چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «آشنایی با کشورهای جهان» اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا با محور «جمهوری آذربایجان» با حضور محسن پاک آئین سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان برگزار شد.
وی در این نشست با بیان اینکه مسئله دستیابی به نخجوان برای جمهوری آذربایجان مهم است، گفت: جمهوری آذربایجان کشوری دو پاره است. بخش شرقی منطقه بزرگ آذربایجان است و یک منطقه نخجوان جمهوری خود مختار آذربایجان است که در جوار ایران و جوار ترکیه در قسمت غرب این کشور قرار دارد که به یکدیگر متصل نیستند.
پاک آئین با اشار ه به نقش محوری ایران در برقراری ارتباط میان این دو بخش جمهوریب آذربایجان گفت: جمهوری آذربایجان برای آنکه به نخجوان برسد باید از ارمنستان بگذرد. چون این کشور با ارمنستان جنگ داشت؛ در طول بیست سال گذشته مجبور بود از ایران بگذرد تا به نخجوان برسد. از این رو، ناچار بود از مرز بیله‌سوار وارد ایران و از مرز جلفا وارد نخجوان شود.
سفیر اسبق کشورمان در جمهوری آذربایجان با بیان اینکه اذربایجان تلاش زیادی کرد تا بتواند از طریق ارمنستان به نخجوان دسترسی پیدا کند، اظهار داشت: بعد از اینکه توافق صلح یا آتش بست در مسکو میان ارمنستان و آذربایجان، آذربایجان درخواست کرد یک بند به توافق نامه صلح اضافه شود که براساس آن جمهوری آذربایجان بتواند از خاک ارمنستان عبور کند و به نخجوان برسد. در ازای چنین درخواستی، آذربایجان آمادگی خود را برای ارایه دسترسی ارمنستان به قره باغ از مسیر لاچین به این کشور داد.
وی گفت: قسمت قره باغ به ارمنستان خیلی روشن در توافق نامه آمد اما بحث اتصال آذربایجان به نخجوان مبهم بود و گفته شده بود که راه های ترانزیتی باز شود ولی اینکه چگونه و تحت حاکمیت چه کشوری باشد اینها در توافق نامه مشخص نبود.
پاک آئین با بیان اینکه دالان زنگزور خط آهنی است که از باکو به ارمنستان و از ارمنستان به نخجوان می‌رود، اظهار داشت: وقتی این توافق انجام شد، دالان زنگزور بسته شده بود. آذربایجان می‌خواست این مسیر باز شود و از این مسیر به نخجوان برود. ارمنستان گفته بود مانعی دراین مسیر نیست اما، ورود اذربایجان به نخجوان باید تحت حاکمیت ارمنستان باشد چون بخشی از این راه آهن در خاک ارمنستان و تمامیت ارضی ارمنستان قرار دارد و اگر بخواهید از این مسیر استفاده بکنید باید به ارمنستان اجازه دهید که از نخجوان به ترکیه و ایران برسد.
وی ادامه داد: ارمنستان با نخجوان همسایه است و از ارمنستان به ترکیه و ایران راه آهن و جاده ترانزیتی وجود دارد. جمهوری آذربایجان این را نپذیرفت و خواست خودش به تنهایی از این مسیر استفاده کند اما ارمنستان چنین اجازه ای را به آذربایجان نداد.
سفیر اسبق کشورمان در جمهوری آذربایجان خاظرنشان کرد: این موضوع باعث شد اختلاف میان دو کشور تشدید شود و الهام علی اف اعلام کرد زنگزور متعلق به آذربایجان است و این را به زور و با قدرت نظامی از ارمنستان پس می گیرد! ترکیه نیز در این مناقشه از جمهوری آذربایجان حمایت کرد چراکه ترکیه علاقه مند بود این راه باز شود و از این طریق وارد آذربایجان و سپس به دریای خزر برسد.
