با اشغال عراق توسط آمریکا به منظور پیاده سازی تئوری " خاورمیانه جدید " یا "خاورمیانه بزرگ"، بسیاری از معادلات قدرت در منطقه به هم ریخت.
تاثیرپذیری متقابل همسایگان عراق از تحولات این کشور، نیاز بازارهای جهانی به نفت این کشور، احیای حوزه نجف و... از متغیرهای مهم عراق جدیدند که تحولات عراق را شایسته توجه بیشتری می کنند.
در این میان نقش علما و به ویژه مرجعیت اعلای نجف در تحولات این کشور در عصر پس از اشغال از موضوعات جذابی است که بسیاری از ناظران به ویژه ناظران غربی را در این سال ها مشغول خود کرده است.
اطلاع از روند شکل گیری جریان صدر هرچند به طور خلاصه، شاید به بررسی تحولات اخیر کمک کند.
خاندان " صدر " یا "صدر عاملی" شاخه‌ای از سادات از ذریه "سید صالح موسوی عاملی" که در صدر آنها "سید صدرالدین موسوی عاملی" است. این خاندان از نوادگان امام موسی کاظم(علیه السلام) و از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران، عراق و لبنان است که در قرن‌های سیزدهم تا پانزدهم قمری عالمان و شخصیت‌های پرآوازه‌ای مانند "امام موسی صدر"، "سیدمحمدباقر" و "سیدمحمد" از آن برخاسته‌اند که در اوضاع سیاسی لبنان و عراق نقش داشته‌اند.
سید محمد صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ ه.ش.) که شاگردی امام‌خمینی و سیدمحمدباقر صدر را نیز در کارنامه دارد، از مراجع تقلید شیعه ساکن عراق و از مبارزان با حکومت صدام محسوب میشود که تلاش زیادی برای برپایی نمازجمعه، تشکیل دادگاه اسلامی، احیاء عزاداری و راه‌اندازی پیاده‌روی به سوی کربلا در نیمه شعبان را میتوان از جمله فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی او برشمرد.
صدر چندین بار از سوی حکومت بعث عراق دستگیر و زندانی شد؛ اما پس از حوادث سال ۱۹۹۱م، حکومت بعث عراق، او را به عنوان مرجع رسمی شیعیان عراق معرفی کرد و اداره حوزه علمیه نجف را به او واگذار نمود. پذیرش مرجعیت توسط وی، موجی از اعتراض‌ها را در پی داشت و حتی برخی او را به وابستگی با حکومت عراق متهم کردند.
از نیمه دوم سال ۱۳۷۷ ه.ش. رفتار آیت‌الله صدر تغییر کرد و وی به شیوه انتقادی از حکومت بعث روی آورد. انتقادات تندی در خطبه‌های نماز جمعه از حکومت بعثی داشت. در هفته‌های آخر نماز جمعه، کفن‌پوش حضور پیدا می‌کرد، از دعا برای صدام در نماز جمعه خودداری می‌نمود و تلاش در احیای برخی از مراسم شیعه در نیمه‌شعبان داشت.
پس از شهادت ایشان، سید کاظم حسینی حائِری (زاده ۱۳۱۷ ه.ش) از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان سید محمدباقر صدر به‌عنوان مرجع دینی و سیاسی مردم عراق برگزیده شد. حائری به شکل گسترده‌تری به رهبری جریان انقلابی عراق پرداخت و بیانیه‌هایی بر ضد نظام بعث صادر کرد و در یکی از بیانیه‌های خود، سران حزب بعث را مهدورالدم اعلام نمود. پس از سرنگونی حزب بعث در عراق نیز وی به فعالیت سیاسی خود ادامه داد.
برخی از فعالیت‌های سیاسی وی عبارتند از: مخالفت با قانون اساسی موقت عراق، تدوین قانون اساسی پیشنهادی برای عراق در سیزده فصل، محکوم کردن ورود نیروهای اشغالگر آمریکایی به عراق و تأکید بر لزوم حفظ اتحاد و همبستگی میان مردم عراق.
و اما "سید مقتدا صدر " چهارمین فرزند سید «محمدصادق صدر» مجتهد بانفوذ عراقی است که در دوران حاکمیت صدام ترور شد؛ وی پس از شهادت پدرش در سال ۱۹۹۹ م. فعالیت خود را صرف برقراری ارتباط با طرفداران پدرش نمود.
این گروه که اغلب جوان بودند، هسته اولیه جماعت "صدرثانی" را تشکیل دادند. مقتدا توانست نجف و کوفه را به پایگاه اصلی نیروهایش بدل کرده و در حرم امام علی(علیه السلام) و مسجد کوفه سنگر بگیرد؛ اما این اقدامات با همکاری های چند سویه، قبل از آنکه تبدیل به چالشی خطرناک شود، به پایان رسید.
مقتدا در اوایل سال ۲۰۰۴م در پی سقوط رژیم دیکتاتوری صدام، به عنوان حاکم غیر رسمی منطقه ای به نام "شهرک صدر" بغداد که در دوره صدام به شهرک صدام معروف بود، فعالیت و فرماندهی "جیش المهدی" را که در واقع شاخه نظامی این جریان بود، بر عهده می گیرد.
در سال ۲۰۰۴م پس از سقوط صدام با تدوین مرامنامه ای بر لزوم تشکیل حکومتی اسلامی و اقامه حدود شرعی برای آینده عراق رسما وارد صحنه سیاسی و اجتماعی این کشور می شود
در سال ۲۰۰۵م اجازه می یابد تا در انتخابات حضور یابد. در اکتبر ۲۰۰۶م وی در کنار «جلال طالبانی» رئیس جمهور عراق حاضر می شود تا میزان نفوذ خود در دولت جدید این کشور را نشان دهد.
