گفت‌وگوها در روزهای پایانی نوبت قبل وارد فاز جدیدی شده بود که طرف‌های مقابل از آن به عنوان مراحل نهایی مذاکرات یاد می‌کردند. روسای هیات‌های مذاکره کننده پس از برگزاری جلسات دو و چند جانبه در دو نوبت تشکیل جلسه داده تا با حضور تمام اعضا پیش نویس متن توافق نهایی را تکمیل کنند.
به گفته میخائیل اولیانوف مذاکره کننده ارشد روسیه طرف‌ها در این جلسات پیرامون مسائل مهم و با اولویت بالا که گفته می‌شود در سه حوزه رفع تحریمها ، تضامین و راستی‌آزمایی متمرکز بود رایزنی کردند. او دیروز در توئیتی نوشت که گفت‌وگوها به مراحل پایانی رسیده و دست یابی به توافق نهایی، به اراده و تلاش پرانرژی همه شرکت کنندگان بستگی دارد.
نمایندگان سه کشور اروپایی هم دو هفته پیش با صدور بیانیه‌ای مشترک از تعبیر مشابهی استفاده و عنوان کردند که گفت‌وگوها در حال رسیدن به مراحل نهایی و تصمیم گیری های سیاسی است. تصمیماتی که ۴ سال پس از اقدامات غیرقانونی آمریکا و بدعهدی اروپایی‌ها باید اعتمادساز، معتبر و قابل راستی آزمایی باشد.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران می‌گوید؛ جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد که در فرصت تنفس هفته گذشته، تصمیمات لازم و ضروری در طرف‌های مقابل به ویژه واشنگتن اتخاذ شده باشد. وی تصریح کرد:«موضوع رفع تحریمها و انتفاع ایران از ابعاد اقتصادی برجام بسیار کلیدی و خط قرمز جمهوری اسلامی ایران است.»
خطیب‌زاده عنوان کرد: انتظار ما این است هیأت‌ها و از جمله آمریکا با دستورالعمل روشن برای عمل به تعهدات در راستای برجام و رفع تحریم برگردد. امیدواریم آنچه به عنوان اظهارات مثبت شنیده می‌شود در عمل تبدیل به تعهدات شود.
سیاست اصولی هیأت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران از ابتدا این بوده است که ملاک مذاکرات، باید منافع، اصول و دستورالعمل‌های مذاکراتی باشد و زمان دستیابی به توافق هم به تأمین شدن این اصول بستگی دارد. جمهوری اسلامی ایران خواهان دستیابی به توافقی خوب در کوتاه‌ترین زمان ممکن است، اما در مذاکرات تعجیل نمی‌کند و ضرب‌الأجل‌های ساختگی موجب زیرپا گذاشتن اصول و خطوط قرمز نخواهد شد.
مذاکرات رفع تحریمها از هشتم آذر ماه آغاز و در نتیجه ساعت‌ها گفت‌وگوهایی که در سطوح و قالب‌های مختلف برگزار شد، موارد اختلافی کاسته شده است. بر اساس این گزارش پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در حوزه راستی‌آزمایی و تضمین‌ها حاصل شده اما حوزه رفع تحریمها و اقدامات هسته‌ای، به تصمیمات سیاسی نیاز دارد.
ایالات متحده آمریکا هفته پیش در اقدامی معافیت ایران از برخی تحریم ها درباره برنامه هسته ای را بازگرداند. این معافیت که ماه «می» ۲۰۲۰ به دستور مایک پمپئو وزیر امور خارجه سابق آمریکا لغو شده بود، به کشورها و شرکت های خارجی اجازه می دهد تا در پروژه های غیرنظامی نیروگاه هسته ای بوشهر ایران، نیروگاه آب سنگین اراک و راکتور تحقیقاتی تهران فعالیت کنند.
وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای به کنگره اعلام کرد: معافیت تحریمی در راستای خدمت به منافع ایالات متحده در منع اشاعه و ایمنی و محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران طراحی شده است. در ادامه بیانیه یاد شده آمده است که این اقدام به صلاحدید سیاسی با در نظر گرفتن اهداف مزبور صادر شده و نه بر اساس تعهد یا به عنوان بخشی از یک توافق قبلی.
