جهان پنجشنبه گذشته، بار دیگر شاهد صحنه پیروزی دیپلماسی ایران بر آمریکا و حامیانش بود تا جمهوری اسلامی ایران هم به عنوان نایب رئیس هفتاد و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل و هم به عنوان گزارشگر کمیته خلع سلاح و عدم اشاعه مجمع عمومی و عضو هیأت رئیسه این کمیته برگزیده شود.
با این تصمیم، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ۱۶ نایب رئیس و در زمره پنج نایب رئیس مجمع عمومی از گروه آسیا- اقیانوسیه در نشست آتی مجمع که از سپتامبر آینده و با حضور مقامات عالیرتبه کشورها آغاز به کار خواهدکرد، منصوب شده‌است. آنها مسئولیت تعیین دستورکار و اولویت بندی نشست‌های مجمع را عهده‌دار خواهندبود.
علاوه بر ایران، ۱۵ کشور دیگر از قبیل بولیوی، کنگو، استونی، گامبیا، ایسلند، مالزی، مراکش، هلند، سنگال، سنگاپور، سریلانکا، سورینام، اوگاندا، ازبکستان و زامبیا هم به عنوان نایب رئیس مجمع انتخاب شدند.
اهمیت و سازوکار مجمع عمومی سازمان ملل
مجمع عمومی سازمان ملل متحد رکن اصلی و مشورتی سازمان ملل متحد است و تمامی کشورهای جهان در مجمع مشارکت دارند. فصل چهارم منشور به مجمع می‌پردازد و تاکید دارد که هر عضو سازمان ملل متحد در مجمع دارای یک حق رأی است و بیش از پنج نماینده نخواهد داشت.
مجمع عمومی به‌طور منظم اجلاس دوره‌ای سالیانه خود را از سپتامبر تا دسامبر یا بعضاً ژانویه تشکیل می‌دهد و در موارد استثنایی به درخواست شورای امنیت یا به درخواست یک عضو که مورد موافقت اکثریت اعضا باشد، اجلاس فوق‌العاده خواهد داشت. در واقع مجمع عمومی به‌طور دائم تشکیل جلسه نمی‌دهد. اجلاس عادی مجمع، سالانه از سه‌شنبه سومین هفته سپتامبر به مدت ۳ تا ۴ ماه در مقر سازمان در نیویورک برگزار می‌شود.
رأی‌گیری در خصوص موضوعات مهم مانند حفظ صلح و امنیت، مسائل مربوط به بودجه و انتخاب اعضا با اکثریت دو سوم آرا صورت می‌گیرد و در خصوص مسائل دیگر با اکثریت ساده، تصمیم اتخاذ می‌شود.
تصمیمات و قطعنامه‌های مجمع عمومی عمدتاً جنبه اعلامی یا توصیه‌ای دارند اما بعضاً برخی از این قطعنامه‌های اعلامی با گذشت زمان و تکرار تا حدود زیادی برای کشورهای عضو به‌طور ضمنی الزام‌آور می‌شوند که از جمله آنها اعلامیه جهانی حقوق بشر است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد دربردارنده هفت کمیته اصلی است که عبارتند از:
- کمیته اول (خلع سلاح و امنیت بین‌المللی)
- کمیته دوم (اقتصادی و مالی)
- کمیته سوم (اجتماعی، بشردوستانه و فرهنگی)
- کمیته چهارم (ویژه سیاسی و استعمارزدایی)
- کمیته پنجم (امور اداری و بودجه‌ای)
- کمیته ششم (حقوقی)
- علاوه بر این ۶ کمیته اصلی، کمیته دیگری (کمیته هفتم) هم وجود دارد که اختیارات هیئت‌های نمایندگی را بررسی و کنترل می‌کند.
نقش متغیرهای جغرافیایی در انتخاب هیأت رئیسه
همان طور که اشاره شد، مجمع عمومی حداقل سه ماه پیش از شروع اجلاس عادی شروع به انتخاب هیئت رئیسه می‌کند. این هیئت رئیسه مرکب از یک رئیس، ۲۱ معاون رئیس (۱۶ کشور به علاوه اعضای پنجگانه شورای امنیت) و رؤسای ۷ کمیته اصلی است.
انتخاب رئیس مجمع عمومی به جهت هدایت مذاکرات و نقش هماهنگ‌کننده‌ای که دارد بسیار با اهمیت است. در عمل و بر اساس توافق صورت گرفته میان دولت‌های عضو، هیچ‌گاه رئیس مجمع عمومی از میان پنج عضو دائم شورای امنیت انتخاب نمی‌شود.
بر اساس قطعنامه ۱۹۹۰ مصوب ۱۹۶۳ برای تضمین رعایت برابری جغرافیایی هر ساله رئیس مجمع به نوبت از میان پنج گروه از کشورهای آفریقایی، آسیایی، اروپای شرقی، آمریکای لاتین و کارائیب و نیز اروپای غربی و سایر دولت‌ها انتخاب می‌شود. مجمع عمومی روز پنجشنبه «دنیس فرانسیس» از ترینیداد و توباگو را به عنوان رئیس هفتاد و هشتمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل انتخاب کرد.
همان طور که اشاره شد، در انتخاب اعضای هیأت رئیسه مجمع عمومی اعم از رئیس و نایب رئیسان، چرخش جغرافیایی این دفتر در بین مناطق مذکور وجود دارد به طوری که افزون بر پنج نماینده از اعضای دائمی شورای امنیت، ۶ نماینده از کشورهای آفریقایی، پنج نماینده از کشورهای آسیایی، سه نماینده از کشورهای آمریکای لاتین، ۲ نماینده از اروپای غربی و یک نماینده از اروپای غربی انتخاب می‌شوند.
