سفر مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق به جمهوری اسلامی ایران و دیدارش با روسای جمهور و مجلس دارای ابعاد گسترده سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... بود که توانست رابطه عمیق جمهوری اسلامی ایران و عراق را به جهان مخابره کند. به همین علت در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این سفر پیامدهای آن خواهیم پرداخت.
سفر نخست‌وزیر عراق به جمهوری اسلامی ایران به این علت که اولین سفر یک مقام عالی رتبه خارجی به ایران در دولت سیزدهم بود اهمیت زیادی برای رسانه های مختلف داخلی و خارجی داشت، به طوری که بیش‌تر رسانه‌ها از مشخص شدن سیاست خارجی دولت جدید جمهوری اسلامی ایران و توجه به ظرفیت‌های همسایگان و کشورهای منطقه خبر دادند. دولت سیزدهم نیز که پذیرای اولین میهمان خارجی خود بود عراق را به عنوان کشور دوست و برادر خود شمرد و استفاده از ظرفیت همسایگان را اولویت اول خود قرار داد.
در دیداری که بین نخست وزیر عراق و رئیس دولت سیزدهم حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی شکل گرفت، دو طرف ابعاد مختلفی را بررسی و تصمیمات مهمی را برای حل و فصل شدن مشکلات اتخاذ کردند که لغو روادید بین دو کشور، افزایش سهیمه زائران ایرانی برای سفر اربعین و پیگیری راه‌آهن شلمچه بصره از مهم ترین تصمیات این دیدار بود.
ایران و عراق با توجه به اینکه در ۱۰ سال گذشته به علت مبارزه با تروریست های تکفیری ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر داشتند توانستند پیوند محکمی را بین یکدیگر برقرار کنند که البته این پیوند عمیق به علت مسائل امنیتی و حضور تروریست های تکفیری و نیروهای نظامی کشورهای غربی نتوانست آنچنان که باید به حوزه اقتصادی نفوذ کند که با توجه به اتفاقات رخ داده بین دو کشور احتمالا شاهد گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور خواهیم بود.
کارشناسان مسائل بین الملل، این دیدار را نشان از تقویت رابطه بین دو کشور دانستند و باتوجه به اشتراکات مذهبی، فرهنگی و... دو کشور عمیق‌تر شدن روابط دو طرف را به عاملی برای حل مشکلات تعبیر کرند.
حسن عابدینی کارشناس مسائل بین‌الملل در رابطه ابعاد همکاری که ایران و عراق با یکدیگر همکاری خواهند داشت گفت: بازدید مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق از جمهوری اسلامی ایران به دلیل که نخستین دیدار یک مقام بلندپایه خارجی در دولت سیزدهم است و نخستین استقبال رسمی سید ابراهیم رئیسی از یک مقام رسمی خارجی دارای اهمیت بود.
وی ادامه داد: نکته دوم عبارت است از اینکه عراق کشور همسایه ماست و مشترکات فرهنگی، مذهبی و اقتصادی بسیاری را با جمهوری اسلامی دارد؛ جمهوری اسلامی ایران و عراق در یک دهه گذشته در خط مقدم مبارزه با تروریست تکفیری بودند و این سبب شده دو کشور با یکدیگر پیوند عمیقی داشته باشند.
عابدینی درباره روابط اقصادی بین دو کشور نیز اشاره کرد: نکته سوم روابط اقتصادی گسترده ای است که بین عراق و جمهوری اسلامی وجود دارد که البته به علت شرایط کرونایی به آن هدفی که برایش برنامه ریزی شده بود نرسید و یک رابطه مالی و اقتصادی میلیارد دلاری متاسفانه به دلایل کرونایی رخ نداد، اما به نظر می رسد این نشست زمینه‌ای برای دست یابی به این اهداف بود.
این کارشناس مسائل بین الملل درباره راه‌آهن شلمچه، بصره بیان کرد: نکته بعدی احداث خط راه‌آهن شلمچه بصره است که از آن می توان با سوریه، اردن و سایر کشورها نیز ارتباط برقرار کرد و یکی از موضوعاتی است که مورد توافق قرار گرفته که به احتمال زیاد پیگیری خواهد شد؛ همچنین همکاری‌های مالی و اقتصادی است که در این نشست مورد بحث قرار گرفته و دنبال خواهد شد.
حسن عابدینی درباره حضور نظامی کشورهای دیگر در عراق توضح داد: نکته دارای اهمیت دیگر که در دیدار آقای رئیسی و الکاظمی مطرح شده مصوبه‌ای است که در مجلس عراق در یک سال نیم گذشته تصویب شد و خروج نظامیان آمریکایی از عراق را مطالبه میکرد. ماندن نیروهای خارجی در عراق یکی از عواملی بوده که همکاری های ایران را با عراق مخل کرده بود که بر اساس این مصوبه و بعد از خروج کشورهای خارجی از عراق همکاری های بین ایران و عراق قطعا افزایش خواهد یافت و زمینه گسترش روابط تهران، بغداد فراهم خواهد شد.