جریان صدر در پارلمان عراق ۲۰ کرسی را در آن دوره از آن خود می کند. در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰م نیز جریان صدر بار دیگر حضور یافته و ۴۰ کرسی از مجموع ۳۲۵ کرسی پارلمانی عراق را به خود اختصاص می دهد و سهمیه ۸ وزیر در کابینه جدید نوری مالکی نخست وزیر عراق را از آن خود می کند. علاوه بر این یکی از معاونان نخست وزیر نیز از این جریان انتخاب می شود .
چهارم آگوست ۲۰۱۳م، یک منبع نزدیک به مقتدا می گوید که وی از فعالیت های سیاسی کناره گیری کرده است. مقتدا صدر نیز در ۱۳ آگوست با صدور بیانیه ای عنوان می دارد: «آبروی خاندان صدر در بوته آزمون قرار دارد. من دیگر در هیچ یک از امور سیاسی دخالتی نمی کنم و ما هیچ فراکسیون پارلمانی یا پستی در داخل یا خارج دولت عراق نداریم. هر کس که خلاف این عمل کند خود را در معرض بازخواست شرعی و قانونی قرار داده است.»
مقتدا صدر چند هفته بعد از این درخواست ها در ۱۲ سپتامبر با اعلام عقب نشینی از تصمیم اخیر خود مبنی بر کناره گیری از فعالیت های سیاسی، بار دیگر به صحنه سیاسی عراق باز می گردد. رهبر جریان صدر اعلام می کند بنا به درخواست طرفدارانش از تصمیم کناره گیری از فعالیت های سیاسی منصرف شده است.وی در بیانیه ای عنوان می دارد: با وجودی که در حال حاضر از جامعه کناره گیری کرده ام، اما نمی توانم در مقابل این جمعیت مومن و معتقد به پدرم( محمد صادق الصد )ساکت بنشینم.
پس از ظهور داعش و سقوط شهرهای تسنن از جمله موصل در ۲۰۱۴، مقتدی صدر در کنار فتوای دیگر مرجع شیعیان آیت‌الله العظمی سیستانی، اعلان جهاد می دهد و به دفاع از «اماکن مقدس» و «شیعیان» و «مرز» اقدام می نماید که شبه نظامیان فدایی و پرتعداد «سرایا السلام» منسوب به او بطور مستقل اما در کنار نیروهای بسیج مردمی حشد الشعبی و ارتش، در حال دفاع از عراق بر می آیند.
مهم ترین مواضع اخیر وی :
درخواست برای استعفای اسد: مقتدی صدر در سال ۲۰۱۷ از بشار اسد رئیس جمهور سوریه می خواهد از قدرت کناره گیری کند.
هشدار به حضور حشدالشعبی در انتخابات: او همچنین در سال ۲۰۱۶ در سخنانی درباره مشارکت مسئولان حشد الشعبی در انتخابات پارلمانی و شوراهای استانداری عراق هشدار و اعلام می کند، مشارکت این افراد در انتخابات حکومت را به یک نهاد نظامی یا شبه‌نظامی تبدیل خواهد کرد.
دیدار با محمد بن سلمان: وی در تاریخ ۲۰۱۷ نیز دیداری با محمد بن سلمان، ولی عهد عربستان انجام می دهد.
اعلام آمادگی برای میانجیگری جهت حل تنش میان ایران و عربستان: طی روزهای اخیر سخنگوی جریان صدر با اشاره به مقبولیت مقتدی صدر نزد ایران و عربستان می گوید: او می‌تواند اختلافات میان ایران و عربستان را حل کند.
در انتخابات زودهنگام 2021 عراق نیز برنده انتخابات در برابر حزب فتح (نیروهای حشدالشعبی) و بقیه احزاب، جریان صدر بود!
و حالا پس از خبر کناره گیری آیت الله حائری از مرجعیت و سفارش ایشان به اطاعت از آیت الله خامنه ای (خصوصا که پدر مقتدی، آیت الله سید محمد صدر، اعلام کرده بودند که پس از مرگم پیروانم به آیت الله سید کاظم حائری رجوع و از وی اطاعت و تقلید کنند) و وحدت بین فرزندان شهید صدر و دوری از تفرقه و حمایت از حشدالشعبی، مقتدی صدر برآشفته شده و طی بیانیه ای معترضانه نسبت به سفارشات ایشان، اعلام میکند که برای همیشه از عرصه سیاست کناره گیری کرده است...
با توجه به نزدیکی حماسه اربعین و حرکت خیل عاشقان اباعبدالله از سرزمینهای مختلف به عراق باید بررسی کرد که این حرکت مقتدی صدر و اعتصاب غذایی که در پیش گرفته در چه راستایی است؟
او بایستی مشخص کند در پازل سیاست کجا خواهد ایستاد؟ و تصمیم گیری نابهنگام او در این زمان خوشایند و ناخوشایند چه کسانی است؟ آیا طبق دستور آیت الله حائری با حشد الشعبی و دیگر فرزندان صدر دست دوستی میدهد و تفرقه را تمام میکند یا قرار است آتش بیار معرکه ای شود که حاصل آن، بی تردید خشنودی عربستان و آمریکا و اسرائیل را در پی خواهد داشت؟
امیدواریم که عطش قدرت و مرجعیت و رهبری در او آنقدر نباشد که بخواهد کشوری را آنهم در آستانه بزرگترین مراسم نشاندهنده اتحاد شیعیان، دچار تفرقه نموده و به نابودی بکشاند.
صفورا ترقی