همین متغیر جغرافیایی باعث شده که نمایندگان ایران در طول عمر مجمع عمومی سازمان ملل، چندین بار به سمت‌های مختلف برگزیده شوند. در سال ۲۰۱۱ «محمد خزاعی» نماینده کشورمان به عنوان یکی از نایب رئیسان مجمع انتخاب شد. پیشتر در سال ۱۹۵۰ (۱۳۲۹) هم «نصرالله انتظام» نماینده ایران در سازمان ملل به ریاست سالانه مجمع عمومی برگزیده‌شد.
هراس واشنگتن- تل‌آویو از افزایش وزن سیاسی ایران
همزمان با انتخاب جمهوری اسلامی ایران به عنوان نایب رئیس هفتاد و هشتمین مجمع عمومی و نیز به عنوان گزارشگر کمیته خلع سلاح و عدم اشاعه مجمع عمومی، شاهد اعتراض نمایندگان آمریکا و رژیم صهیونیستی در سازمان ملل بودیم.
البته رویکرد اعتراضی و اتهام‌زنی علیه ایران غیرقابل پیش‌بینی نبود و طی هفته‌های گذشته، نمایندگی آمریکا در نیویورک و صهیونیست‌ها تلاش گسترده‌ای در محافل دیپلماتیک برای جلوگیری از انتصاب ایران در این دو سمت انجام داده‌بود. آنها پس از تصویب این تصمیم نیز ضمن تکرار اتهامات واهی علیه برنامه موشکی و هسته‌ای کشورمان نسبت به انتخاب ایران اعتراض کردند.
نماینده آمریکا که از این انتخاب عصبانی بود، نتوانست خشم خود را پنهان کند و به صراحت اعلام کرد که ایالات متحده با انتخاب ایران به عنوان نایب رئیس در هفتاد و هشتمین مجمع عمومی مخالف است.
وی سپس با تکرار اتهامات واهی همیشگی واشنگتن مدعی شد که ایران تحریم‌های شورای امنیت را نادیده می‌گیرد، حقوق بشر را نقض و سلاح صادر می‌کند و در سراسر خاورمیانه و جهان بی ثباتی ایجاد می‌کند و نمی‌تواند به عنوان یک بی‌طرف در نقش خود به عنوان نایب رئیس مجمع عمومی عمل کند.
این ادعاها در حالی مطرح شده که سیاست‌های تهاجمی و اشغالگری‌های آمریکا همچون آنچه در عراق و افغانستان گذشت و تبعات وحشتناک آن بر کسی پوشیده نیست. دامن زدن به جنگ اوکراین، تلاش برای خلق بحران تایوان، پر کردن انبارها و زرادخانه‌های کشورهای مختلف جهان از جنگ‌افزارهای آمریکایی، آتش‌افروزی در منطقه حساس غرب آسیا، تعهدشکنی و خارج شدن از مهمترین سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی تنها چند نمونه از این اقدامات تنش‌زا است.
در همین ارتباط بود که نماینده ایران در نشست سازمان ملل با انتقاد از سیاست ریاکارانه آمریکا اظهار داشت این طنز تلخی است که دولت آمریکا در حالی که خود به صورت یکجانبه و غیرقانونی و در نقض قطعنامه ۲۲۳۱ از برجام خارج شده‌است، جمهوری اسلامی ایران را به نقض این قطعنامه متهم می‌کند.
دیپلمات ایران همچنین درباره توطئه‌گری مقامات رژیم صهیونیستی تصریح کرد: اظهارات فرافکنانه نماینده اسرائیل علیه ایران، تداوم سیاست این کشور برای سرپوش گذاشتن به جنایات این رژیم علیه مردم فلسطین و منطقه است.
فرجام کلام
اگرچه انتخاب رئیس و نایب رئیسان در مجمع عمومی سازمان ملل، روندی چرخشی و بر پایه متغیر جغرافیایی است و از این جهت نام ایران در بین کشورهای هیئت رئیسه مجمع به چشم می‌خورد اما همزمانی آن با انتخاب ایران به عنوان گزارشگر کمیته خلع سلاح و عدم اشاعه مجمع عمومی بر جایگاه و وزن سیاسی تهران افزوده‌است.
در کنار این موفقیت‌ها، چند هفته پیش نیز جمهوری اسلامی به عنوان رئیس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر سازمان ملل انتخاب شد؛ مجمعی که روزهای ۲ و ۳ نوامبر (۱۱ و ۱۲ آبان) در مقر سازمان در ژنو تشکیل جلسه خواهد داد و «علی بحرینی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در مقر اروپایی سازمان ملل در ژنو، ریاست این مجمع را برعهده خواهد داشت.
انتخاب ایران به عنوان رئیس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر سازمان ملل هم اتفاقی بی‌سابقه بود که بسیاری از کشورهای عربی و آسیایی نام ایران را برای ریاست این مجمع انتخاب کردند؛ موضوعی که ارتباط مستقیمی با روابط دیپلماتیک و بازی جمهوری اسلامی ایران در پهنه منطقه دارد.
در همین ارتباط چند روز پیش، «نزیه منصور» نماینده پیشین مجلس لبنان و کارشناس مسائل سیاسی تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب به یک کشور بزرگ و به یک بازیگر منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده‌است.
