در زمانه‌ای زیست می‌کنیم که شهروندان و مخاطبان رسانه‌ها و فضای مجازی زیر بمباران سهمناک اطلاعات و اخبار راست و دروغ هستند و این وضعیت کار را برای انسان‌های حق‌طلب و جویای حقیقت بسیار مشکل می‌کند. در منابع اسلامی بویژه قرآن کریم بر تحقیق و بررسی اقوال و اخبار منتشره تاکید زیادی شده است که یکی از آن آیات برجسته آیه معروف به «نبأ» است. همچنین منابع روایی ما همچون نهج‌البلاغه نیز توصیه‌های موکدی را به حاکمان و مردم در این زمینه داشته‌اند. امیر مؤمنان حضرت علی(ع) در نامه 53 (معروف به عهدنامه مالک اشتر) برای بررسی اخبار موصوله، سفارشاتی را به مالک داشته‌اند. وصی به حق حضرت خاتم‌الانبیا در نامه‌ای دیگر(نامه 69) تعبیری عجیب و قابل تامل درباره عدم بررسی و تحقیق پیرامون اخبار منتشره دارند که به راستی هشداری بزرگ برای جامعه امروز ما است. ایشان می‌فرمایند: «وَ لَا تُحَدِّثِ النَّاسَ بِکُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ، فَکَفَى بِذَلِکَ کَذِباً؛ وَ لَا تَرُدَّ عَلَى النَّاسِ کُلَّ مَا حَدَّثُوکَ بِهِ، فَکَفَى بِذَلِکَ جَهْلًا؛ و هر آنچه را شنیدى با مردم در میان مگذار، که همین کار بر دروغگویى کفایت مى‌کند و (نیز) تمام آنچه را مردم براى تو نقل مى‌کنند تکذیب مکن، زیرا این کار براى نادانى تو کفایت مى‌کند».
این نکته شایان دقت است که جمله «وَلا تُحَدِّثِ...» و جمله «لا تَرُدَّ...» در واقع ناظر به نهى از افراط و تفریط است؛ از یک سو انسان نباید آنقدر خوش‌باور باشد که هر چیزى را که می‌شنود بپذیرد و همه جا نقل کند و از سوى دیگر نباید آنقدر دیرباور و داراى سوءظن باشد که هر چه را می‌شنود در آن تردید کند که اولى سبب اشاعه کذب و دومی نشانه جهل است.
همچنین امام علی(ع) در خطبه 141 مى‌فرمایند: «أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ إِلَّا أَرْبَعُ أَصَابِعَ.
فسُئل (علیه‌السلام) عن معنى قوله هذا، فجمع أصابِعَه و وضَعَها بَینَ أذُنِه و عَینِه ثم قال: الْبَاطِلُ أَنْ تَقُولَ سَمِعْتُ، وَ الْحَقُّ أَنْ تَقُولَ رَأَیْتُ؛ بدانید میان حق و باطل بیش از ۴ انگشت فاصله نیست.
کسى از حاضران از تفسیر این سخن سؤال کرد، امام علیه‌السلام انگشتان خود را جمع کرد و در میان گوش و چشم خود (در کنار صورت) قرار داد، سپس فرمود: باطل آن است که بگویى شنیدم، و حق آن است که بگویى دیدم».
این سخن به قدرى مشهور است که به شکل ضرب‌المثلى در آمده و در فارسى هم گفته مى‌شود میان حق و باطل ۴ انگشت فاصله است.
این سخن در واقع اشاره به شایعاتى است که در میان مردم زبان به زبان مى‌چرخد و مردم به عنوان «مى‌گویند و مى‌گویند» مطالبى را به یکدیگر منتقل مى‌کنند که چیزى جز شایعات بى‌اساس نیست. امام علیه‌السلام مى‌فرمایند: به شایعات اعتنا نکنید و تا نبینید چیزى را به کسى نسبت ندهید.
البته مقصود امام علیه‌السلام این نیست که اخبار ثقات و احادیث متواتره و مستفیضه که از طریق شنیدن به ما رسیده، باطل است، بلکه اشاره به همان معنى عرفى و متعارف است که درباره شایعات به کار می‌رود.
نه هر چه انسان می‌بیند حق است، چرا که گاه چشم خطا می‌کند و نه هر چه می‌شنود باطل است، چرا که ممکن است گویندگان افراد عادل و ثقه و معتبر و دقیقى باشند ولى در میان دیده‌ها خطا کم است، در حالی که در میان شنیده‌ها سخن باطل بسیار است و آنچه در خطبه بالا آمده است اشاره به همین نکته دارد.
اگر مردم جهان همین جمله اخیر را که امام علیه‌السلام فرمودند: «میان حق و باطل ۴ انگشت بیشتر فاصله نیست»، به خاطر بسپارند و همیشه و در همه جا به آن عمل کنند، به یقین خوش‌بینى و حسن‌ظن جاى بدبینى و سوءظن و اعتماد جاى بى‌اعتمادى و محبت جاى نفرت و کینه‌توزى را خواهد گرفت و شایعات بى‌اساس درباره اشخاص و گروه‌ها از رونق خواهد افتاد و شایعه‌پردازان هرگز به اهداف شوم خود نخواهند رسید و روح سلامت و خوش‌بینى بر جامعه حاکم می‌شود.
متأسفانه امروز نه تنها در سطح افراد عادى، بلکه در سطح رسانه‌هاى دنیا توفان خطرناکى از شایعه‌پراکنى نسبت به اشخاص و گروه‌ها و کشورها درگرفته که فضاى جهان را تیره و تار کرده است و سرچشمه آن غفلت از تفاوت حق و باطل است که در کلام بالا به آن اشاره شد و متأسفانه مردم جهان هزینه سنگینى به خاطر آن می‌پردازند.
زینب درخشان