این اقدام با واکنش‌های مختلفی در آمریکا و ایران از یک سو و از سوی دیگر سایر طرف‌ها رو برو شد. از نگاه جمهوری اسلامی ایران این معافیت، «اسقاطیه‌هایی است که دولت ترامپ در ادامه اقدامات ضدبرجامی ملغی کرده» و « بخش بسیارکوچکی در حوزه خواست طرف آمریکایی است». تمرکز جمهوری اسلامی ایران بر انتفاع اقتصادی کشور و مردم از برجام است که در آن حوزه هنوز حرکتی انجام نشده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در همین پیوند اظهار داشت: ما نگاه می‌کنیم که بر روی زمین چه اتفاقی به وقوع می‌پیوندد. برای ما این مهم است که رفتار عملی آمریکایی‌ها در لغو تحریمها را به طور ملموس و عینی مشاهده کنیم. آنچه که برای ما ملاک است، نتیجه گفت‌وگوهایی است که در مذاکرات وین دنبال می‌کنیم و توافقی که حاصل خواهد شد.
رئیس دستگاه دیپلماسی اذعان داشت: البته آمریکایی‌ها از طریق برخی واسطه‌ها، پیام‌های مکرری می‌فرستند و مدعی هستند که دارای حسن نیت هستیم. اما ما در روند فعلی مذاکرات، ابتکار جدی و قابل توجهی را از طرف آمریکایی ندیدیم.
برخی خبرنگاران و رسانه‌های غربی اقدام آمریکا را در حد «چشمک» دولت جو بایدن به مذاکرات وین تعبیر کرده که می‌تواند گام‌های ملموس‌تری را در زمینه تامین مطالبات ایران به دنبال داشته باشد. خبرگزاری ان‌بی‌سی جمعه گذشته به نقل از برخی کارشناسان گزارش داد که تصمیم کاخ سفید بیانگر این است که ایران و قدرت های جهانی به توافق در وین نزدیک شده‌اند.
«داریل کیمبال» از انجمن غیرانتفاعی کنترل تسلیحات به این رسانه آمریکایی گفت: «این معافیت از تحریمها [..] نشانه‌ای است که دست یابی به توافق در مورد بازگشت کامل و متقابل به برجام ممکن است در دسترس باشد.»
همچنین «نایسان رفعتی» تحلیلگر اندیشکده گروه بین‌المللی بحران اظهار داشت: «اگر مذاکرات وین قرار است تعهدات هسته‌ای برجام را احیا کند، داشتن این معافیت‌ها بخشی از اجرای آن خواهد بود. این بدان معنا نیست که یک پیشرفت دیپلماتیک لزوما قریب الوقوع است، اما این یک قطعه از پازل بشمار می‌رود.»
اما عناصری مانند باب منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنا آمریکا هستند که همچنان بر طبل مواضع ضد ایرانی کوبیده و عنوان می کنند که دست یابی ایران به دانش و پیشرفت‌های هسته‌ای را نمی‌توان معکوس کرد. وی گفت: در حالی که توافقی که ایالات متحده و شرکای ما در وین دنبال می‌کنند، ظاهراً به دنبال معکوس کردن پیشرفت‌های فناوری است، کسب دانش هرگز قابل برگشت نیست. در این مرحله، ما به طور جدی باید بپرسیم که دقیقاً چه چیزی را می‌خواهیم نجات دهیم؟»
نشریه وال استریت ژورنال هم چندی پیش در گزارشی به برجسته‌سازی اصطلاح فرضی «زمان گریز» پرداخت و عنوان کرد که آمریکا به این نتیجه رسیده است که دیگر امکان دستیابی به زمان گریز یک ساله وجود نخواهد داشت.
این درحالیست که اصطلاح زمان گریز اصطلاحی با محاسبات فرضی است که نه تنها میان آمریکا و اعضای گروه 1+4، بلکه حتی بین کارشناسان آمریکایی نیز در مورد نحوه محاسبه این زمان فرضی اختلاف نظر وجود دارد. هیأت جمهوری اسلامی ایران هم تحت هیچ شرایطی حاضر به چشم‌پوشی از دستاوردهای علمی کشور نخواهد بود و طرف‌های مقابل اگر واقعا به دنبال دستیابی به توافق هستند، باید از طرح خواسته‌های غیرواقع‌بینانه و فراتر از برجام در حوزه هسته‌ای دست بردارند.
در حال حاضر چارچوب و تصویر توافق نهایی در مذاکرات مشخص شده و در صورتی که کاخ سفید تصمیمات لازم را اتخاذ کرده باشد، می‌توان به توافقی دست یافت که تأمین‌کننده منافع ملت ایران باشد. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این زمینه تصریح کرده است: اگر فردای بازگشت هیات‌ها به وین، به حقوق طبیعی و خواسته‌های برحق ایران پاسخ درستی دهند، می‌توانیم به توافق قابل اتکا و پایدار برسیم.
