شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کنار مجمع عمومی اعضا، یکی از دو رکن سیاست‌گذاری در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. این شورا که ۳۵ عضو دارد، معمولاً پنج بار در سال و در ماه‌های مارس، ژوئن، دو بار در سپتامبر، پیش و پس از جلسه مجمع عمومی، و در دسامبرتشکیل جلسه می‌دهد.
جلسه ماه سپتامبر شورای حکام سه شنبه ۲۳ شهریور آغاز شد، این نشست که پنج روز طول می‌کشد، نخستین روز آن در مقر این سازمان در وین برگزار شد. قرار است در این نشست که در روز‌های ١٣ تا ١٧ سپتامبر برگزار می‌شود نظارت و راستی آزمایی هسته‌ای در ایران ، ایمنی هسته ای، استفاده‌های صلح آمیز از اتم، اجرای توافقنامه‌های پادمانی آژانس و همچنین سیاست‌های شخصی آژانس مورد بررسی قرار گیرد.
تلاش غرب برای صدور قطعنامه‌ای علیه ایران؛ تیری که به سنگ خورد
در یکی دو هفته اخیر کشور‌های اروپایی با همراهی آمریکا تلاش کردند تا با سوءاستفاده از نشست شورای حکام ، فضای این نشست را علیه ایران متشنج کنند، چراکه ایران بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم ها، نظارت‌های فراپادمانی طبق توافقنامه برجام را لغو کرد، با این حال در بخش‌هایی همکاری‌ها طبق نظر ایران ادامه یافت. از آنجایی که مهلت این همکاری‌ها نیز پایان یافته است آژانس درخواست داشت تا نظارت‌ها در چارچوب توافق‌ها ادامه یابد.
همچنین عامل دیگری که غرب را به فکر بیشتر کردن فشار علیه ایران وا داشته عقب افتادن مذاکرات وین برای احیاء برجام بود؛ از آنجایی که آخرین ملاقات هیئت مذاکره کننده هسته‌ای ایران به اواخر خرداد ماه امسال یعنی تقریبا سه ماه پیش برمی گردد، غرب مانند همیشه به فکر ابزاری برای تحت فشار قرار دادن ایران افتاد و مهره آژانس را برای تحت فشار قرار دادن ایران جلو انداخت.
از چندی پیش خبر سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران شنیده می‌شد، خبری که منابع آگاه در سازمان انرژی اتمی درباره آن گفتند: ایران درخواست گروسی برای سفر به کشور را در حالت تعلیق گذاشته و موضع مثبت یا منفی در برابر این درخواست اتخاذ نکرده است.
سپس درست یک روز مانده بود به نشست آغاز نشست شورای حکام، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد تهران شد تا ضمن دیدار با «محمد اسلامی» رئیس جدید سازمان انرژی اتمی در مورد موضوعات فیمابین ایران و آژانس با او رایزنی کند
چرا مدیرکل آژانس انرژی اتمی به ایران آمد؟
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که شامگاه بیستم شهریور در رأس هیأتی به منظور دیدار و گفت‌وگو با رئیس سازمان انرژی اتمی وارد تهران شد، سپس یکشنبه ۲۱ شهریور ماه با حضور در محل سازمان انرژی اتمی با محمد اسلامی دیدار و گفت‌وگو کرد. وی سپس در جمع خبرنگاران گفت که برای من این بازدید بسیار مهم است، چون بعد از روی کار آمدن دولت جدید در ایران است. این بدان معناست که ایران و آژانس باید با هم کار کرده و همکاری خود را گسترش دهند.
گروسی در ادامه گفت که ما باید درباره مسائل با هم مذاکره کرده و تبادل نظر داشته باشیم. این اولین دیدار من بعد از انتصاب اسلامی است که درباره مسائل فنی صحبت شد. ظرف کم‌تر از دو هفته کنفرانس عمومی آژانس برگزار خواهد شد و این یکی از رویداد‌های مهم در جهان است.
محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران هم بعد از دیدار با گِروسی گفت: به دعوت سازمان انرژی اتمی، آقای رافائل گروسی به تهران تشریف آوردند و مذاکرات خوب و سازنده‌ای را انجام دادیم. روح حاکم بر مذاکرات ایجاد فرصت برای توسعه همکاری‌ها در چارچوب موازین و مقررات آژانس بین المللی انرژی اتمی است. کل مسائل فیمابین اساسا فنی است و هیچ گونه مسائل سیاسی، جایگاهی را در روابط فیمابین نخواهد داشت. تفاهم کردیم در اجلاس آینده آژانس شرکت و در حاشیه اجلاس مذاکرات خودمان را ادامه دهیم.
وی بیان کرد: همچنین توافق کردیم برای تعویض کارت‌های حافظه دوربین‌های نظارتی، تیم فنی مربوطه بعد از توافق به ایران بیایند و بتوانند اقداماتی را که باید برای دوربین‌ها به لحاظ فنی انجام بدهند را انجام داده و کارت‌های حافظه طبق روالی که طبق پادمان است و در ایران نگهداری و پلمپ می‌شود، همان جا کارت‌های قدیمی را پلمپ می‌کنند و کارت‌های جدید حافظه را در دوربین‌ها نصب خواهند کرد که روال جاری و طبیعی در سیستم نظارتی آژانس است.
