سوم خردادماه مصادف است با سالروز آزادسازی خرمشهر که رزمندگان اسلام توانستند با اجرای عملیات بیت المقدس در فاصله ۱۰ اردیبهشت ماه تا سوم خردادماه بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران اسلامی را از چنگال بعثی‌ها آزاد کنند.
طبق آمار و اطلاعات به دست آمده از دوران دفاع مقدس پدافند هوایی ارتش توانست در عملیات بیت‌المقدس یا آزادسازی خرمشهر، ۶۳ فروند هواپیما و بالگرد بعثی‌ها را منهدم کند. به جرات می‌توان گفت با توجه به تحریم‌های همه جانبه علیه ایران و عدم امکان برای خرید تجهیزات و تسلیحات جدید، آماری خیره‌کننده را از عملکرد پدافند هوایی در این عملیات شاهد هستیم.
***پدافند هوایی ارتش؛ یگانی که وظیفه نگهبانی از آسمان داشت
تا پیش از تغییر در ساختار ارتش جمهوری اسلامی ایران و جداشدن پدافند هوایی به عنوان یک بخش مستقل، پدافند هوایی یگانی از یگان‌های نیروی هوایی ارتش بود و فرمانده آن نیز جزو معاونان فرمانده نیروی هوایی ارتش محسوب می‌شد. بعدها به علت اهمیت پدافند هوایی ابتدا همه فعالیت‌ها در قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء تجمیع شد و خرداد ۱۳۹۸ بود که نیروی پدافند هوایی ارتش نیز با فرمان رهبر انقلاب به یک نیروی مستقل تبدیل شد.
دوران دفاع مقدس و اهمیت عملکرد پدافند هوایی به فرماندهان ارتش اثبات کرد که باید این بخش به بخش مستقلی تبدیل شده تا بتواند عملکرد سریع‌تر و بهتری نسبت به گذشته داشته باشد.
عمده سلاح‌های یگان پدافند هوایی ارتش از ابتدای تاسیس در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و هنگام دفاع مقدس، توپ‌های ضد هوایی ۳۵ میلی‌متری (اسکای‌گارد و اورلیکن)، توپ‌های ۲۳ میلی‌متری و موشک‌های زمین به هوای هاوک بود. رادار‌های ایران نیز توانایی پوشش کامل آسمان را نداشتند و در برخی بخش ها، نقاط کور راداری نیز وجود داشت که می‌توانست روزنه نفوذ دشمنان باشد. سلاح‌هایی که هر کدام موثر بودند، اما نه در برابر جنگنده‌ها و هواپیما‌های پیشرفته بعثی.
به همین دلیل، نیروی هوایی ارتش پیش از انقلاب توانست با خرید جنگنده‌های اف ۱۴ بخشی از مشکل پایش راداری آسمان کشور را انجام داده و بتواند با رادار قدرتمند AN/AWG-۹ رصد کند. البته موشک‌های دوربرد اف ۱۴ نیز در صورت نیاز قادر بود تا اهداف متخاصم را نابود کند.
در واقع، می‌توان گفت که ساختار پدافندی ایران در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و پس از آن تا هنگام تفکیک از نیروی هوایی ارتش به صورت مکمل عمل می‌کرد.
*** پیروزی انقلاب اسلامی و تهاجم سراسری بعثی‌ها
هنگامی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، ارتش جمهوری اسلامی ایران به علت اتفاقات دوران ابتدایی انقلاب نظیر خروج مستشاران آمریکایی، تغییر فرماندهان ارشد و همچنین توطئه گروهک‌ها برای انحلال شرایط مناسبی نداشت.
آمریکا در آن زمان ایران را به عنوان مهره اصلی خود برای کنترل منطقه ژاندارم خلیج فارس می‌دانست و مهره‌ای برای تامین خواسته‌های خود. با پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر نظام حکومتی ایران، آمریکا منافعش را در خطر می‌دید و سعی داشت تا از هر طریق ممکن زمینه شکست انقلاب اسلامی و بازگشت رژیم ستمشاهی را به ایران فراهم کند.
آمریکایی‌ها هنگامی کار خود را تمام شده دیدند که لانه جاسوسی آن‌ها در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ به تسخیر دانشجویان پیرو خط امام درآمد و قطار امید‌های آنان نیز به ایستگاه پایانی رسید. اما این پایان کار نبود و تلاش‌های بسیاری کردند تا بتوانند انقلاب اسلامی را به شکست بکشانند که موفق نبودند.
