« مصونیت دیپلماتیک » مفهومی است که در « حقوق دیپلماتیک » که خود یکی از شاخه‌های حقوق بین‌الملل است تجلی یافته است. حقوق دیپلماتیک مجموع قواعدی است که نظام روابط سیاسی خارجی بین دولت‌ها بر آن استوار است و بر این اساس می‌توان گفت مصونیت دیپلماتیک نوعی مصونیت قانونی است که طبق آن مامور سیاسی و فرستاده یک کشور در کشور دیگر، مورد تعرض و تعقیب قضایی قرار نمی‌گیرد به عبارتی دو کشور در قبال یکدیگر متعهد می‌شوند که دیپلمات‌ها و مقامات ارشد دولتی یکدیگر را تحت تعقیب قانونی، قرار ندهند.
مصونیت دیپلماتیک در کنوانسیونی به نام «کنوانسیون وین درباره روابط دیپلماتیک» به رسمیت شناخته شده است. این قرارداد مهم‌ترین پیمان مربوط به حقوق دیپلماتیک است که با اعتقاد به این که یک قرارداد بین‌المللی دربارهٔ روابط و امتیازها و مصونیت‌های نمایندگان سیاسی در بهبود مناسبات دوستانه بین کشورها هر چند شیوه و پایه حکومت و اصول اجتماعی آن‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند، مؤثر خواهد بود.
این قرارداد در ۱۸ آوریل ۱۹۶۱ (میلادی) مطابق با ۲۹ فروردین ۱۳۴۰ (خورشیدی) در شهر وین اتریش به امضای بسیاری از کشورها از جمله نماینده مختار دولت ایران رسید و دارای ۵۳ ماده و دو پروتکل است. این کنوانسیون با تلاش بی‌وقفه سازمان ملل متحد به منظور قاعده‌مند کردن و منسجم نمودن روابط دیپلماتیک میان دولت‌ها به تصویب دولت‌ها رسید.
مصونیت دیپلماتیک چیست؟
مأموران دیپلماتیک جهت انجام هر چه بهتر وظایف خویش از یک سری مصونیت برخوردار میگردند. مصونیت به طور کلی بدین معنی است که دارنده آن از تعقیب قانون و مأموران دولت در امان است. مهم‌ترین این مصونیت‌ها، مصونیت از تعرض و مصونیت قضایی است.
مصونیت از تعرض
مصونیت از تعرض یعنی حرمت و حقوق یک محل یا یک شخص غیر قابل نقض است.وارد شدن به محل بدون اجازه، تعـرض به مصونیت محل است و نقض حقوق و آزادی‌های شخصی و تعرض به مصونیت شخصی است. در اصطلاح بین‌المللی ایـن بـه معنی غیر قابل قبول بودن ایمنی و حرمت شخصی به مفهوم عدم نقض آزادی و حقوق اوست.امـا ایـن حرمت‌ها منحصـر بـه محل سفارت یا شخص دیپلمات نیست، بلکه در هر رژیم دموکراتیک هر کس و مسکن او از ایـن حرمـت بـه موجـب قـوانین اساسی برخوردار است؛ مگر به حکم قانون و یا مجوز از مقامات ذی‌صلاح قضایی و حال آنکه حرمـت محـل سـفارت و شـخص دیپلمات و خانه‌ی او غیر قابل تخطی است و هیچ قانون داخلی نمیتواند خلاف آن‌را مقرر کنـد. مصـونیت از تعـرض در این مـوارد قابل تفکیک است: الف) مصونیت محل کار مأموریت دیپلماتیک ب) مصونیت نوشته‌ها و اسناد دیپلماتیک ج) مصونیت شخصی مأمور دیپلماتیک د) مصونیت خانواده دیپلماتیک
مصونیت قضایی:
وظایف خاص مأمورین سیاسی و نمایندگی آن‌ها در یک کشور مسـتقل ایجاب می‌کند در معـرض تعقیب جزایی و رسیدگی‌های حقوقی قرار نگیرند و این بدین معنی است که دولت میزبان صلاحیت قضایی یا قانونی برای رسیدگی نداشته باشد، بلکه دولت‌ها از اعمال صلاحیت خود در مورد دیپلمات‌ها خودداری می‌کنند. البتـه رعایـت مقررات کشور محل توقـف و احتیاط و دوراندیشی مأمور سیاسی باید به نحوی باشد که موردی برای اتهام و تعقیب پیش نیاورد؛ ولی به هر حال چنانچه شکایتی علیه مأمور سیاسی مطرح باشد، فقط در محاکم دولت متبوع قابل رسـیدگی اسـت.
مصونیت قضایی متضمن مصونیت کیفری، مصونیت مدنی، مصونیت از ادای شهادت و مصونیت از اقدامات اجرایی است.
*مصونیت از ادای شهادت: مأموران دیپلماتیک را نمی‌توان در کشور پذیرنده به ادای شهادت در دادگاه مجبور کرد. البته امکان شهادت داوطلبانه آنان وجود دارد.
بند ۱ ماده ۴۳ (مصونیت قضایی) کنوانسیون وین در این رابطه می‌گوید: «مأموران کنسولی و کارمندان کنسولی در مورد اعمالی که در انجام وظایف کنسولی خود به عمل می آورند در برابر مقامات قضایی یا اداری دولت پذیرنده مصونیت قضایی خواهند داشت».
به طور کلی طبق کنوانسیون وین درباره روابط دیپلماتیک، دولت پذیرنده باید با مأموران کنسولی رفتار محترمانه‌ای که در شأن آن‌ها است داشته باشد و اقدامات لازم برای ممانعت از وارد آمدن لطمه به شخص، آزادی و حیثیت آن‌ها اتخاذ کند.
