جهان از جمله ایران در گذر از سویه‌های مختلف کرونا از دوسال پیش، حالا در پیک ششم با اُمیکرون در حال مبارزه است. ویروس جهش یافته‌ای که با ۵۴ نوع جهش مختلف جهانگیر شده است.
نشانه‌های پیک ششم از اواخر دی ماه امسال آشکار شد و رفته رفته تعداد زیادی از مردم به این ویروس گرفتار شدند، بیماری که میزان سرایت و انتقال آن، بیش از سویه‌های قبلی از جمله دلتاست و اگر چه احتمالا میزان مرگ آوری کمتری دارد اما به علت تعداد بالای مبتلایان، تعداد جانباختگان این سویه جدید نیز کم نخواهد بود.
ایران نیز پس از عبور از پنج پیک کرونا که شدیدترین آن با سویه دلتا در تابستان امسال رقم خورد و رکورد مرگ‌های روزانه را به حدود ۷۰۰ نفر رساند به علت گسترش واکسیناسیون از شهریور امسال که بعد از سرعت گرفتن واردات واکسن به نتیجه رسید، حالا در نیمه دوم زمستان درگیر سویه جدید امیکرون شده است، بیماری که بیش از ۹۰ درصد مبتلایان آن با نشانه‌های خفیف و استراحت و درمان خانگی بعد از ۵ تا ۱۰ روز بهبود پیدا می‌کنند.
وزارت بهداشت برای مقابله با این پیک جدید تمرکز اصلی را بر تبلیغ و توصیه به تزریق دز سوم واکسن گذاشته است و از مردم خواسته است هر چه زودتر برای تزریق دز سوم مراجعه کنند اما از یک طرف استقبال مردم برای تزریق دز سوم کم شده است و از طرف دیگر تعداد قابل توجهی از واکسن‌زده‌ها به امیکرون مبتلا شده‌اند. مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند، تاثیر اصلی واکسن کرونا جلوگیری از بستری و مرگ است و تزریق واکسن جلوی ابتلا را نمی‌گیرد، سخنی که بیش از همه به مذاق واکسن گریزان خوش آمده است. واقعیت چیست؟ واکسن‌های موجود تا چه اندازه جلوی ابتلا، بستری و مرگ را می‌گیرند و چرا آمار دقیقی از اثربخشی واکسن‌ها بر سویه امیکرون منتشر نمی‌شود و آیا تولید واکسن موثر بر امیکرون به موقع به ثمر می‌رسد یا نوشداروی بعد از مرگ سهراب می‌شود.
آمارهای وزارت بهداشت درباره موارد مرگ و ابتلا به کرونا نیز چندان پاسخگوی سئوالات نیست. میزان واقعی مبتلایان را نشان نمی‌دهد. میزان مبتلایان از یک نظم منطقی برخوردار نیست و در روزهای مختلف افزایش و کاهش آمار را نشان می‌دهد که با نمودار زنگوله‌ای پیک‌های کرونا تطابق ندارد، میزان مرگ هم به طور مستمر کم و زیاد می‌شود.
واکسن‌ها میزان مرگ امیکرون را کم کردند
«دکتر پیام طبرسی» متخصص بیماری های عفونی می‌گوید: قرار نیست واکسن جلوی ابتلا به بیماری کووید۱۹ را بگیرد. واکسن جلوی شدت بیماری و مرگ و میر را می‌گیرد و این کار را انجام می‌دهد. کسانی که واکسن زده‌اند، خیلی به ندرت در بیمارستان بستری می‌شوند و موارد مرگ و میر بعد از واکسیناسیون بسیار کم است. البته در سالمندان و افرادی که بیماری مزمن و صعب العلاج دارند، حتی بعد از تزریق سه دز واکسن باز هم مواردی از مرگ و میر مشاهده می‌شود که تا حدی طبیعی است.
هیچ کس تزریق واکسن حدود ۸۰ تا ۸۸ درصد توانسته، جلوی بستری و مرگ و میر کرونا را بگیرد. شواهد این ادعا در بخش‌های بیمارستانی و آی سی یوها نیز کاملا مشهود است و اکثر کسانی که در بخش‌های بیمارستانی بستری هستند؛دچار نقص سیستم ایمنی هستند یا اصلا واکسن نزده‌اند یا ناقص واکسن زده‌اند و هر سه دز واکسن را نزده‌اند.نگفته واکسن جلوی ابتلا به بیماری کووید۱۹ را می‌گیرد، بلکه جلوی شدت بیماری و مرگ و میر را می‌گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود اینکه اکثر کودکان واکسن نزده‌اند باز هم در پیک امیکرون نسبت به بزرگسالان واکسن زده به بیماری شدیدتر مبتلا نمی‌شوند، توضیح می‌دهد: به طور کلی کودکان نسبت به بزرگسالان به نوع خفیف‌تر بیماری کووید۱۹ مبتلا می‌شوند و از این نظر نمی‌توان کودکان و بزرگسالان را با هم مقایسه کرد. شرایط فیزیولوژیک و ایمونولوژیک کودکان طوری است که به طور کلی کمتر درگیر بیماری کرونا می‌شوند و اگر هم مبتلا شوند، بیماری در آنها خفیف‌تر است.
