکسن» بود که در ایران به شکلی قطره چکانی در جریان بود؛ کلیدواژه مشترک آن روزهای دنیا و ماده‌ای ارزشمند که جنگی بر سر آن به راه بود و علی‌رغم آنکه دنیا نتایج بلند مدتی را برای تاثیرات یا عوارض احتمالی آن متصور نبود، اما این امیدواری را می‌داد که شرایط را به پیش از شیوع کرونا بازگرداند؛ در کشور ما اما در شرایط افزایش چشمگیر موارد ابتلا، بستری و فوت، این پرسش مطرح بود که انتظارها کِی به پایان می‌رسد و واکسن موثر چه زمانی در دسترس هموطنان قرار خواهد گرفت؟
این درحالی بود که متخصصان معتقد بودند تا زمانی که ۷۰ درصد از جمعیت ایمن نشوند، کرونا همچنان می‌تازد و جان می‌گیرد. بنابراین در آن زمان اگر مبنا را دریافت حداقل دو نوبت واکسن به ازای هر فرد می‌گذاشتیم، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای گروه هدف در کشور بودیم تا به ایمنی حدود ۷۰ درصد جامعه دست یابیم.
این نیز در شرایطی بود که اعداد و ارقام اعلامی از سوی مسوولان وقت، حاکی از آن بود که میزان خریدهای واکسن صورت گرفته از سوی ایران از واکسن‌سازان دنیا و البته از سبد «کووکس»، قابل توجه است اما میان این اعداد با ارقام تحویلی به کشور، فاصله بسیار زیادی بود؛ موضوعی که مسوولان وقت، بخشی از این تاخیرها را کُندی روند تولید بسیاری از واکسن‌ها در دنیا، مشکلات ناشی از کمبود مواد اولیه در دنیا، تهیه بیش از نیاز برخی از کشورها، اغراض سیاسی و موضوع ناسیونالسیم واکسن، تحریم‌ها و البته تاخیر در پرداخت پول کووکس و قرارگیری ایران در اواخر صف دریافت واکسن و همچنین بدعهدی کووکس در تحویل واکسن‌های خریداری شده را به عنوان علت عقب ماندن ایران در واکسیناسیون علیه کرونا اعلام کردند.
و روند کُند واکسیناسیون علیه کرونا...
واکسیناسیون کشوری کرونا در ایران از ۲۱ بهمن ماه سال ۹۹ با واکسن اسپوتنیک و با اولویت کادر درمان آغاز شد و روند کُند ورود واکسن به کشور و تزریق طبق اولویت‌بندی‌های صورت گرفته در حالی انجام می‌شد که در مقابل مراکز تزریق واکسن، ازدحام و صف‌های طولانی گاها به درگیری میان متقاضیان نیز منجر می‌شد.
این درحالی بود که بر اساس قول اولیه وزارت بهداشت قرار بود واکسیناسیون افراد فاز اول تا پایان اسفندماه ۹۹ به پایان برسد؛ اما برخلاف وعده زمانی اعلام شده و تحت تاثیر عدم تحویل به موقع واکسن‌های خریداری شده، دکتر علیرضارئیسی _ سخنگوی پیشین ستاد ملی مقابله با کرونا در اظهاراتی اعلام کرد این وعده تا نیمه اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ عملی می‌شود و به این ترتیب ۱.۳ میلیون نفر واکسینه می‌شوند.
کرونا و بازار داغ انتخابات
در این میان شمار مبتلایان روزانه، فوتی‌های ناشی از کرونا، نحوه مدیریت این بیماری و البته نبود واکسن در شرایط تقاضای زیاد حاشیه‌ساز شده و تقریبا خط اصلی خبری آن روزها بود و انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ماه هم تنور این حواشی را داغ‌تر کرد.
مسافران واکسن...
در این کشاکش، انتظار عمومی برای افزایش سرعت واکسیناسیون افزون شد و صف‌های عریض و طویل را مقابل مراکز تزریق رقم زد؛ این درحالی بود که زمزمه‌هایی مبنی بر عدم تامین به موقع دز دوم واکسن افرادی که نوبت اول را تزریق کرده بودند، شنیده می‌شد و بر دامنه نگرانی‌ها می‌افزود. در همین راستا دکتر ایرج حریرچی _ معاون کل وقت وزارت بهداشت در اظهاراتی «بابت عدم تامین واکسن در موعدی زودتر فارغ از اینکه چه میزان قصور و تقصیر وجود دارد، از مردم عذرخواهی کرد.»
