ایران و عربستان از بازیگران مهم منطقه(جنوب غربی آسیا) محسوب می‌شوند که روابط پر چالشی را چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند. کشور ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در زمستان 57 به عنوان عنوان داعیه دار دفاع از مستضعفان جهان در برابر استکبار جهانی و زیادخواهی غرب ایستاد و این در حالی است که حکام سعودی خود را تسلیم استکبار و نقشه های شوم آنها در منطقه کردند. اعدام شیخ نمر در عربستان و رویارویی غیرمستقیم تهران و ریاض در یمن، سوریه، عراق و لبنان باعث تیرگی پیش از پیش روابط دو کشور طی سالهای اخیر شده است.
قطع روابط سیاسی ایران و عربستان به سال 2016 میلادی بر می‌گردد، در سال 2016 میلاد تعدادی از شیعیان عربستانی منجمله روحانی مبارز و خستگی‌ناپذیر به اتهام واهی تروریسم در عربستان اعدام شد، در پی اعدام شیخ نمر و تعدادی از شیعیان که واکنش تند تهران را نیز به همراه داشت، تعدادی از ایرانیان در دو شهر تهران و مشهد به سفارتخانه و کنسولگری عربستان سعودی حمله و آن را به آتش کشیدند که در نتیجه آن سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های دو کشور تعطیل و روابط تهران و ریاض وارد فصل جدید از تنش شد. با تعطیلی سفارتخانه‌ها روابط حداقلی میان دو کشور به خصوص در زمینه حج حفظ شد و ایران با وجود تنش با عربستان همچنان به عنوان عضو سازمان همکاری اسلامی در عربستان حضور دیپلماتیک داشت.با قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض روابط دو کشور با گسترش بحران در یمنن و عراق و سوریه و لبنان به تیرگی کشیده شد.
جمهوری اسلامی ایران با حمایت از خط مقاومت در منطقه جلوی نقشه های آمریکا و اسراییل را گرفت و این در حالی بود که عربستان سعودی سعی کرده با کمک های مالی خود در پازل طراحی شده عبری_غربی نقش ضلع سوم را بازی‌کند.ایران و عربستان بزرگترین تولیدکنندگان عمده نفت و گاز سیاست‌های متفاوتی در حوزه انرژی دارند. عربستان سعودی با منابع نفتی بی‌شمار و جمعیت کمتر به دنبال متعادل نگه‌داشتن قیمت نفت است و این در حالی است که ایران با جمعیت بیشتر و وجود تحریم‌های خارجی به دنبال به دنبال رفع تحریم ها و نقش آفرینی به عنوان یکی از مهمترین کشورهای تولید کننده نفت است.با قطع روابط دیپلماتیک ایران و عربستان در سال 2016 کشور پاکستان که روابط حسنه‌ای نیز با عربستان سعودی دارد به عنوان نخستین کشور قصد میانجیگری داشت که به دلیل فشار حداکثری ترامپ و دیگر عوامل عملا موفق نشد؛.پس از کشور پاکستان ابتکار عمل میانجیگری میان دو بازیگر مهم منطقه به دست عراق افتاد که روابط حسنه‌ای با ایران و عربستان دارد. این کشور علی‌رغم دعوت به حل اختلافات تا سال 2021 چندان موفق نبود.
در همین حال به دلیل سیاست‌های ترامپ و شکل حمایت وی از عربستان که باعث دلخوری عربستان از دولت وقت آمریکا شده بود، ولیعهد عربستان(محمد بن سلمان) قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نخستین کدهای تنش‌زدایی را برای مقامات تهران ارسال نمود. با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پیروزی جو بایدن مذاکرات رسمی میان دو قدرت منطقه‌ای با میانجیگری دولت وقت عراق آغاز شد. عربستان در مرحله جدید تنش‌زدایی خود ابتدا اختلافات خود با دوحه را کنار و از در آشتی با این کشور درآمد و در مرحله بعد روابط خود با ترکیه را بهبود بخشید و در نهایت نخستین قدم‌های خود را برای حل اختلافات با تهران برداشت. با میانجیگری عراق تا کنون 5 دور مذاکرات بین دو کشور ایران و عربستان برای حل اختلافات فیمابین برگزار شده است. اولین دور مذاکرات ایران و عربستان در انتهای کار دولت دوازدهم در بهار 1400 برگزار شد و پس از آن با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران در خرداد 1400 و پیروزی سید ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، وی از همان ابتدا اعلام نمود که به دنبال تنش‌زدایی است، به همین دلیل قصد دارد روابطش را با عربستان بهبود ببخشد.
در همین حال مذاکرات با عربستان سعودی را که دچار وقفه شده بود تسریع بخشید که در این بین چندین دور مذاکرات میان مقامات دو کشور برگزار شد که آخرین و پنجمین دور آن در آوریل 2022 میلادی در بغداد برگزار شد. در تیرماه 1401مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق به عنوان میانجی پس از سفری کوتاه به عربستان به ایران سفر نمود، وی در عربستان با محمد بن سلمان و در ایران با سید ابراهیم رئیسی دیدار کرد، مصطفی الکاظمی هدف از این سفرها را تلاش دوباره عراق برای میانجیگری میان تهران و ریاض اعلام نمود. ابراهیم رئیسی در نشست مشترک با الکاظمی گفت ما بر این باوریم که گفت‌وگو مسئولان منطقه می‌تواند مشکلات منطقه را حل کند.
با برقراری آتش بس در یمن وزیر امور خارجه کشورمان گفت: که جمهوری اسلامی ایران جز خیر برای منطقه چیزی نمی‌خواهد و از بازگشایی سفارتخانه‌ها در پایتخت دو کشور حمایت می‌کند. اخیراً نیز حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران گفته که مقدمات تبادل هیات‌های فنی ایران و عربستان برای بازدید از سفارتخانه‌های دو کشور انجام شده است. از مهمترین موارد اختلاف دو کشور که رئیسی نیز در کنفرانس خبری خود اعلان نمود می‌توان به رفع محاصره یمن و یمنی‌ها، گفت‌وگوی یمن با یمنی‌ها و خاتمه جنگ اشاره نمود، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز فضای موجود میان ایران و عربستان مثبت ارزیابی نموده است که دسترسی به توافق دور از انتظار نیست.
رضا میرابیان سفیر پیشین کشورمان در کویت نیز گفت: اگر تحریک های آمریکا متوقف شود دور ششم مذاکرات به زودی میان تهران وریاض برگزار می شود. در همین حال وزیر امور خارجه عربستان با بین اینکه منتظر دور ششم مذاکرات با تهران است بیان نمود :هنوز مذاکرات به نتایج ملموسی نرسیده است. در همین حال مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق اعلام کرده در تلاش برای برگزاری مذاکرات در سطح بالا در بغداد هستیم که دو طرف آمادگی خود را برای آغاز مذاکرات اعلام نموده اند. از سوی دیگر اما سعودی ها در اغتشاشات اخیر با حمایت مالی گسترده از شبکه تروریستی ایران اینترنشنال نشان داد بن سلمان همچنان در طراحی دشمنان ایران نقش آفرینی می مند.باید منتظر ماند و دید آیا روابط ایران و عربستان تنش زدایی می شود و یا در بر پاشنه قبلی می چرخد
مجید نوری کارشناس مسائل بین‌الملل
