نگرانی از حملات اخیر به این نیروگاه هسته ای در اوکراین موضوع داغ رسانه‌ها و نگرانی اصلی رهبران جهان است؛ چالشی که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد آن را "خودکشی" و لحظه احیای یک رویارویی هسته‌ای توصیف کرده و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار نهایت خویشتن‌داری طرف‌های درگیر در اطراف آن شده است.
نخستین نگرانی‌ها از وضعیت این نیروگاه هسته‌ای سیزدهم اسفند سال گذشته رسانه‌ای شد؛ زمانی که سخنگوی این نیروگاه و شهردار انرگودار اوکراین اعلام کرد زاپوریژیا در لحظات آغازین روز مورد اشاره پس از حمله نیروهای روس دچار آتش‌سوزی شد و یک واحد تولید برق این نیروگاه آسیب دید و بخشی از آن آتش گرفت.
تصاویر منتشر شده از دوربین مداربسته نیز انتشار دود و شعله‌های آتش در بخشی از این نیروگاه را نشان می‌داد؛ جایی که بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا لقب گرفته و ۶ راکتور اتمی در سایت آن مستقر است.
در زاپوریژیا چه می‌گذرد؟
همان زمان دیمیترو کولبا وزیر خارجه اوکراین در توییتی نوشت: نیروهای روسیه از همه طرف درحال گلوله باران زاپوریژیا بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا هستند و این مکان هم اکنون آتش گرفته است. اگر این نیروگاه منفجر شود، اثر آن ۱۰ برابر بیشتر از نیروگاه چرنوبیل خواهد بود. نیروهای روسیه باید هرچه سریعتر به تیراندازی خاتمه دهند و به آتش نشانان اجازه دهند این آتش را خاموش کنند.
اما در طرف دیگر ماجرا سفیر روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مبنی بر وجود نگرانی‌هایی در خصوص ایمنی و امنیت تاسیسات هسته‌ای اوکراین، اظهار داشت: موضع ما در این خصوص بسیار ساده و شفاف است. طرف‌های غربی در این خصوص علاقه‌مند هستند تا بازی سیاسی کنند. به صراحت اعلام کردم که نگران ایمنی و امنیت تاسیسات اتمی اوکراین هستیم و اینها مسائل سیاسی و بازی نیستند.
میخاییل اولیانوف اضافه کرد: اشتباهات عمدی زیادی انجام شده است. قطعنامه شورای حکام از روسیه خواسته تا درگیری‌ها در نزدیکی تاسیسات هسته‌ای زاپوریژیا را متوقف کند. من سه یا چهار بار در نشست شورای حکام درخواست کردم مثالی بزنید که ما چه اقداماتی را باید متوقف کنیم؟
وی ادامه داد: طرف‌های غربی مثالی نداشتند. در متن قطعنامه شاهد یک سیاسی کاری واقعی بودیم. ما به عنوان یک قدرت هسته‌ای در زاپوریژیا رفتار کردیم.
اولیانوف تاکید کرد: این نیروهای اوکراینی بودند که در ابتدا شلیک کردند. ما دارای بمب‌های پیشرفته هسته‌ای هستیم و به خوبی ریسک‌های هسته‌ای را می‌شناسیم. ما با اوکراین همسایه هستیم و هر آسیبی به این تاسیسات وارد شود، به روسیه و بلاروس هم آسیب می‌زند.
وی یادآوری کرد: باید بگویم یک گروه از نیروهای ویژه اوکراین به یک دسته از سربازان روسی که در بیرون این تاسیسات در حال گشت زنی بودند حمله کردند و نیروهای روسی هم به این عملیات که در یک ساختمان در بیرون از تاسیسات هسته‌ای بود، پاسخ دادند.
اولیانوف افزود: اوکراینی‌ها شروع به تیراندازی و سپس فرار کردند و همچنان شلیک می‌کردند. این درگیری در بیرون از محوطه تاسیسات هسته‌ای بود. ما با زور این تاسیسات را تصرف نکرده و کنترل آن را بدست نگرفته ایم و همه چیز در صلح و با گفت وگو با مقام های محلی و مسئولان نیروگاه‌ها جلو رفت.
وی گفت: اپراتورهای اوکراینی همچنان مسئولیت و کنترل این نیروگاه‌ها را در اختیار دارند و روسیه هیچ دخالتی در این زمینه ندارد.
در حالی که این اقدامات نگرانی‌هایی مبنی بر نشت رادیواکتیو را مطرح کرده بود، جان کربی سخنگوی پنتاگون در همان ایام اظهار داشت که هیچ نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا وجود نداشته است.