در این بین و به دنبال تاخیر در تحقق وعده مسئولان وقت برای واکسیناسیون گروه هدف، با تبلیغات برخی کشورهای همسایه و از جمله ارمنستان درست در شرایط اوج تاخت و تاز کرونا در کشور، برخی خود را به مرز ارمنستان رساندند تا با صرف هزینه‌های گزاف و حتی با وجود سختگیرانه شدن شروط دریافت واکسن و اقامت ۱۰ روزه در این کشور، خود را در برابر این بلای عالم‌گیر مصون کنند و اینگونه شد که ازدحام شدیدی از متقاضیان واکسن در پشت مرزها شکل گرفت.
بهارِ واکسن ایرانیِ کرونا
البته در همین زمان‌ها بود که تلاش‌های دانشمندان ایرانی نیز در شرایط تحریم‌های ظالمانه به بار نشست و کشور ما هم در چندین پلتفرم به عرصه ساخت و تولید واکسن کرونا ورود کرد و نهایتا هم نمکی - وزیر وقت بهداشت اعلام کرد که تا پایان بهار ۱۴۰۰ واکسن ایرانی کرونا را روی میز جمهوری اسلامی ایران خواهد گذاشت. سرانجام هم مجوز مصرف واکسن «کووایران برکت» در روزهای آخر خرداد ماه صادر و وعده‌هایی مبنی بر تحویل چندین میلیون دز تا پایان تابستان داده شد. به این ترتیب بود که در آن زمان، ایران به یکی از ۶ کشور تولیدکننده واکسن کرونا در جهان تبدیل شد و مقام معظم رهبری نیز چهارم تیرماه دُز اول واکسن کوو ایران برکت را که محصول تلاش محققان و دانشمندان جوان ایرانی بود، دریافت کردند.
سونامی دلتا؛ کمبود سرم و صف‌های طویل دارویی
باید به این موضوع نیز اشاره کرد که در ادامه راه در 1400، شیوع کرونای هندی (دلتا) شرایط مدیریت بیماری را در کشور پیچیده‌تر کرد. با شکل‌گیری موج پنجم و در شرایط مرگ‌های ۷۰۰تایی و لبریز شدن بیمارستان‌ها از بیماران کرونایی؛ در میانه تابستان برخی اقلام دارویی کرونا و از جمله سرم تزریقی کمیاب و توزیع‌شان به چند داروخانه محدود شد و مردم می‌بایست ساعت‌ها به این داروخانه و آن داروخانه مراجعه می‌کردند و در صف‌های طویل و گاها چند ساعته برای دریافت دارو و درمان می‌ایستادند؛ موضوعی که رییس جمهور منتخب را در ۲۱ مردادماه و در شرایطی که حدود ۹ روز از استقرارش در نهاد ریاست جمهوری می‌گذشت، به میان ازدحام مردم در داروخانه ۲۹ فروردین به عنوان یکی از داروخانه‌های توزیع‌کننده داروهای کرونایی کشاند و وی مجددا در این بازدید سرزده تاکید کرد که «همه توان دولت برای موضوع کرونا بسیج شده است.»
رئیسی که در این بازدید از نزدیک و بی‌واسطه در جریان مشکلات مردم در تهیه داروهای مختلف قرار گرفت، با بیان اینکه جان مردم از همه چیز برای ما مهمتر است، اظهار داشت: «معاون اول رییس جمهور هم جلسات متعددی برای موضوع واردات واکسن و نیز دارو برگزار کرده و ان‌شاءالله مجموع این فعالیت‌ها باعث شود که مشکلات در این حوزه برطرف شود.»
سیلِ واکسن
به این ترتیب بود که روند ورود واکسن به کشور با غالب بودن واکسن سینوفارم از چین، شدت گرفت و با همراهی هلال احمر کشورمان، در هر پرواز حدود پنج و بعضا تا ۱۰میلیون دوز واکسن کرونا به کشور وارد شد و در این شرایط جهت سرعت گرفتن عمل واکسیناسیون، به دنبال جلسات مسوولان وزارت بهداشت با فرماندهان بسیج و استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها، پایگاه‌های واکسیناسیون یکی پس از دیگری افتتاح شد و حتی برخی مراکز به عنوان مراکز شبانه روزی واکسیناسیون معرفی شدند و به این ترتیب سرعت تزریق واکسن کرونا در کشور شتاب گرفت.
در چنین شرایطی، رئیس‌جمهور در شامگاه سیزدهم شهریور ۱۴۰۰ و در نخستین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود با مردم دوباره تاکید کرد که «از ابتدای کار در دولت مسئله کرونا از اولویت‌های دولت بود و یک حرکت انقلابی همراه با عقلانیت نیاز بود.»