او همچنین تاکید کرد: برای ما آنچه حائز اهمیت است و برای آقای گروسی هم عین همین را در تبادلات فکری که انجام دادیم، اعتمادسازی است و این که اعتماد متقابل بین ایران و آژانس پابرجا وجود داشته باشد و آژانس طبق ضوابط و تکالیف قانونی خودش در جهت پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای ایران، نقش موثرتری ایفا کند و کمک کند به شتاب بخشیدن به پیشرفت فناوری هسته‌ای در جمهوری اسلامی ایران.
در همین حال، لارنس نورمن خبرنگار وال استریت ژورنال در توئیتر خود نوشت که یک منبع به نقل از طرف اروپایی تایید کرده است که این هفته هیچ قطعنامه انتقادی در شورای حکام علیه ایران وجود نخواهد داشت.
در نخستین جلسه شورای حکام چه گذشت؟
فردای روزی که گروسی به ایران آمده بود، نخستین جلسه شورای حکام برگزار شد و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرزی اتمی در جلسه حکام آژانس اعلام کرد محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران هفته آینده به وین، پایتخت اتریش و مقر این آژانس سفر خواهد کرد. با رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران در سفرش به وین گفت‌وگو خواهیم کرد، وظیفه من به عنوان دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای گفت‌وگو با ایران است و ما به گفت‌وگو ی روشن با دولت جدید ایران نیاز داریم چراکه آن‌ها نظرات محکمی در خصوص برنامه هسته‌ای خود دارند.
گروسی اضافه کرد: مجموعه‌ای از دستگاه‌های نظارتی بر برنامه‌ی هسته‌ای ایران همچنان فعال است و من به ایرانی‌ها گفتم باید دوربین‌های نظارتی بازرسی بشوند تا از صحت اطلاعات آن‌ها اطمینان حاصل کنیم، بااین حال من هیچ وعده‌ای از ایران نگرفتهام.
وی ضمن تکرار ادعا‌های خود گفت: ایران هنوز توضیحات لازم درباره وجود ذرات مواد اتمی در هیچ کدام از این سه مکان را که آژانس به آن‌ها دسترسی تکمیلی داشته، ارائه نداده است. همچنین ایران به سوالات آژانس درباره مکان اعلام‌نشده دیگر پاسخ نداده و درباره مکان فعلی اورانیوم طبیعی به‌شکل دیسک فلزی هم شفاف‌سازی نکرده است.
میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین در صفحه توئیترش درباره برگزاری جلسه امروز شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نوشت: جلسه ماه سپتامبر شورای حکام آغاز شده است و به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود. اما بیشتر اعضای شورا و کارشناسان آن‌ها ترجیح داده اند در محل جسله حاضر باشند. شاید این اولین باری باشد که با وجود یک پاندمی این اتفاق افتاده است.
نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین از بازگشت همه طرف‌ها به توافق برجام حمایت کرد و گفت که سفر مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران گواه این واقعیت است که گفت‌وگو و دیپلماسی می‌تواند پیچیده‌ترین مسائل را حل کند. جایگزین (دیپلماسی) بسیار خطرناک‌تر است. به همین دلیل است که روسیه از برجام و بازگشت سریع همه طرف‌ها به اجرای کامل آن حمایت می‌کند.
اولیانوف در توئیت دیگری نوشت: ملاقات مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی با رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تأثیر تثبیت کننده به موقع و عملی داشت. شورا باید به این موضوع توجه کند. این امر به رفع شکاف‌های ارتباطی آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران، برقراری گفت‌وگو با دولت جدید و تأکید مجدد بر عزم برای ادامه آن کمک کرد.
مهدی فضائلی کارشناس مسائل هسته‌ای و تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید که نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی از دیروز برگزار شده و تا ۲۶ شهریور ماه ادامه دارد، دبیرکل آژانس بنا داشت که در نشست خود با رئیس انرژی اتمی ایران گزارشی را از آخرین وضعیت تعامل خود با کشور ما ارائه کند و طبیعتا علت این سفر بررسی آخرین وضعیت ایران و آژانس بود.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران همواره بحث مهمی را در ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته و آن هم استقلال آژانس است که به عنوان یک نهاد بین المللی نباید ابزار دست چند کشور محدود باشد. طبیعتا آژانس اگر بخواهد مطابق خواست آمریکا و برخی از متحدان خود در آژانس عمل کند هیچ کمکی به حل مسئله هسته‌ای نمی‌کند و استقلال خود را زیر سوال می‌برد. جمهوری اسلامی ایران تاکنون ثابت کرده که تعهدات خود اجرا کرده و هر جایی که تعامل خود را کاهش داده است، واکنشی به رفتار‌های کشور‌های طرف مقابل و عدم اجرای تعهدات شان بود. بعد از امضای برجام، آژانس بین المللی انرژی اتمی چندین بار صراحتا اعلام کرد که ایران به همه تعهدات برجامی خود را عمل کرده، اما طرف‌های مقابل عهدشکنی‌هایی داشتند و تعهدات خود را اجرا نکردند، به همین دلیل مجلس شورای اسلامی هم مصوبه‌ای ارائه داد که در صورت برداشته نشدن تحریم ها، همکاری‌های ایران تقلیل پیدا کند و همکاری‌های مازاد مان به قبل برگردد.