صدام حسین در راس حزب بعث عراق به عنوان یکی از دشمنان قدیمی ایران و یکی از افرادی که چشم طمع به خاک ایران به ویژه خوزستان داشت، با دیدن این شرایط فکر کرد که می‌تواند با جلب حمایت آمریکا و کمک آن‌ها اهداف خود را محقق کند. او در سایه حمایت‌های غرب و شرق و با حمایت کامل نظام سلطه و استکبار جهانی توانسته بود روز به روز بر قدرت خود اضافه کرده و ارتش پر قدرتی را فراهم کند.
ارتش ایران با وجود تجهیزات به روز، اما بدون پشتیبانی مناسب و کافی، یک طعمه مناسب برای شکار بعثی‌ها به شمار می‌رفت و صدام با این محاسبه فکر می‌کرد که می‌تواند ایران را در ۷ روز تسخیر کند. پس تصمیم گرفت تا در یک یورش به خیال خود برق آسا یعنی دقیقا مشابه آنچه صهیونیست‌ها در جنگ شش روزه بر سر اعراب آوردند، ابتدا به پایگاه‌های هوایی و مراکز حساس ایران حمله کرده و پس از آن حرکت یگان‌های زمینی خود را به سرعت آغاز کند.
*** طرح‌های عملیاتی ایران برای مقابله با حمله احتمالی بعثی‌ها
۳۱ شهریور روزی بود که صدام بعثی به ایران حمله کرد و به خیال خود با همان نقشه ذهنی‌اش که توانسته مراکز مهم ایران را نابود کند، خوش بود. اما نمی‌دانست که نیروهای مسلح ایران طرح‌های عملیاتی متناسب با حمله احتمالی عراقی را از سال‌های پیش تهیه کرده بودند.
چند ساعتی از حمله هوایی بعثی‌ها نگذشته بود که سرهنگ خلبان جواد فکوری فرمانده نیروی هوایی ارتش دستور یکی از مهم‌ترین عملیات‌های هوایی جهان را صادر کرد. با اجرای این عملیات که کمان ۹۹ یا ۱۴۰ فروندی نام داشت، نیروهای مسلح ایران به بعثی‌ها هشدار دادند که همواره هوشیار هستند.
حمله زمینی بعثی ها، اما موفق بود و توانستند در نخستین روز‌های جنگ تحمیلی پس از مقاومت ۳۴ روزه خرمشهر این شهر را تصرف کرده و تا سوم خردادماه سال ۱۳۶۱ در آن باقی ماندند.
نیروهای مسلح پس از اشغال خرمشهر به دست بعثی‌ها توانستند با چندین عملیات موفق که آخرین آن عملیات بیت‌المقدس بود این شهر را آزاد کنند.
*** نقش پدافند هوایی ارتش در آزادسازی خرمشهر
خلبانان نیروی هوایی ارتش در آزادسازی خرمشهر نقش ویژه‌ای داشتند و نیروی هوایی ارتش در این عملیات توانست بیش از ۱۳۰ سورتی پرواز برای بمباران مواضع دشمنان، بیش از ۹۰۰ سورتی پرواز کَپ و اسکرامبل و بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سورتی پرواز ترابری و پشتیبانی انجام دهند.
پدافند هوایی ارتش که وظیفه پشتیبانی از عملیات های زمینی و هوایی نیروهای مسلح را برعهده داشت، نقش مهم خود را در آزادسازی خرمشهر نیز نمایان کرد. چراکه بدون پشتیبانی پدافند هوایی امکان فعالیت نیروهای هوایی و زمینی وجود نداشت.
*** سه‌گانه پدافندی ایران در بیت‌المقدس؛ تبوک، خیبر و بدر
فرماندهان پدافند در هنگام اجرای عملیات بیت‌المقدس تصمیم گرفتند تا منطقه خوزستان را به سه بخش تقسیم کرده و در هر کدام از یک سایت پدافندی مستقر کنند. نخست سایت تبوک در شمال آبادان که ۲۱ فروردین عملیاتی شد، سپس سایت خیبر در جاده سوسنگرد که یکم اردیبهشت عملیاتی شد و در آخر نیز سایت بدر در شمال خرمشهر که یکم خرداد عملیاتی شد.