وی مجددا درباره اقدامات انجام شده جهت تامین واکسن و پاسخ به تقاضای مردم اعلام کرد که «تولید داخلی نمی‌توانست نیاز داخلی را تامین کند و برآوردمان این بود که برای مصرف داخلی نیازمند ۱۰۰ میلیون دوز واکسن هستیم. امروز ۴۰ میلیون دوز به صورت قطعی انجام شده است و امیدواریم با سرعت و شتاب کار بیشتر هم بتوانیم باقی واکسن را تامین کنیم.»
رییس جمهوری همچنین گفت که «تا آخر شهریور ۴۰ میلیون دوز قطعی است و برای تامین واکسن، وزارت خارجه و بهداشت نیروهای خود را بسیج کرده‌اند.»
در این میان دکتر بهرام عین‌اللهی که روزهای ابتدایی تصدی خود بر وزارت بهداشت را می‌گذراند، بارها اعلام کرد که «زمان تحویل گرفتن دولت ذخیره واکسن کرونا در کشور صفر بوده و شخص رییس جمهور، معاون اول، وزیر خارجه و راه و شهرسازی و مجموعه دولت همه هم قسم شدند تا مشکل را حل کنند.»
«انتظار باران داشتیم، سیل واکسن بارید» نیز جمله معروف وزیر بهداشت در وصف اقدامات دولت سیزدهم در ابتدای کار و در باب تامین واکسن کرونا برای کشور است. عین‌اللهی در این باره گفته بود که «واردات واکسن برای کشور از جایی انجام شد که اصلا فکر نمی کردیم و در واقع به جای باران، سیل بارید.»
وی در همان روزها بارها تاکید کرد که «وضع واکسن کشور خوب است و روزانه به کشور وارد می‌شود و هیچ نگرانی در این زمینه نداریم.» به این ترتیب بود که وزیر بهداشت یکی از مهم‌ترین سیاست‌های دولت سیزدهم را به پایان رساندن واکسیناسیون ایرانیان تا دهه فجر سال ۱۴۰۰ خواند و تا حد زیادی هم به این مهم دست یافت.
سرانجام نیز پس از طی چند ماه سخت و طاقت فرسا در مدیریت بیماری و به دنبال اقدامات انجام شده، از اواخر شهریور ماه بنابر اعلام وزارت بهداشت تمامی استان‌های کشور از قله خیز پنجم کرونا عبور کردند و تاحدودی بر موج پنجم فائق آمدیم.
وفور واکسن و دعوت رییسی از مردم
در شرایط شتاب ورود واکسن به کشور و تشدید سرعت واکسیناسیون، رییس جمهوری در ۲۶ مهر و در دومین گفتگوی تلویزیونی خود با مردم اعلام کرد که «بیش از۷۰ درصد دوز اول واکسن تزریق شده و ان‌شاء الله پیش از آغاز فصل سرما همین مقدار دوز دوم زده می شود.»
رییسی همچنین با اشاره به اینکه «به آنچه گفتیم عمل کردیم تا تلفات کشور زیاد نباشد»، در عین حال از همه کسانی که واکسن نزده بودند دعوت کرد که برای واکسیناسیون اقدام کنند.
رونق تولید واکسن‌های ایرانی
اما در کنار سیل واردات واکسن به کشور، تولید واکسن‌های داخلی نیز رونق گرفت و پس از کووایران برکت، پاستوکووک تولید مشترک انستیتوپاستور ایران و انستیتوفینلای کوبا مجوز مصرف اضطراری گرفت و به تدریج نیز شاهد ورود واکسن‌های دیگر نظیر کووپارس، اسپایکوژن، فخرا و نورا بودیم و ایران به فناوری پیچیده تولید واکسن mRNA کرونا نیز ورود کرد و فاز اول کارآزمایی بالینی این واکسن نیز اسفندماه سال گذشته آغاز شده است و به گفته محققان آن، زمان‌بندی برای اتمام تمام مراحل فاز اول کارآزمایی بالینی واکسن شش ماهه است و کل مراحل مطالعه (۳ مرحله) واکسن حداقل یک سال زمان می‌برد.
در مجموع ایران در شش پلتفرم، اقدام به تولید واکسن کرونا کرد و اکنون هم در صورت نیاز و اعلام وزارت بهداشت، تمامی این پلتفرم‌ها قادر به تولید انبوه محصول خود هستند.