عابدینی افزود: موضوع بعدی پیگیری هر دو طرف درباره به شهادت رسیدن حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس است که در فرودگاه بغداد توسط نیروهای جنایتکار آمریکا رخ داد و طرفین بر سر این موضوع نیز توافق کرده اند. همه این ها نشانگر این است که همکاری های ایران و عراق به شدت عمیق شده است و در حوزه های متخلف این همکاری ها گسترش خواهد یافت.
کارشناس مسائل بین الملل درباره خبر لغو روادید بین دو کشور نیز گفت: بین ایران و عراق میلیون ها نفر برای زیارت ائمه اطهار سفر می کنند و به صورت گردشگر مذهبی به زیارت می پردازند که این موضوع باعث شد تا در نشست آقای رئیسی و الکاظمی لغو روادید بین دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گیرد که خبر لغو روادید خبر بسیار خوب و مسرت بخشی برای مردم دو کشور و تجار و بازرگانان بود. درمجموع به نظر می رسد این توافق هایی که بین ایران و عراق انجام شده نویدبخش این مورد است که روابط بین دو کشور به سطوح عالی خود خواهد رسید.
عدم توازن در سیاست خارجی
باتوجه به نگاه دولت سیزدهم به کشورهای همسایه و همچنین کشورهای جهان عرب این سوال به وجود می‌آید که چرا دولت قبل از ظرفیت موجود در کشورهای همسایه استفاده نکرد و حل مشکلات کشور را صرفا به حل اختلافات با غرب وابسته کرد، امری که بسیاری از کارشناسان بزرگ ترین اشتباه استراتژیک دولت یازدهم و دوازدهم می دانند و این نظریه را که اگر دولت قبل در کنار پیگیری مسئله برجام و نگاه به غرب به کشورهای همسایه نیز توجه می کرد بسیاری از مشکلات کنونی حل شده و مردم مشکلات اقتصادی کم‌تری را متحمل می شدند.
حسن عابدینی کارشناس مسائل بین الملل درباره عدم توجه دولت قبل به کشورهای همسایه نیز بیان کرد که به نظر می رسد پیش تر توازنی در سیاست خارجی وجود نداشته است یعنی جمهوری اسلامی باید هم با کشور های مختلف دنیا ارتباط برقرار می کرد و هم با کشورهای همسایه؛ درباره روابط دیپلماتیک باید گفت که این روابط باید ارزش افزوده اقتصادی را برای ما به همراه داشته باشد برای مثال ممکن است با کشوری روابط سیاسی بسیار مطلوبی داشته باشیم، اما اگر منتج به ارزش افزوده اقتصادی نشود صرفا به نشست های سیاسی و تشریفاتی تبدیل خواهد شد و باید در سایر حوزه ها نتیجه روابط سیاسی را مشاهده کنیم.
ابوالفضل ظهره‌وند نیز در این باره گفت: رویکرد و نگاه دولت قبل به هیچ عنوان مسئله استقلال استراتژیکی را قبول نداشت، برای همین محمدجواد ظریف اعلام می کرد که دیپلماسی فدای میدان شده، در حالی که میدان یعنی نفوذ و گسترش قدرت ایران اما این تفکر که نشات گرفته از تفکر اصلاحات است، در دولت روحانی به شدت احساس می شد روابط را فقط به غرب و چارچوبی که غرب برای ما تامین کرده بود محدود کنند.
وی افزود: وقتی گفته می شود دیپلماسی فدای میدان یعنی ما دیپلماسی خود را فدای کشورهای منطقه کردیم. ما اراده کردیم ناوگان دریایی و نظامی خود را به مدیترانه و اقیانوس اطلس ببریم و این یعنی اکنون استقلال سیاسی داریم و به حرف کسی گوش نمی کنیم؛ اما در دولت قبل می دیدیم که هر اقدامی می خواست صورت بگیرد باید با اجازه برخی دیگر در خارج از مرزهای ایران انجام می شد و اصلا اعتنایی به کشورهای همسایه نداشتند.
حالا باید منتظر ماند و دید که آیا سفر مصطفی الکاظمی به تهران و دیدارش با رئیس جمهور صرفا به یک دیدار ساده که در دنیای سیاست بسیار رواج دارد تبدیل خواهد شد و یا با رویکرد جدید جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود تصمیمات اتخاذ شده در این دیدار به مرحله اجرا نزدیک می‌شود و نگاه به همسایگان و ظرفیت های موجود در این کشورها می‌تواند مردم را از زیر بار مشکلات اقتصادی خارج کند، همسایگانی که در صورت تحقق روابط اقتصادی با آنان میلیاردها دلار درآمد ارزی را برای کشور حاصل کند.