همزمان با این رویدادها، شورای امنیت سازمان ملل نشست اضطراری با موضوع حمله به نیروگاه زاپوریژیا به درخواست بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا تشکیل داد که سازمان ملل متحد عملیات نظامی در اطراف تاسیسات هسته‌ای را غیرقابل قبول و بسیار غیرمسئولانه خواند، سفیر اوکراین آن را تروریسم هسته‌ای و روسیه آن را بخشی از کارزار دروغ ضد روسی خواندند.
رزماری دی کارلو معاون سیاسی دبیرکل سازمان ملل متحد در این جلسه، عملیات نظامی در اطراف تاسیسات هسته‌ای و دیگر زیرساخت‌های غیرنظامی حیاتی را "غیرقابل قبول" و "بسیار غیرمسئولانه" ارزیابی کرد.
وی حمله به تاسیسات هسته‌ای را مغایر با قوانین بشردوستانه بین‌المللی دانست و افزود: برای جلوگیری از یک حادثه فاجعه‌بار هسته‌ای همه تلاش‌ها باید انجام شود.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در آن نشست تاکید کرد: اگرچه از نظر تکنیکی، فعالیت نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا همچنان به صورت عادی ادامه دارد اما هیچ حالت عادی در مورد وضعیتی که نیروهای نظامی کنترل این نیروگاه را بر عهده گرفته‌اند، وجود ندارد.
گروسی گفت که آماده است در اسرع وقت برای مشورت با همتایان اوکراینی به چرنوبیل سفر کند، اما در صورت لزوم، به منظور ایجاد چارچوبی باثبات و رعایت اصول اولیه ایمنی و امنیت و حفظ یکپارچگی فیزیکی تاسیسات، با نیروهای مسئول مشورت خواهد کرد.
واسیلی نبنزیا سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل نیز ادعای دولت اوکراین مبنی بر حمله شبانه سربازان روسی به یک مرکز هسته‌ای اوکراین را "دروغ" خواند و تکذیب کرد.
وی گفت که اتهام ها علیه روسیه مبنی بر اینکه حمله به نیروگاه اتمی زاپوریژیا در اوکراین از طرف نیروهای روسیه انجام شده "نادرست" است.
او گفت که "ملی‌گراهای اوکراینی" مسئول این حمله هستند و نیروگاه هسته‌ای و مناطق اطراف آن توسط نیروهای روسی "محافظت" می‌شود.
نماینده دائم روسیه در سازمان ملل با بیان اینکه این نیروگاه ایمن است و خطر انتشار مواد رادیواکتیو وجود ندارد، طرح این موضوع را بخشی از یک کارزار بی‌سابقه دروغ و اطلاعات نادرست و جعلی علیه کشورش دانست.
اما سرگئی کیسلیتسیا سفیر و نماینده اوکراین در سازمان ملل در این نشست اضطراری شورای امنیت، مدعی شد که در حمله نیروهای روسیه به نیروگاه هسته ای زاپوریژیا، مسکو دست به انجام "تروریسم هسته‌ای" زده است.
در ادامه نگرانی‌ها از وضعیت این نیروگاه هسته‌ای، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیستم اسفند پس از تصرف بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا در اوکراین توسط روسیه، اعلام کرد که مسکو و کی‌یف آماده همکاری با آژانس برای تضمین امنیت هسته‌ای هستند؛ وعده‌ای که تاکنون محقق نشده است و در روزهای اخیر نگرانی‌ها در این ارتباط افزایش یافته است.
خبرگزاری فرانسه در آن تاریخ به نقل از گروسی نوشت: برای رسیدگی به نگرانی آژانس درباره امنیت هسته‌ای در اوکراین به صورت جداگانه، با دیمیتری کولبا وزیر خارجه اوکراین و سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در آنتالیا ترکیه دیدار کرد و طبق گفته وی، هر دو طرف توافق کردند که باید کاری انجام شود. همچنین دو کشور آمادگی همکاری و تعامل با آژانس را دارند.
زاپوریژیا؛ یک گام تا فاجعه هسته‌ای
اما پس از چند ماه آرامش در زاپوریژیا، ورق برگشت و شانزدهم مرداد این روسیه بود که حملات اوکراین به اطراف این نیروگاه را محکوم می‌کرد.
میخائیل میزینتسوف رئیس مرکز کنترل دفاع ملی روسیه اعلام کرد که وزارت دفاع این کشور گلوله‌باران اطراف نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا توسط نیروهای اوکراینی را یک اقدام تروریستی هسته‌ای بر اساس کنوانسیون سازمان ملل متحد می‌داند.
وی به خبرنگاران گفت: بر اساس کنوانسیون بین‌المللی مصوب ۱۳ آوریل ۲۰۰۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ما این اقدامات جنایتکارانه مقام های اوکراینی را یک اقدام تروریستی هسته‌ای می‌دانیم.