سایت‌های موشکی زمین به هوای هاوک و یگان‌های پدافند زمین به هوای ارتفاع کم شامل جنگ‌افزار‌های ۳۵ میلی‌متری (اسکای‌گارد و اورلیکن) و توپخانه‌های ۲۳ میلی‌متری و همچنین ایجاد شبکه دیده‌بان هوایی باعث شد تا رزمندگان به‌صورت ۲۴ ساعته فضای منطقه را برای عملیات کنترل و ایمن کنند.
استقرار این سایت‌های پدافندی در کنار فعالیت‌های سایر نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه پاسداران توانست در سوم خردادماه سال ۱۳۶۱ خرمشهر را آزاد کند.
امیر سرتیپ دوم محمد شهبازی‌فرد از پیشکسوتان دفاع مقدس در گفت‌وگویی با اشاره به نقش پدافند هوایی در عملیات بیت‌المقدس اظهار داشت: یکی دیگر از دلایل پیروزی رزمندگان اسلام در این عملیات این بود که از هواپیمای شکاری و رهگیر و استفاده از سایت‌های مستقر در منطقه، آتش پرحجم جنگ افزار‌های ارتفاع کم زمین به هوا شامل توپ‌های ۳۵ میلی‌متری و ۲۳ میلی‌متری که موجب شد خلبانان عراقی از این وضعیت وحشت داشته باشد. برای همین به‌صورت بی‌هدف بمب‌های خود را رها کرده و از منطقه می‌گریختند.
این فرمانده سابق واحد‌های پدافند هوایی با بیان اینکه این پوشش گسترده پدافندی باعث شد هواپیما‌های دشمن نتوانند اقدام مؤثری علیه رزمندگان ایران داشته باشند، افزود: با اجرای این اقدامات تاکتیکی آزادی عمل از هواپیما‌های بعثی گرفته و کاملاً محدود شدند و دیگر نتوانستند به عمق منطقه عملیات نفوذ پیدا کند.
*** پدافند هوایی ایران؛ ۶۳ شکار موفق در ۳۳ روز
همانگونه که در بخشی از این متن اشاره شد، هواپیماها و پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش به صورت مکمل یکدیگر فعالیت می‌کردند.
در طرح عملیاتی پدافند و نیروی هوایی ارتش برای عملیات بیت‌المقدس تجهیزات زیر فراهم شده بودند:
۶ رادار ثابت و تاکتیکی
۳ آتشبار تاکتیکی هاوک
۱۵ عراده سامانه ارتفاع کم
هواپیما‌های طرح پدافندی F۵، F۴، F۱۴ و ۶۰۶ سورتی اسکرامبل و یک هزار و ۱۷۸ سورتی گشت هوایی
هواپیمای شنود الکترونیکی و سایت شنود الکترونیکی
حاصل هماهنگی و استفاده موثر از این تجهیزات در کنار توان سایر نیروهای مسلح باعث شد تا دستاوردهای مهمی در حوزه پدافند هوایی حاصل شود.
انهدام ۵۱ فروند هواپیمای جنگنده و بالگرد توسط جنگ افزار‌های زمین به هوا (موشکی و توپخانه ای)،
انهدام ۱۲ فروند هواپیمای جنگنده توسط هواپیما‌های شکاری رهگیر طرح پدافندی
*** پدافند هوایی ایران؛ مقتدر و تیزبین در همه نقاط کشور
پدافند هوایی ارتش نه تنها در همه عملیات‌های دفاع مقدس توانست به مدد خلاقیت‌های بزرگمردانی همچون شهید ستاری با شکار ۶۶۸ هواگرد بعثی موفقیت‌های خوبی را به ثبت برساند. بلکه امروزه نیروهای پدافندی ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سیطره کاملی بر آسمان ایران دارند و امنیت آن را تامین می‌کنند.
خودکفایی راز این تامین امنیت همه‌جانبه است؛ چراکه علاوه بر سایر حوزه‌ها، تمام تجهیزات پدافندی اعم از موشک‌ها و رادار‌ها به طور بومی و مطابق با دانش روز دنیا طراحی و ساخته می‌شوند.
پدافند هوایی کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی با پوشش بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ نقطه، گستردگی فراگیر و کارآ بودن خود را در حفظ آسمان ایران اسلامی از پرنده‌های متخاصم و بهبود تردد هوایی و مراقبت‌های اطلاعاتی فرامنطقه‌ای نشان داده است.