پاک آئین با بیان اینکه اگر این تهدید اجرایی می‌شد مرز ایران قطع و جغرافیای سیاسی منطقه که حوزه حاکمیت جغرافیایی کشور است تغییر پیدا می‌کرد، خاطرنشان کرد: با این کار ژئوپلتیک منطقه تغییر پیدا می‌کرد و مرز ایران با ارمنستان قطع می‌شد. این اتفاق از لحاظ امنیتی به نفع ما نبود. برای همین با اقدامات انجام شده مخالفت کردیم و در راستای این مخالفت مانور بزرگ خیبر را برگزار و اعلام کردیم نمی پذیریم مرزهای جغرافیایی ایران تغییر کند.
به گفته وی، این موضع رسمی کشور بود که مقام معظم رهبری چندین بار علی الخصوص در زمانی که جنگ چهل و چهار روزه وجود داشت فرمودند که از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت می‌کنیم و تمام شهرهای اشغال شده آذربایجان باید به آذربایجان برگردد و مرزهای جغرافیایی تغییر نکند.
سفیر پیشین ایران در آذربایجان با بیان اینکه ما این حساسیت را فقط در قفقاز نداریم و در کردستان عراق نیز این حساسیت با جدیت پیگیری می شود، اظهار داشت: در مقطعی میخواستند کردستان عراق را مستقل کنند، سردار سلیمانی و دوستان رفتند و در آنجا ماندند و نگذاشتند این اتفاق بیافتد و از تمامیت ارضی عراق حمایت کردند. سردار سلیمانی کسانی که دنبال این کار بودند سر جای خودشان نشاند. این موضع اصولی ماست، ما مخالف تجزیه کشورها هستیم. مخالف تغییر مرزها هستیم.
وی در ادامه با اشاره به بروز برخی مناقشات کلامی میان مقامات ایرانی و آذربایجانی، تصریح کرد: به دنبال مانور خیبر، تعدادی از کامیون های ایرانی به قره باغ رفته بودند و این موضوع منجر به بروز تنش های لفظی میان مقامات دو کشور شد.
پاک آئین ادامه داد: ما از اینکه اسرائیل در کنار مرزهای ما برای بازسازی آذربایجان حضور پیدا کند، کاملاً ناراحت بودیم و اعتراض محکمی کردیم. آذربایجانی ها هم از اینکه کامیون های ایرانی به قره باغ می رفتند ناراحت شدند و اعتراض کردند. بعد از اینکه مانور را در کنار ارس برگزار کردیم، کمی احساس ناراحتی کردند و این مسائل مطرح شد. در یک مقطعی روابط دو کشور سرد شد و رژیم صهیونیستی و برخی از عوامل ترکیه و برخی از عوامل ارمنستان به این اختلاف دامن می‌زدند که روابط ایران و آذربایجان در سراشیبی بیافتد.
وی افزود: در این مقطع با توجه به اینکه سیاست دولت سیزدهم تقویت روابط با کشورهای همسایه است، وزارت امور خارجه وارد موضوع شد و از طریق دیپلماسی سعی کرد اختلافات را کاهش دهد. در نیویورک آقای عبداللهیان با وزیر خارجه آذربایجان دیدار و تماس تلفنی بین مسئولان دو کشور برقرار شد. سفرهایی انجام شد و اخیراً آقای عبداللهیان به آذربایجان سفر کرد و معاون نخست وزیر آذربایجان به ایران آمد و در واقع طرفین این اختلافات را حل کردند.
پاک آئین اظهار داشت: هم آذربایجان وعده داد که به دنبال تغییر مرزهای جغرافیایی نیست و اجازه نمی‌دهد رژیم صهیونیستی علیه ایران اقدامی بکند و به ایران این اطمینان را داد. ما هم به کامیون های ایرانی اعلام کردیم به قره باغ نروند. روابط الان در وضعیت خوبی قرار دارد و با هنر دیپلماسی و مانور خیبر اجازه ندادیم که تغییر جغرافیایی اتفاق بیافتد و دنبال این هستیم که امنیت و صلح را در منطقه ایجاد بکنیم و همکاری را مقدم بشماریم.