مذاکراتی که به همین زودی‌ها از سر گرفته می‌شود/گروسی همچنان ابزار فشار آمریکا و غرب
لوییس بونو معاون نماینده آمریکا در سازمان‌های بین المللی در وین در بیانیه‌ای درباره برنامه هسته‌ای ایران و توافق هسته‌ای در جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: آمریکا هماهنگی نزدیکی با متحدان و شرکایش دارد و در جهت رسیدن به بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام (توافق هسته ای) که دستاوردی مهم در دیپلماسی چندجانبه و ابزاری مهم در در پرداختن به نگرانی‌های طولانی مدت جامعه جهانی درباره برنامه هسته‌ای ایران است، دیپلماسی در پیش گرفته است.
بونو در ادامه مطرح کرد: ما این اهداف را با حسن نیت دنبال می‌کنیم و به وضوح گفته ایم در صورت از سرگیری پایبندی ایران به تمامی تعهداتش در توافق، آماده لغو تحریم‌های ناسازگار با برجام هستیم. اما تمامی طرف‌ها باید واقع بین باشند. فرصت بازگشت با پایبندی کامل دوجانبه به برجام تا همیشه وجود نخواهد داشت.
در ادامه بیانیه او درباره برنامه هسته‌ای ایران آمده است: طبق مستندات گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به توسعه‌های چشم گیر و فراتر از حدود برجام در برنامه هسته‌ای اش ادامه می‌دهد. تنش‌های هسته‌ای مداوم که فراتر از محدودیت‌های توافق است، ما را از بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام دورتر می‌کند، نه نزدیک تر. چنین تنش‌هایی همچنین ما را به جایی می‌رسانند که بازگشت دوجانبه به پایبندی نخواهد توانست منافع عدم اشاعه‌ای برجام را که در ابتدا از آن حاصل شده شده بودند، دوباره ایجاد کند.
بیانیه آمریکا در شورای حکام در این راستا می‌افزاید: ما از ایران می‌خواهیم بدون تاخیر به مذاکرات بازگردد و از هر گونه تنش بیشتر که تنها موجب سخت‌تر کردن کارمان خواهد شد، خودداری کند. ایران باید با فوریت به سمت توافق پیش برود نه این که از آن دور شود.
حنیف غفاری تحلیلگر مسائل سیاسی درباره سفر رافائل گروسی گفت که اقدامات آژانس هیچ گاه بی ربط به فضای مذاکرات وین نبوده و در آینده هم نخواهد بود. نباید فراموش کنیم که بازی رافائل گروسی در پازل آژانس تعریف نمی‌شود، بلکه در پازل آمریکا و اروپا تعریف می‌شود. پازل آمریکا، آژانس و اروپا در تقابل با ایران خصوصا در صحنه مذاکرات پازل مشترکی است. از طرف دیگر لحن مقامات سیاسی و رسانه‌های غربی در قبال نشست ماه سپتامبر آژانس احتمالا یک کاتالیزور یا عامل تسهیل کننده از دید آنهاست تا ایران را زودتر با گاردی باز‌تر نسبت به گذشته پای میز مذاکره بیاورند.
در آخر با توجه به صحبت‌های مقامات و تشکلیل کابینه دولت و با توجه به اینکه آقای علی باقری به عنوان معاون سیاسی وزارت امورخارجه منصوب شدند، به گفته کارشناسان احتمالا تا کم‌تر از یک ماه دیگر مذاکرات آغاز خواهد شد، اما ایران بار‌ها اعلام کرده که مذاکره را جهت مذاکره نمی‌خواهد، بلکه منتظر چارچوب‌ها و نقشه‌های عینی و عملیاتی طرف مقابل برجامی خود است، اما در آخر رویکرد عملیاتی اروپایی‌ها پشت میز مذاکرات تعیین کننده خواهد بود. قطعا دور هفتم مذاکرات وین نقطه آشکارساز احیاء یا عدم احیا برجام خواهد بود؛ بنابراین باید مراقب این هدف مشترک آژانس، آمریکا و اروپا باشیم، همچنین نباید فراموش کنیم که آژانس در دور پنجم و ششم مذاکرات اخیر وین به دنبال افزایش قدرت مانور خود در بحث دسترسی‌ها و بازرسی از اماکن خاص در ایران بوده است.