اُمیکرون، دوز سوم و مدیریت هوشمند کرونا
واکسیناسیون دوز سوم کرونا نیز تقریبا همزمان با مطرح شدن کرونای امیکرون، از پاییز و با اولویت کادر درمان و سپس سایر افراد جامعه، آغاز شد و تقریبا از همین زمان بود که طرح مدیریت هوشمند کرونا از سوی وزارت بهداشت اعلام شد و وزیر بهداشت تاکید کرد که «تحولی در بحث قرنطینه ایجاد خواهد شد و قرنطینه عادی به قرنطینه هوشمند تبدیل می‌شود؛ بدین معنا که افرادی که واکسینه می‌شوند می‌توانند از مزایای واکسیناسیون استفاده کنند.»
به این ترتیب بود که اقداماتی مانند فروش بلیط هواپیما، قطار و اتوبوس بین شهری، دریافت خدمات، اجازه ورود کارمندان به ادارات و... منوط به ارایه کارت واکسن شد؛ موضوعی که هرچند چندان با قوت اجرا نشد و خلاءهایی داشت اما در یک کلام می‌توان گفت که با آغاز به کار این سامانه مقرر شد که دیگر تعطیلی سراسری به دلیل کرونا نداشته باشیم.
ماجرای واکسیناسیون کودکان
تقریبا آذرماه بود که ورود سویه امیکرون به کشور تایید و از نیمه دی‌ماه ۱۴۰۰ بود که به سویه غالب کرونا در کشور بدل شد و یک تفاوت مهم با سایر جهش‌هایی داشت که تاکنون تجربه کرده بودیم و آنهم سهم بالای ابتلای کودکان به این سویه بود؛ موضوعی که به اذعان متخصصان در آن زمان نمی‌توان آن را بی‌ربط به آغاز دیر هنگام واکسیناسیون این گروه سنی دانست. با این حال خوشبختانه نوع ابتلای کودکان به امیکرون از وضعیت ریوی خارج شده و قسمت‌های فوقانی دستگاه تنفس را درگیر می‌کرد. در همین زمان بود که سرانجام با بحث‌های بسیار و بالاخره با تایید کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا، واکسیناسیون گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال و پس از آن ۵ تا ۱۲ سال از حدود پاییز ۱۴۰۰ در کشور آغاز شد.
گسترش واکسیناسیون و خروج از وضعیت قرمز
در این شرایط بود که بیماری در سایه شدت گرفتن واکسیناسیون کرونا و البته افزایش ابتلا در بین افراد و ایجاد ایمنی نسبی؛ سرانجام با طی کردن بازوی بالا رونده و گذر از قله موج ششم در میانه اسفند ماه رو به افول گذاشت و همین امر هم سبب شد تا با خروج به یکباره ۱۵۳ شهر از وضیعت قرمز کرونا در آستانه عید نوروز ۱۴۰۱ مواجه شویم و بر این اساس بود که ستاد ملی کرونا مقرر کرد تا برخلاف سال قبل از آن، رنگبندی‌های کرونایی شهرها ملاک سفرهای نوروزی نباشد و تنها دو شرط اصلی تزریق دو دز واکسن و عدم ابتلا به بیماری، ملاک سفرهای نوروزی سال ۱۴۰۱ باشد.
۱۴۰۱؛ جهش‌های فراوان اُمیکرون و دوز چهارم واکسن
با وجود کاهش بروز کرونا به دنبال گسترش واکسیناسیون اما بازهم در سال ۱۴۰۱ نتوانستیم کاملا از شر این ویروس منحوس در امان باشیم. اُمیکرون که بیشترین قدرت بیماری زایی خود را در کودکان نشان داد، توانست جهش‌های فراوانی ایجاد کند که مهم‌ترین آنها ساب واریانت‌هایی مانند BA۲، BA۴، BA۵، BA۲.۷۵ بود که توانستند در سال ۱۴۰۱ موج هفتم و هشتم کرونا را ایجاد کنند. موضوعی که سبب شد تا کمیته ملی واکسیناسیون تاکید کند که همه افراد بالای ۱۸ سال صرف نظر از اینکه چند دز واکسن دریافت کردند، اگر شش ماه از دز آخرشان گذشته، نوبت چهارم‌شان را دریافت کنند و افراد ۱۲ تا ۱۸ سال هم در صورتی که در گروه‌های پرخطر هستند، دوز یادآور را دریافت کنند.
