حدود یک ماه است که سفر جو بایدن ، رئیس جمهور آمریکا به عربستان سعودی، با نوعی ابهامِ آشکار روبرو است. در این مدت، رسانه‌های مطرح آمریکا و به‌تبع آنها رسانه‌های منطقه‌ای، از کاخ سفید، وزارت خارجه و منابع آگاه آمریکا، اخباری درخصوص زمان این سفر منتشر و حتی اصل چنین سفری را در آینده نزدیک تأیید یا انکار می‌کنند.
این درحالی است که معمولاً سفر مقامی در سطح رئیس جمهور هر کشوری به کشور دیگر، از زمان‌بندی مشخصی پیروی می‌کند. حال سؤال اینجاست که فارغ از تصمیم نهایی کاخ سفید، چرا تیم حاکم در آمریکا چنین بازی سیاسی‌ای را در بستر رسانه‌ها آغاز کرده است.
سفر بایدن به عربستان در میانه «می‌روم – نمی‌روم»
زمینه‌سازی رسانه‌ای سفر: یکی از نخستین مواردی که در آن، سفر بایدن به عربستان به‌صورت مقدماتی و در مرحله زمینه‌سازی طرح شد، در گزارشی بود که نشریه آمریکایی اینترسپت در اواخر اردیبهشت امسال از سفر ویلیام برنز، رئیس سیا به عربستان در یک ماه قبل‌تر از آن منتشر کرد. پس از آن، سی‌ان‌ان در گزارشی نوشت که احتمال دارد نخستین دیدار بایدن با محمد بن سلمان در هفته‌های آتی انجام شود.
این شبکه، دیدار احتمالی را نوعی چرخش در سیاست خارجی آمریکا در قبال عربستان عنوان کرد. این گزارش، زمینه را برای شروع موجی از تحلیل‌ها درخصوص روابط دولت دموکرات آمریکا با عربستان فراهم کرد. در اوایل خرداد، باراک راوید خبرنگار مطرح مستقر در سرزمین‌های اشغالی، در وبگاه آکسیوس، از میانجی‌گری آمریکا میان رژیم صهیونیستی و عربستان برای عادی‌سازی روابط گفت. فضای تحلیلی درخصوص این سفر همچنان درحال تقویت بود و واشنگتن‌پست نیز به تحلیل آن روی آورد. نیویورک تایمز اما در خبری مدعی شد بایدن تا اواخر ژوئن (اواسط تیر) به عربستان سفر می‌کند.
آغاز ابهام: درحالی‌که این فضای خبری تحلیلی روبه‌جلو بود، بایدن گفت: «این احتمال وجود دارد که من به دیدار سران کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی و اسرائیل بروم اما درحال‌حاضر برنامه مستقیمی برای آن ندارم.» او حتی از ارائه پاسخی روشن درخصوص دیدار با بن‌سلمان هم طفره رفت. روز بعد ان‌بی‌سی نیوز به‌نقل از چندین منبع آمریکایی، از تعویق سفر برنامه‌ریزی‌شده بایدن به سرزمین‌های اشغالی و عربستان خبر داد. در این میان، یکی از مقامات عربستان هم به فضای رسانه‌ای وارد شد.
ابراهیم النحاس عضو مجلس شورای عربستان از تعویق سفر بایدن به ریاض تا زمان پاسخگویی آمریکایی به درخواست‌های ریاض خبر داد. در این میان، آنچه سخنگوی کاخ سفید گفت نیز ابهام‌ها را بیشتر کرد. کارین ژان پی‌یر از پای‌بندی بایدن به وعده‌اش درخصوص منزوی سازی عربستان گفت. در چنین فضایی، علاوه‌بر زمان سفر بایدن به عربستان که دارای ابهام است، حالا آخرین اظهار نظر او باعث شده تا اصل این سفر نیز مورد تردید واقع شود. بایدن روز شنبه گفته که هنوز تصمیم نگرفته در سفر آتی خود به منطقه، به عربستان سفر کند.
سفر به ریاض زیر سایه محدودیت‌ها و نیازها
به‌نظر می‌رسد تیم بایدن برای برنامه‌ریزی سفر وی به عربستان، در تنگنای انکارناپذیری قرار گرفته است؛ ازیک‌سو بایدن به‌دلیل رفتارهای خاص محمد بن سلمان به‌خصوص در پرونده داخلی ازجمله بازداشت گسترده نخبگان حکومتی مخالف و مشخصاً حذف فیزیکی عجیب و وحشتناک جمال خاشقچی، ادعاهایی مبنی‌بر تلاش برای منزوی‌سازی ریاض را مطرح کرده است که عدول از آنها، وجهه او را میان برخی از دموکرات‌های آمریکا و همچنین مخالفان بن سلمان مخدوش می‌سازد.
بایدن البته درخصوص مسائل خارجی عربستان نیز انتقادهایی را طرح کرده بود. او به اندیشکده «شورای روابط خارجی» گفته بود: «به حمایت آمریکا از جنگ فاجعه‌بار یمن تحت رهبری عربستان سعودی خاتمه می‌دهم و دستور خواهم داد روابط ما و عربستان سعودی مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.»
ازسوی‌دیگر، بایدن به‌خوبی می‌داند که در میانه جنگ روسیه و اوکراین، برای تنظیم قیمت نفت، به عرضه بیشتر نفت عربستان در بازارهای جهانی نیازمند است. علاوه‌براین، روند روبه‌رشد همکاری‌های عربستان و چین نیز به‌هیچ‌وجه برای واشنگتن مطلوب نیست. براساس گزارشی که اینترسپت از سفر فروردین‌ماه امسال ویلیام برنز، رئیس سازمان سیا به عربستان منتشر کرده است، برنز این دو خواسته را به‌صراحت از ریاض طرح کرده است. این دو به‌همراه دلایل دیگر، باعث می‌شود تا بایدن امتیازدهی به محمد بن سلمان را برای دستیابی به اهداف مهم‌تر، ضروری بداند.