میزینتسوف هشدار داد: بروز یک حادثه در این نیروگاه هسته‌ای می‌تواند عواقبی بزرگ‌تر از حوادث چرنوبیل و فوکوشیما به دنبال داشته باشد و کل خاک اوکراین، جمهوری‌های خودخوانده مردمی دونتسک و لوگانسک و همچنین روسیه، بلاروس، مولداوی، بلغارستان و رومانی را در معرض آلودگی هسته‌ای قرار دهد.
در بحبوحه این نگرانی‌ها، دبیرکل سازمان ملل متحد هرگونه حمله به نیروگاه‌های اتمی را "انتحاری" توصیف کرد و خواستار دسترسی بین‌المللی به نیروگاه اتمی زاپوریژیا شد تا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتواند به آن دسترسی پیدا کند.
در یک هفته گذشته نیز دبیرکل سازمان ملل متحد به نگرانی در مورد خطرات هسته‌ای برای بشریت ادامه داده است؛ خطراتی که به اعتقاد وی تنها یک "سوء تفاهم" یا "اشتباه قضاوت" تا "نابودی هسته‌ای" فاصله دارد.
گوترش با ادامه تنش‌ها در این منطقه حملات اخیر به نیروگاه هسته‌ای اوکراین را «خودکشی» توصیف کرد و گفت که بسیار نگران طولانی شدن جنگ اوکراین است.
دبیرکل سازمان ملل گفت: ما کاملا از تلاش‌های آژانس بین‌المللی اتمی برای تثبیت شرایط در نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا حمایت می‌کنیم و امیدواریم آژانس به نیروگاه دسترسی پیدا کند.
گوترش تاکید کرد: این لحظه‌ای است که خطر یک رویارویی هسته‌ای که ما دهه‌هاست آن را فراموش کرده‌ایم، بار دیگر احیا می‌شود.
وی تصریح کرد: هیچ کس نمی تواند تصور کند که جنگ هسته‌ای جدید ممکن است رخ دهد. این جنگ نابودی زمین را به دنبال خواهد داشت و اگر کسی برای اولین بار از این سلاح‌ها استفاده نکند، جنگ هسته‌ای وجود نخواهد داشت.
گوترش همچنین از کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای خواست تا از تهدید یا آغاز جنگ هسته‌ای علیه کشورهای غیر هسته‌ای خودداری کنند.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گلوله باران (اطراف) نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا در اوکراین را محکوم کرد و گفت این اقدام خطر یک فاجعه هسته‌ای را به دنبال دارد.
گروسی در بیانیه‌ای گفت: من به شدت نگران گلوله باران بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا هستم که خطر واقعی یک فاجعه هسته‌ای که می‌تواند تهدید کننده سلامت عمومی و محیط زیست در اوکراین و فراتر از این کشور باشد را نشان می‌دهد.
وی از همه طرف‌های درگیر در اوکراین خواست تا حداکثر خویشتن‌داری را در اطراف این نیروگاه به کار گیرند.
با این حال وزارت دفاع روسیه بار دیگر اعلام کرد که نیروهای اوکراین به قلمرو نیروگاه اتمی زاپوریژیا اوکراین، بزرگترین نیروگاه اتمی اروپا حمله کرده است.
روسیه مدعی شد که این حملات توسط تیپ ۴۵ توپخانه نیروهای مسلح اوکراین انجام شده است.
وزارت دفاع روسیه در بیانیه‌ای با اعلام اینکه در نتیجه این حملات، یک خط لوله هیدروژن آسیب دید و منجر به آتش‌سوزی شد، از مهار سریع آتش خبر داد.
روسیه: کی‌یف به بمباران زاپوریژیا پایان دهد
ایوان نچایف معاون سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز ۲۰ مرداد با اشاره به نشست ویژه شورای امنیت سازمان ملل در ارتباط با وضعیت نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا گفت که "این شورا باید کی‌یف را از ادامه بمباران این نیروگاه اتمی منع کند."
وی با بیان اینکه این نشست به اهتمام روسیه برگزار می‌شود، خاطرنشان کرد: اوکراین باید با پایان بمباران‌ها به سرعت شرایط لازم برای بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این منطقه را فراهم کند.
رئیس سازمان انرژی اتمی فردای همان روز در مورد بحرانی شدن وضعیت بزرگترین نیروگاه اتمی جهان هشدار داد و این در حالی است که ۲ طرف در مورد تشدید اخیر درگیری‌ها در اطراف تاسیسات هسته‌ای، یکدیگر را مقصر می‌دانند.
در این بین بانی جنکینز معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل، از ایده ماموریت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوکراین حمایت کرد.
او در شورای امنیت سازمان ملل گفت: این جریان نمی‌تواند بیش از این طول بکشد و تنها راه برای تضمین ایمنی هسته‌ای پایان دادن به جنگ خواهد بود.