موج هفتم کرونا اما از نیمه شهریور ماه ۱۴۰۱ رو به افول گذاشت به شکلی که بستری‌ها دو رقمی و فوتی‌ها تک رقمی شدند و حتی در برخی روزهای سال ۱۴۰۱ فوتی صفر کرونا را تجربه کردیم اما همزمانی سایر بیماری‌های ویروسی تنفسی در فصل سرما از قبیل سرماخوردگی، آنفلوآنزا و ...با زیرسویه‌های جدید کرونا نظیر BQ۱، XBB بازهم سبب افزایش موارد بیماری شد به شکلی که تعداد مبتلایان روزانه بعد از مدت‌ها سه رقمی شد و شهرهای نسبتا پرخطر کرونایی، افزایش یافت تا به این ترتیب موج هشتم کرونا در کشور آغاز شود.
هرچند که زیرسویه‌های جدید امیکرون از نظر بیماری‌زایی و مرگ و میر تفاوتی با زیرسویه‌های قبلی نداشتند، اما از نظر سرایت‌پذیری سرعت بیشتری داشتند؛ اما خوشبختانه موج هشتم کرونا در ایران تلفات چندانی نداشت و از اواسط بهمن ماه ۱۴۰۱ این موج نیز رو به افول گذاشت و وزارت بهداشتی‌ها پایان این موج را اعلام کردند. البته پیش بینی می‌شد که از اواخر بهمن و اوایل اسفند موارد بیماری مجددا افزایشی شود و همین طور هم شد.
۱۴۰۲ و اعلام پایان اضطرار کرونا
در هر حال اکنون آمار موارد روزانه ابتلا به کرونا در کشور همچنان کاهشی است و مدتی است که هیچ شهری در کشور در وضعیت قرمز و نارنجی نیست و در سال ۱۴۰۲ نیز تا اینجای کار چند روز بدون فوتی کرونا را شاهد بوده‌ایم و زندگی نیز کاملا به روال عادی بازگشته است؛ هرچند که هنوز هم بر رعایت دستورالعمل‌های ضدکرونا تاکید می‌شود.
سازمان جهانی بهداشت نیز در پنجم ماه مه ۲۰۲۳ به طور رسمی اعلام کرد که همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ ناشی از کروناویروس از این پس دیگر یک وضعیت اضطراری برای بهداشت عمومی جهانی نیست و تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد که این روند به بیشتر کشورها این امکان را داده که به شرایط عادی زندگی همانطور که قبل از کووید-۱۹ می‌شناختیم، بازگردند.
در خاتمه باید گفت که از ابتدای شناسایی کووید ۱۹ در کشور در واپسین روزهای بهمن ماه ۹۸ تا روز گذشته مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور به هفت میلیون و ۶۱۲ هزار و ۳۹۵ نفر رسیده است و متاسفانه در این میان ۱۴۶ هزار و ۲۹۲ نفر نیز جان باخته‌اند.
همچنین از زمان شروع واکسیناسیون کرونا در کشور تاکنون، ۶۵ میلیون و ۲۲۹ هزار و ۸۶۵ نفر دُز اول، ۵۸ میلیون و ۶۲۵ هزار و ۸۷۱ نفر دُز دوم و ۳۱ میلیون و ۷۱۹ هزار و ۵۲۳ نفر نیز دُز سوم و بالاتر واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند.
در مجموع اکنون واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۱۵۵ میلیون و ۵۷۵ هزار و ۲۵۹ دُز رسیده است.
به این ترتیب بود که رئیس‌جمهوری، ۳۰ خرداد امسال و در نهمین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود با مردم مجددا با بیان اینکه در ابتدای کار دولت تعداد کسانی که به دلیل کرونا عزیزان خود را از دست می‌دادند بسیار بالا بود، اظهار کرد: فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی تعطیل بود و حتی برخی هموطنان برای تزریق واکسن به کشورهای همسایه می‌رفتند. آقایان می‌گویند ما دنبال واکسن بودیم اما وضعیت این بود. ما هم تولید و هم واردات واکسن را پیگیری کردیم. مراکز واکسیناسیون در کشور فعال شد، شش نوع واکسن تولید شد و واردات واکسن هم انجام شد.
بنابراین در شرایطی که بیش از سه سال پر از فراز و نشیب را در مقابله با پاندمی عالم‌گیر کرونا پشت سر گذاشتیم و در روزهایی که ایران و جهان به مدد تزریق واکسن و اقدامات مقابله‌ای دیگر، در حال تجربه شرایط بهتری هستند، باید که دستاوردهای موجود را حفظ کرد و بتوان از درس‌آموخته‌های کرونا برای مقابله با بیماری‌های نوپدید احتمالی آینده استفاده کرد.