متخصص بیماری‌های عفونی ادامه می‌دهد: شواهد نشان می‌دهد، موارد بستری بزرگسالانی که واکسن زده‌اند و بیماری زمینه‌ای هم ندارند در پیک امیکرون بسیار کم است اما در جوانانی که واکسن نزده‌اند و بیماری زمینه‌ای هم ندارند، موارد زیادی بستری ناشی از ابتلا به امیکرون در بیمارستانها مشاهده می‌شود. بنابراین واکسن تا حد زیادی جلوی ابتلای شدید و بستری را می‌گیرد و کسانی که واکسن زده‌اند حتی اگر به امیکرون مبتلا شوند، به بیماری شدید مبتلا نمی‌شوند اما در افرادی که سن بالا یا نقص سیستم ایمنی دارند، ممکن است واکسن جلوی شدت بیماری را نگیرد و باز هم در مقایسه با کسانی که واکسن نزده‌اند، مقاومت بیشتری در برابر سویه امیکرون دارند.
دکتر طبرسی می‌گوید: میزان اثربخشی واکسن‌ها برای جلوگیری از ابتلا به کرونا ممکن است حتی ۲۰ درصد هم نباشد اما واکسن‌ها بین ۸۰ تا ۹۰ درصد جلوی بستری ناشی از کرونا و مرگ و میر آن را می گیرند. مقایسه آمار وضعیت ابتلا و مرگ و میر کرونا در پیک امیکرون با پیک دلتا نیز این موضوع را ثابت می کند، در پیک قبلی روزانه ۴۰ هزار نفر مبتلا و به طور متوسط ۵۰۰ نفر مرگ در روز را تجربه کردیم اما در پیک امیکرون تعداد موارد ابتلای روزانه در حدود ۲۰ هزار نفر و میزان مرگ بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر در روز است، کاهش موارد بستری و مرگ مرهون گسترش واکسیناسیون است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا کاهش موارد مرگ به علت کاهش کشندگی و مرگ آوری امیکرون نسبت به دلتا نیست، می‌افزاید: میزان کشندگی و مرگ‌آوری امیکرون در بین افراد واکسن‌نزده بیشتر از افراد واکسن‌زده است. اگر واکسیناسیون کرونا را در ماههای گذشته گسترش نمی‌دادیم، در پیک امیکرون هم با موارد بسیار بیشتر بستری و مرگ و میر مواجه می‌شدیم.
متخصص عفونی با اشاره به میزان بالاتر سرایت‌پذیری امیکرون نسبت به سویه‌های قبلی کرونا می‌گوید: در هر صورت میزان سرایت امیکرون بیشتر از سویه‌های قبلی است و حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد ابتلا به این ویروس بدون علامت است. عده زیادی از مردم احتمالا در یک ماه گذشته به امیکرون مبتلا شده و حتی خودشان هم متوجه نشده‌اند و در هر صورت این حرف درستی است که میزان ابتلا به سویه امیکرون خیلی بیشتر از سویه‌های قبلی است اما به علت افزایش واکسیناسیون و اینکه عده زیادی به سویه‌های قبلی مبتلا شده‌اند، امیدواریم که میزان مرگ و میر امیکرون به حد سویه‌های قبلی نرسد.
دکتر طبرسی می‌افزاید: تمام تلاش سیستم باید این باشد که افراد در معرض خطر یعنی کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند، مثل مبتلایان به سرطان، دیابت، فشار خون، افرادی که شیمی درمانی می‌کنند و مانند آنها، به امیکرون مبتلا نشوند زیرا این افراد کسانی هستند که ممکن است به نوع شدید بیماری مبتلا و بستری شوند.
وی می گوید: در مجموع میزان مبتلایان به امیکرون که بستری می‌شوند خیلی کمتر از سویه‌های قبلی است و از کمتر از یک درصد تا ۱.۵ درصد گفته شده است. حدود ۹۹ درصد مبتلایان به امیکرون خود به خود خوب می‌شوند اما چون میزان ابتلا خیلی زیاد است همان یک درصد افرادی که بستری می‌شوند، هم زیاد است.
