کارشناسان می‌گویند که سن اعتیاد به دهه دوم زندگی رسیده است و از میان داروها می‌توان زولپیدوم، متادون و ریتالین را از داروهای مورد استقبال دانشجوها و دانش‌آموزان دانست.
قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین دارد. بعضی از دانشجویان در شب‌های امتحان از این قرص استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.
محمدرضا قدیرزاده،کارشناس درمانگر و پژوهشگر حوزه اعتیاد گفت: براساس گزارش‌ها کنکور و فصل امتحانات عامل افزایش ۵۰درصدی مصرف ریتالین است و براساس نتایج یک مطالعه روی دانشجویان ایرانی، از هر ۱۰دانشجو، ۶نفر سابقه مصرف ریتالین دارند.
قرص ریتالین یا متیل فنیدات دارویی برای اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) در کودکان و افزایش تمرکز در بزرگسالان است که به صورت قرص‌های پنج، ۱۰ و ۲۰ میلی‌گرم در دسترس است. ریتالین باعث تحریک سیستم عصبی می‌شود، در نتیجه دوپامین بیشتری ترشح می‌شود که باعث حالت سرخوشی و افزایش توجه و تمرکز بر یک فعالیت در فرد مصرف کننده می‌شود. بسیاری از دانشجویان و داوطلبان کنکوری بدون توجه به عوارض، اعتیاد و پیامدهای مصرف ریتالین، برای افزایش تمرکز و شب بیداری در شب‌های امتحان از آن استفاده می‌کنند از این روی به عنوان قرص شب امتحان نیز شناخته می‌شود. اگر فرد دچار اختلال بی‌توجهی و نقص توجه نباشد و سر خود ریتالین را مصرف کنید، این دارو اثرات مخربی بر مغز فرد خواهد گذاشت.
ریتالین چیست؟
ریتالین یا متیل فنیدات (Methyl Phenidate) با نیمه عمر چهار ساعته از ترکیبات مشابه آمفتامین‌ها به صورت قرص روکش‌دار یا پچ‌های پوستی است که در پزشکی برای درمان بهبود و درمان افسردگی، اختلالات کم توجهی و بیش فعالی و حمله خواب استفاده می‌شود.
ریتالین با مهار بازجذب نوراپی‌نفرین و دوپامین توسط نورون‌ها عمل می‌کند. متیل‌فنیدات یک محرک سیستم عصبی مرکزی (CNS) از گروه فنتیل‌آمین و پیپریدین است. ریتالین از نظر اعتیادزایی در کنار سایر اعضای خانواده آمفتامین‌ها همچون اکستازی قرار دارد. ریتالین باعث تحریک سیستم عصبی و ترشح دوپامین می‌شود به همین علت از این دارو در دوزهای پایین برای بیمارانی که به علت کمبود دوپامین در مغز با مشکلاتی مثل عدم تمرکز مواجه هستند، استفاده می‌شود.
عوارض ریتالین
از مهم‌ترین عوارض ریتالین، قابلیت ایجاد اعتیاد و وابستگی شدید جسمی و روانی در فرد مصرف کننده است؛ همچنین از دیگر عوارض این دارو می‌توان به واکنش‌های آلرژیک، نعوظ طولانی‌مدت، بی‌خوابی، معده درد، کاهش وزن، سردرد، تهوع و استفراغ، خشکی دهان، تپش قلب و فشار خون و علائم روان‌پزشکی همچون هذیان‌گویی، گیجی و منگی، روان پریشی و توهم اشاره کرد.
در صورتی که ریتالین از طریق بینی (اسنیف) و یا وریدی (تزریق) به مقدار زیاد مصرف شود، از یک ماده درمانی به ماده اعتیادآور تبدیل می‌شود. در صورتی که ریتالین به صورت وریدی وارد بدن شود، وجود آن در بدن با کوکائین قابل تشخیص نیست، میزان جذب کوکائین چهار تا ۶ دقیقه و متیل فنیدات چهار تا هشت دقیقه است؛ از این رو می‌توان گفت این ماده از نظر میزان جذب مشابه است. گزارش‌های زیادی از مرگ ناگهانی و ایست قلبی در بیماران مبتلا به مشکلات جدی قلبی بر اثر مصرف ریتالین گزارش شده است.
مکانیسم اثر و فارماکولوژی
ریتالین دارای ساختار آمفتامینی است، اما توانایی آزادسازی کاتکول‌آمینها را ندارد و بازجذب سروتونین را نیز مهار نمی‌کند و از این جهت به آمفتامین برتری دارویی دارد. ریتالین یا متیل‌فنیدات مهارگر قوی بازجذب دوپامین و نوراپی‌نفرین در دستگاه عصبی مرکزی است. نقص فعالیت و کمبود دوپامین و اپی‌نفرین از علت‌های بروز سندرم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی در کودکان و بزرگسالان است؛ ریتالین با افزایش فعالیت این دو آمین اسید عصبی در بهبود این بیماری مؤثر است. در بیماری مبتلا به حمله خواب نیز نقص در فعالیت نورون‌های دوپامینرژیک و ارکسین از علل بیماری است که ریتالین با همان مکانیسم بیماری را کنترل می‌کند. در اختلال نارکولپسی نیز این ناقل در بهبود نشانه‌ها مؤثر است.