تیم بایدن ناچار است به‌طور هم‌زمان به شعارها و ادعای رئیس جمهور بیاندیشد و مانع از عدول او از آنها شود و ازسوی دیگر، اهداف راهبردی آمریکا را هم موردنظر قرار دهد. بنابراین به‌نظر می‌رسد طراحی یک سفر به عربستان و دیدار با بن سلمان، برای رئیس جمهور آمریکا پیچیدگی‌های خاصی داشته باشد.
آمریکا و عادی‌سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی
براساس آنچه رسانه‌ها از سفر احتمالی بایدن به منطقه و احتمالاً عربستان گفته‌اند، یکی از محورهای این سفر، ممکن است اعلام عادی‌سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی یا مقدمات این عادی‌سازی باشد. براساس گزارش آکسیوس، آمریکا درحال میانجی‌گری میان مصر، عربستان و رژیم صهیونیستی است تا با انتقال مالکیت قطعی دو جزیره تیران و صنافیر از مصر به عربستان، زمینه را برای عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل فراهم سازد.
طی هفته‌های اخیر، خبرهای متعددی از امکان عادی‌سازی این روابط در رسانه‌ها مطرح شد و برخی مقامات رژیم صهیونیستی به‌صراحت گفتند که تنها مسئله موجود در این عادی‌سازی، مسئله زمان است و هیچ عامل دیگری در میان نیست. به‌نظر می‌رسد صهیونیست‌ها علاقه زیادی دارند تا در چهارچوب سفر بایدن به منطقه، این عادی‌سازی صورت گیرد. برهمین‌اساس خبرنگار شبکه سی‌ان‌ان به نقل از منابع خود می‌نویسد اسرائیل به‌شدت برای برگزاری دیدار بایدن و محمدبن‌سلمان فشار آورده است و گویا مقامات این رژیم با تأکید بر گرم‌شدن روابط خود و عربستان، انتظار دارند بایدن در یک پرواز نادر، مستقیماً از تل‌آویو به ریاض سفر کند.
سازش؛ یک تیر و سه نشان برای بایدن
اگرچه طی چندسال اخیر امارات متحده عربی، بحرین، الجزایر و برخی کشورهای دیگر، به قطار شوم عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی پیوسته‌اند، اما نقش عربستان در جهان عرب و جهان اسلام و ارزش‌های نمادینی چون وجود حرمین شریفین در آن، باعث می‌شود تا انعکاس رسانه‌ای و سیاسی عادی‌سازی روابط این کشور با رژیم صهیونیستی، از ارزشی دوچندان برای صهیونیست‌ها و حتی مقامات آمریکا برخوردار باشد.
به‌نظر می‌رسد تیم بایدن نیز می‌کوشد تا با بهره‌برداری از چنین انعکاسی، به‌نوعی از انتقادهای موجود درخصوص رفتارهای ضدحقوق‌بشری بن‌سلمان و مواضع بایدن در قبال این رفتارها، فرار کند. بایدن چندی پیش گفته بود: «من قصد ندارم دیدگاه خود را درباره حقوق بشر (در عربستان سعودی) تغییر دهم اما به‌عنوان رئیس جمهور، این شغل من است که تلاش کرده و صلح را درصورتی که بتوانم برای خاورمیانه بیاورم.» این جملات گویای آن است که بایدن به‌خوبی از فشار افکار عمومی و نخبگان درخصوص بهبود روابط با عربستان آگاه است اما می‌کوشد با گزاره «ضرورت برقراری صلح»، عملاً به سه هدف دست یابد؛
- روابط با عربستان را به‌عنوان یک متحد راهبردی بهبود دهد و اهدافی چون بازار نفت، کنترل همگرایی ریاض و پکن و... را مدیریت کند؛
- با اعلام عادی‌سازی روابط یا اطلاع‌دهی از طی‌شدن بخشی از مقدمات آن، عملاً با فضاسازی رسانه‌ای و سیاسی، از مواضع پیشین خود درخصوص مسائل حقوق‌بشری عربستان عدول کند؛
- یکی از مهم‌ترین خواسته‌های راهبردی آمریکا طی سال‌های اخیر یعنی عادی‌سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی را با میانجی‌گری خود محقق سازد.
پایان سخن
بایدن دیر یا زود به عربستان سفر خواهد کرد. مسائل راهبردی و نیازهای متقابل عربستان و آمریکا، فراتر از آن است که بایدن خود را در ماجرای خاشقچی و موارد حقوق‌بشری مشابه آن متوقف کند. سابقه حکومت‌داری دموکرات‌ها در آمریکا نیز این را به ما می‌گوید. بنابراین آنچه برای تیم بایدن از اهمیت برخوردار است، کاهش هزینه‌های سیاسی و نرم این سفر است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی، نفتالی بنت و تیمش که در عرصه داخلی با مصائب متعددی روبرو هستند، بیشتر از هر کسی می‌کوشند تا این سفر انجام شود و با عادی‌سازی یا چیزی نمادین و نزدیک به آن میان اسرائیل و عربستان، عملاً دستاوردی در عرصه خارجی کسب کنند.
این، برای تیم بایدن که سفر به عربستان را عدول از مواضع پیشین وی می‌داند نیز مهم است تا بتواند با خبری درشت‌تر درخصوص روابط عربستان و رژیم صهیونیستی، انتقادهای حقوق‌بشری به بایدن را مدیریت کند. بااین‌همه، سابقه منطقه پرتحول غرب آسیا نشان داده که مملو از عدم‌قطعیت‌ها است.