این اظهارات در حالی مطرح شده است که ایالات متحده و متحدانش تاکنون میلیاردها دلار کمک مالی و تسلیحاتی با ژست حمایت از ملت اوکراین داشته‌اند که نتیجه آن گسترش درگیری‌ها و طولانی شدن جنگ است.
از طرفی واسیلی نبنزیا سفیر روسیه در سازمان ملل متحد، تقصیر وقوع درگیری‌ها در اطراف زاپوریژیا را متوجه نیروهای اوکراینی کرده است.
وی به اعضای شورای امنیت گفت: ما از کشورهایی که از رژیم کی‌یف حمایت می‌کنند می‌خواهیم که نیروهای نیابتی خود را تحت کنترل درآورند و آنها را مجبور به توقف فوری و یک‌بار برای همیشه حملات به نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا، برای تضمین شرایط امن برای انجام ماموریت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کنند.
نبنزیا افزود: این تنها راه برای جلوگیری از یک فاجعه رادیواکتیو بزرگ در قاره اروپا است که خطر آن اکنون بیش از هر زمان دیگری واقعی به نظر می‌رسد. اگر حملات نیروهای مسلح اوکراین ادامه پیدا کند، این فاجعه ممکن است در هر زمان رخ دهد.
شبح آمریکا در بحران زاپوریژیا
در همین پیوند سفارت روسیه در واشنگتن هفته گذشته تاکید کرد: اظهارات غیرمسئولانه ایالات متحده در مورد وضعیت نیروگاه اتمی زاپوریژیا ترغیب ارتش اوکراین به جنایات بیشتر است.
در بیانیه این سفارتخانه آمده است: سکوت و چشم‌پوشی از ادامه بمباران نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا توسط اوکراین پذیرفتنی نیست و تنها به مصونیت اوکراین کمک می‌کند.
این سفارت همچنین در بیانیه خود اعلام کرد که ستایش واشنگتن از کی‌یف نیز موجب می‌شود که این کشور به ادامه بمباران این تاسیسات هسته‌ای به صورت سازمان‌یافته ادامه دهد.
در همین ارتباط وزارت خارجه روسیه ۲۴ مرداد نیز در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که مسکو حاضر است تمام شرایط لازم برای حضور کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در محل نیروگاه زاپوریژیا را فراهم کند.
ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه‌ای اظهار داشت: روسیه هر کاری لازم باشد انجام می‌دهد تا به متخصصان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دهد از نیروگاه اتمی زاپوریژیا در جنوب اوکراین بازدید کنند.
وی گفت: دولت روسیه در همکاری نزدیک با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همه کارهای لازم برای حضور متخصصان این آژانس در محل نیروگاه را انجام خواهد داد.
زاخارووا اضافه کرد: وقتی کارشناسان آژانس در محل حضور یابند متوجه خواهند شد که اقدامات مخرب طرف اوکراینی تا چه اندازه بوده است.
حال از یک طرف ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین با اشاره تلویحی به بلوک غرب، در مورد پیامدهای فاجعه در بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا برای "کسانی که در حال حاضر سکوت کرده‌اند"، هشدار می‌دهد و از طرف دیگر ولادیمیر پوتین همتای روس وی تاکید دارد که بمباران نیروگاه هسته‌ای زاپوروژیا یک فاجعه بزرگ را به دنبال دارد.
این اتهام ها در حالی مطرح می شود که خبرگزاری رویترز به نقل از کنفرانس خبری ایگور کیریلوف فرمانده نیروی دفاع شیمیایی، میکروبی و رادیواکتیو روسیه تاکید داشته است که سامانه‌های پشتیبانی اضطراری نیروگاه مزبور به دلیل گلوله باران آسیب دیدند و در صورت وقوع حادثه‌ای در این نیروگاه، مواد رادیواکتیو آلمان، لهستان و اسلوواکی را در بر خواهد گرفت.
این شرایط موجب شده است که روسیه در مقطعی از احتمال تعطیل شدن این نیروگاه اتمی خبر دهد.
با این حال ولادیمیر روگوف یکی از اعضای شورای منطقه‌ای زاپوریژیا، گفت که نیروهای اوکراین در ساعات پایانی روز پنجشنبه هفته گذشته، با استفاده از توپخانه سنگین، اقدام به گلوله‌باران شهر انرگودار، واقع در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا کردند.
وی اضافه کرد: شبه نظامیان زلنسکی از ساعت ۲۲:۵۰ پنجشنبه شب (به وقت محلی) با توپخانه سنگین بر روی شهر انرگودار آتش گشودند.
حال باید دید نتیجه مذاکرات طرف‌های درگیر، دخالت طرف‌های غربی به ویژه کاخ سفید و پادرمیانی نهادهای بین‌المللی همچون سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه نتیجه‌ای برای آینده سلامت و امنیت جهان و انسانیت رقم خواهد زد.