متخصص عفونی بیمارستان مسیح دانشوری می‌افزاید: شواهد نشان می‌دهد تا احتمالا حدود دو هفته آینده به قله پیک امیکرون می‌رسیم. می‌توان پیش‌بینی کرد تا پایان پیک امیکرون حدود ۶۰ تا ۷۰درصد افراد جامعه به این سویه جدید مبتلا می‌شوند.
اوایل اردیبهشت ۱۴۰۱ از پیک امیکرون عبور می‌کنیم
دکتر حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی ستاد ملی کرونا درباره وضعیت ایران در پیک امیکرون می‌گوید: در پیک امیکرون تقریبا کل کشور به رنگ قرمز درآمد. البته این وضعیت را در ستاد ملی کرونا پیش بینی می‌کردیم. شروع پیک از اوایل بهمن بود. پیش بینی می‌شود در نیمه اول اسفند به قله پیک برسیم. پیش‌بینی متخصصان اپیدمیولوژی این است که بین دو تا چهار هفته ممکن است در قله پیک بمانیم و از اوایل فروردین سال آینده وارد سیر نزولی پیک امیکرون می‌شویم و بعد از حدود چهار هفته در اوایل اردیبهشت به وضعیت عادی برسیم و از پیک ششم کرونا خارج شویم.
وی می افزاید: پیش‌بینی‌ها این است که در قله پیک امیکرون میزان مرگ‌ها به حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر در روز برسد. پیش‌بینی‌های قبلی این بود که در قله پیک ششم به حدود ۲۰۰ مرگ در روز برسیم اما بعدا شواهد نشان داد که این میزان بیشتر است اما به ۳۰۰ نفر نمی‌رسد. نمودار پیش‌بینی پیک امیکرون بر اساس تجربه اروپا و آمریکاست و به نظر می‌رسد مدل پیک امیکرون در ایران شبیه کشورهای دیگر باشد.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی کرونا ادامه می‌دهد: میزان سرایت امیکرون حدود سه برابر سویه دلتای کروناست و قدرت سرایت آن بالاتر است و به همین علت افراد خیلی بیشتری نسبت به پیک قبلی با سویه دلتا به بیماری گرفتار می‌شوند اما به علت واکسیناسیون انجام شده و ایمنی که بر اثر ابتلای تعداد زیادی از مردم در پیک‌های قبلی ایجاد شده با وجود جهش‌های متعدد و بیش از ۵۴ جهش ویروس کرونا در سویه امیکرون که ۳۲ جهش آن فقط در اسپایک پروتئین یعنی قسمتی از ویروس که می‌تواند وارد سلول بشود باز میزان شدت بیماری در مبتلایان کمتر است. جهش ویروس کرونا در سویه امیکرون باعث شده میزان سرایت و نفوذ ویروس به سلولهای بدن افزایش پیدا کند اما گرفتاری ریه، شدت بیماری و بستری شدن بیماران نسبت به سویه دلتا کمتر است.
وی می‌گوید: حدود ۸۰ درصد مبتلایان به امیکرون با علایم خفیف درگیر می‌شوند و بیشتر افرادی که به بیمارستان می آیند کسانی هستند که یا سن بالا دارند یا به علت بیماری زمینه ای مثل سرطان، نقص سیستم ایمنی دارند یا واکسن نزده اند یا افرادی هستند که پیوند عضو داشته اند و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند یا افراد و بچه های سنین پایین هستند که واکسن نزده اند و در سویه های قبلی به کرونا مبتلا نشده اند.
اگر بخواهیم اکنون برای تولید واکسن جدید موثر بر امیکرون اقدام کنیم، زمان کافی نداریم. البته دو شرکت واکسن ساز داخلی اقدامات لازم برای تولید واکسن موثر بر امیکرون را شروع کرده‌اند و دنبال مجوز هستند تا فازهای بالینی را انجام دهند اما رسیدن آنها به نتیجه حداقل دو ماه زمان می‌برد.
دکتر جماعتی می افزاید: شواهد نشان می دهد حدود ۲۰ درصد مبتلایان به امیکرون در ایران در سنین پایین زیر ۱۲ سال بوده‌اند. در برخی کشورها مثل آمریکا تعداد مبتلایان این گروه سنی تا ۳۵ درصد هم گفته شده است. در سویه‌های قبلی چون میزان درگیری کودکان کمتر بود، واکسیناسیون کودکان انجام نشد و این مسئله در ابتلای بیشتر کودکان به امیکرون در کشور موثر است.