اعتیاد به ریتالین
ریتالین باعث ایجاد بهبودی در بیماران با اثر بر دوپامین و افزایش مقدار در دسترس آن برای مغز می‌شود. دوپامین ماده‌ای است که در سیستم پاداش و تشویق در اثر شادی در مغز ترشح می‌شود. سیستم پاداش زمانی که فرد عملی لذت بخش انجام دهد یا ماده‌ای لذت بخش به بدن فرد وارد شود با ترشح دوپامین در مغز احساس لذت و سرخوشی را ایجاد می‌کند. سیستم پاداش باعث می‌شود که افراد به فعالیت‌های مختلف یا مواد مخدر مختلف اعتیاد پیدا کنند زیرا بعد از مدتی برای ایجاد احساس لذت بیشتر با استفاده از مواد مخدر، باید میزان مواد مخدر مصرفی را افزایش دهند تا میزان سطح دوپامین را در مغز خود بالا برند. مصرف بی‌رویه ریتالین به دلیل وجود ماده مؤثری به نام آمفتامین که نوعی از مواد محرک بوده و ساختار شیمیایی شبیه به شیشه یا کوکائین دارد، باعث اعتیاد وابستگی به ویژه وابستگی روانی در فرد شود.
اعتیاد به ریتالین در افرادی که سابقه اعتیاد به مواد مخدر یا الکل را دارند بیشتر دیده می‌شود وبه همین علت تجویز این دارو برای این افراد با احتیاط بیشتری صورت می‌گیرد. قطع مصرف قرص ریتالین باید تدریجی باشد و بعد از قطع مصرف نشانه‌های ترک یا اختلالات روانی پیگیری شود.
ترک ریتالین
ترک ریتالین باید حتماً تحت نظر روان‌پزشک و روانشناس انجام شود زیرا نیازمند درمانی چندجانبه از جمله سم زدایی و روان درمانی است تا تا در کنار سلامت جسمانی، با برگزاری جلسات مشاوره و دریافت خدمات روان‌شناختی، اثرات سو ریتالین از ذهن و روان فرد مصرف کننده پاک شود. روان درمانی می‌تواند شامل درمان‌های شناختی-رفتاری، خانواده درمانی و مشارکت اجتماعی باشد.
در صورتی که مصرف ریتالین به صورت خودسرانه باشد، منجر به علائم ناخوشایندی می‌شود. از جمله علائم ترک ریتالین می‌توان به عدم توانایی در تمرکز، نوسانات خلقی، خواب‌آلودگی، خستگی و بی‌خوابی، افزایش اشتها و وزن، یبوست، تحریک‌پذیری و پرخاشگری افسردگی، نامنظم شدن ریتم ضربان قلب اشاره کرد که در بسیاری از موارد افراد برای رهایی یافتن از این علائم به مصرف مجدد ریتالین روی می‌آورند.
قطع ناگهانی مصرف ریتالین چه عوارضی دارد؟
قطع ناگهانی ریتالین به دلیل وابستگی جسمانی و روانی می‌تواند باعث غش، کما و حتی مرگ شود. گاهی نیز افرادی که به یک‌باره ریتالین را ترک می‌کنند به علت فشار روانی زیاد به خودکشی دست می‌زنند و یا به مصرف مجدد ریتالین با دوز بالاتر روی می‌آورند.
اووردوز مصرف قرص ریتالین
اووردوز ریتالین، اعمال طبیعی فیزیولوژیک بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عوارضی همچون دندان قروچه، لمس مداوم بدن، انجام کارهای تکراری، رفتارهای بی‌هدف و وسواس گونه را به دنبال دارد و حتی مصرف بیش از حد ریتالین موجب مرگ می‌شود. در صورت مصرف بیش از حد ریتالین و مشاهده علائم آن باید سریعاً با اورژانس تماس گرفت و به مراکز درمانی مراجعه کرد.
موارد منع مصرف ریتالین
مصرف ریتالین در افراد دارای اضطراب زیاد، عصبانیت همراه با بی‌قراری، فشار روانی، حساسیت مفرط نسبت به دارو، گلوکوم، افسردگی‌های قابل درمان با داروهای ضدافسردگی رایج، تیک‌های حرکتی (به‌جز نشانگان توره) و کودکان زیر ۶ سال منع شده است. مصرف ریتالین برای افرادی که از داروهای بازدارنده مونوآمین اکسیدازمانند فنلزین یا ترانیل سیپرومین استفاده می‌کنند یا افرادی که دارای حساسیت به هر نوع مواد موجود در متیل‌فنیدات هستند، منع مصرف دارد. همچنین توصیه می‌شود در زنان تنها در صورت بیشتر بودن فواید ریتالین نسبت به عوارض آن، مصرف شود.
تداخلات دارویی ریتالین
مصرف ریتالین همراه با بعضی از داروهای ضد افسردگی ممکن است عوارض خطرناکی همچون افزایش فشار خون داشته باشند. همچنین در صورت مصرف همزمان ریتالین همراه با بعضی از داروهای درمان افسردگی از جمله داروهای سه حلقه‌ای، ممکن است اثر دارو افسردگی را از بین برد. ریتالین اثر داروهای کنترل کننده فشار خون را نیز کاهش می‌دهد و ممکن است نقش خنثی کننده برای آن‌ها داشته باشد.
مصرف ریتالین در بارداری و شیردهی
مصرف داروی ریتالین درزنان باردار می‌تواند تأثیرات اساسی و جدی بر روی جنین بگذارد. احتمال بسیار زیادی وجود دارد که زنانی که در دوران بارداری ریتالین مصرف می‌کنند، فرزندانی با ناهنجاری‌ها و اختلالات قلبی جدی به دنیا آورند. مادرانی که در سه ماه اول بارداری از ریتالین استفاده کرده‌اند، نوزادانی با نقص مادرزادی قلبی به دنیا آورده‌اند. ریتالین می‌تواند وارد شیر مادر شود و به راحتی به بدن کودک منتقل شود.