کاهش ۵۰ درصدی مرگ کرونا با ماسک
وی درباره میزان اثربخشی واکسن‌های کرونا بر سویه امیکرون می‌گوید: شواهد نشان می‌دهد در افرادی که هر سه دز واکسن کرونا را زده‌اند، تزریق واکسن حدود ۸۰ تا ۸۸ درصد توانسته، جلوی بستری و مرگ و میر کرونا را بگیرد. شواهد این ادعا در بخش‌های بیمارستانی و آی سی یوها نیز کاملا مشهود است و اکثر کسانی که در بخش‌های بیمارستانی بستری هستند یا دچار نقص سیستم ایمنی هستند یا اصلا واکسن نزده‌اند یا ناقص واکسن زده‌اند و هر سه دز واکسن را نزده‌اند، بنابراین ایمنی کافی را ندارند. اقدام بسیار مهم دیگر زدن ماسک است و اگر به صورت صحیح و محکم روی بینی و دهان قرار بگیرد حدود ۳۰ درصد جلوی گرفتن بیماری را می‌گیرد و اگر ۸۰ درصد جامعه به صورت مناسب ماسک بزنند میزان مرگ‌ومیر کرونا حدود ۵۰ درصد کم می‌شود.
فرار امیکرون از واکسن‌های قبلی کرونا
دبیر کمیته علمی ستاد ملی کرونا می‌افزاید: اثر واکسن‌ها عمدتا این است که جلوی ابتلای شدید و مرگ را می‌گیرد. البته اینکه امیکرون در مواردی از سیستم دفاع واکسن‌های موجود فرار می‌کند، تا حدی درست است. مساله مهم این است که اثربخشی واکسن‌های موجود روی سویه‌های قبلی کرونا بررسی شده اما میزان اثربخشی واکسن‌ها روی سویه امیکرون مشخص و اعلام نشده است. اینکه گفته می‌شود واکسن ها مثلا ۷۰ یا ۸۰ درصد روی کرونا اثر دارد، منظور سویه‌های قبلی کروناست. اگر بخواهیم اکنون برای تولید واکسن جدید موثر بر امیکرون اقدام کنیم، زمان کافی نداریم. البته دو شرکت واکسن ساز داخلی اقدامات لازم برای تولید واکسن موثر بر امیکرون را شروع کرده‌اند و دنبال مجوز هستند تا فازهای بالینی را انجام دهند اما رسیدن آنها به نتیجه حداقل دو ماه زمان می‌برد.
جماعتی در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود اثربخشی نامشخص واکسن‌های موجود در پیشگیری از ابتلا به امیکرون به جای تاکید بر دز سوم واکسن روی برقراری محدودیت‌های اجتماعی و تعطیلی اماکن عمومی تاکید نمی‌شود، توضیح داد: حرف شما را قبول داریم. ما هم به عنوان اعضای کمیته علمی ستاد ملی کرونا اجرای همان پروتکل‌های سختگیرانه را قبول داریم در تمام دنیا هم همین اقدام را انجام داده‌اند، ممنوعیت حضور در اماکن عمومی، تعطیل شدن برخی مشاغل، سختگیری در استفاده از ماسک در کنار اجبار در تزریق دز سوم واکسن در همه جای دنیا مطرح است، این موارد کاملا مورد قبول است. نمی‌توانیم حرف غیر علمی بزنیم. عامل مهم پیشگیری از شیوع بالا، رعایت همین پروتکل‌هاست که مهمترین آن زدن ماسک و بعد رعایت فاصله فیزیکی است که متاسفانه در بسیاری از اماکن عمومی و مکان‌های شغلی رعایت نمی‌شود و به همین علت واکسن‌ها نمی توانند خیلی در پیشگیری از ابتلا موثر باشند اما در پیشگیری از مرگ موثر هستند.
وی می‌افزاید: اعمال محدودیت‌ها، جلوی شلوغ شدن انفجاری بیمارستانها را می‌گیرد و به طور غیر مستقیم به کاهش موارد مرگ کرونا و فشار کاری روی پرسنل بیمارستانها را هم کم می‌کند. کمیته علمی کرونا بر اساس همین شواهد، پیشنهادهای لازم را به ستاد ملی کرونا داده است اما کمیته فقط یک نهاد مشورتی است و تصمیم‌ها در ستاد ملی کرونا گرفته می‌شود. وزارت بهداشت پیشنهادهای لازم را برای اعمال محدودیت‌ها داده است اما در هر صورت فقط مشورت می‌دهیم و در نهایت مسئولان در سطوح بالا و در ستاد ملی کرونا با توجه به همه ملاحظات اقتصادی و اجتماعی و بهداشتی تصمیم‌اگر بخواهیم اکنون برای تولید واکسن جدید موثر بر امیکرون اقدام کنیم، زمان کافی نداریم. البته دو شرکت واکسن ساز داخلی اقدامات لازم برای تولید واکسن موثر بر امیکرون را شروع کرده‌اند و دنبال مجوز هستند تا فازهای بالینی را انجام دهند اما رسیدن آنها به نتیجه حداقل دو ماه زمان می‌برد.
