شاید «اختلاف و رقابت» مناسب‌ترین واژه‌هایی باشند که بتوان با آنها روابط میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی را طی دوره اخیر به ویژه یک سال گذشته توصیف کرد.
امارات و عربستان؛ از رقابت تا اختلاف
با وجود پیشینه رقابتی میان دو کشور به ویژه در سایه تلاش‌های «محمد بن زاید» ولیعهد ابوظبی برای ارتقاء جایگاه امارات در منطقه و معرفی این کشور به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای و حتی بین‌المللی در پرونده‌های مختلف از یک سو و جاه‌طلبی‌های «محمد بن سلمان» ولیعهد جوان عربستان برای افزایش نفوذ این کشور در جهان عربی-اسلامی از سوی دیگر، اما اختلافات سیاسی میان امارات و عربستان در جنگ یمن و بعد از اعلام تصمیم ابوظبی در ژوئن 2019 برای عقب‌نشینی از این جنگ نمایان شد.
البته اختلافات میان نیروهای نیابتی دو طرف در جنوب یمن نیز به شکل فزاینده‌ای ادامه دارد. امارات از گذشته تاکنون مبارزه با حزب یمنی «الاصلاح» (شاخه اخوان‌المسلمین یمن) را یکی از اهداف خود می‌داند؛ حزبی که ریاض میزبان سران آن است و با نیروهای نظامی آنها برای کمک به «عبد ربه منصور هادی» رئیس دولت مستعفی یمن همکاری می‌کند.
همگرایی ناگهانی ریاض با دوحه و آنکارا و خشم ابوظبی
با وجود تلاش ریاض و ابوظبی برای سرپوش گذاشتن بر این اختلافات اما همگرایی ناگهانی عربستان با قطر و ترکیه بلافاصله بعد از تغییر دولت در آمریکا ابعاد تازه‌ای از این اختلافات را به نمایش گذاشته و موجب نارضایتی اماراتی‌ها و موضع‌گیری تند برخی شخصیت‌های این کشور علیه عربستان شد؛ چرا که امارات با پیروی از عربستان اقدام به محاصره قطر در سال 2017 کرد و روابط ابوظبی و آنکارا نیز تحت تاثیر سیاست‌های ریاض تیره و تار شد. این درحالی است که سعودی‌ها بدون اطلاع امارات تصمیم به بهبود روابط با قطر و ترکیه گرفتند.
اکنون نیز با وجود اینکه توافق برای شکست محاصره قطر میان چهار کشور محاصره‌کننده یعنی عربستان و امارات و مصر و بحرین با دوحه بود؛ اما در حقیقت یک توافق دوجانبه میان عربستان و قطر محسوب می‌شود و تغییر قابل توجهی در مناسبات دوحه و ابوظبی مشاهده نشده است. در همین راستا امارات تلاش کرد تا به روش دیپلماتیک و فرستادن «طحنون بن زاید» مشاور امنیت ملی این کشور به قطر تا حدودی روابط با دوحه را اصلاح کند. طحنون بن زاید چند روز قبل از آن نیز در سفری به ترکیه با «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری این کشور دیدار کرده بود. برخی کارشناسان معتقدند که همین اقدام امارات نیز می‌تواند در قالب رقابت با عربستان در زمینه روابط با دوحه و آنکارا و گسترش همکاری‌ها در سطوح مختلف از جمله اقتصادی با دو طرف ارزیابی شود که خوشایند سعودی‌ها نیست.
منشاء اختلافات اقتصادی عربستان و امارات
اما اوج اختلافات عربستان و امارات به دور اخیر نشست‌های اوپک برمی‌گردد که مقامات دو طرف شروع به موضع‌گیری تند ضد یکدیگر کردند. «عبدالعزیز بن سلمان» وزیر انرژی ریاض در این خصوص گفت: «پیشنهاد عربستان سعودی و روسیه درباره تمدید توافق کاهش تولید مورد قبول همه واقع شد به جزء کشور امارات. اگر هر کشوری اعتراضی داشت، چرا تا پیش از این در قبال آن سکوت اختیار کرده بود».
در مقابل، «سهیل المزروعی» وزیر انرژی امارات اظهار داشت که خواسته کشورش عدالت و انصاف است و امارات مانند دیگر کشورها خواهان مقابله به مثل است. وی در ادامه افزود: «نمی‌توانیم پذیریم که ظلم و قربانی‌شدن‌ها بیش از این صبر و فداکاری‌های ما ادامه پیدا کند».
به رغم تلاش طرف‌های مختلف از جمله روسیه برای حل کامل اختلافات ریاض و ابوظبی در اوپک به نظر نمی‌رسد راه حل جامعی برای این تنش‌ها پیدا شود و همانند سالهای گذشته احتمال سرکشی امارات از سیاست‌های عربستان در اوپک وجود دارد. برخی تحلیلگران بر این باورند که امارات از این طریق قصد دارد قدرت خود را به رخ سعودی‌ها بکشد و به نوعی در تلاش برای جبران خسارت در پرونده‌هایی همچون عادی شدن روابط ریاض با دوحه و آنکارا است.
خروج شبکه‌های سعودی از دبی/ عربستان، قطب اقتصادی امارات را هدف گرفته است؟
اما روز چهارشنبه خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ گزارش داد که شبکه‌های خبری سعودی مانند «العربیه» و «ام بی سی» وابسته به شاهزاده «محمد بن سلمان» در حال خروج از دبی و بازگشت به ریاض هستند. خبرگزاری بلومبرگ اعلام کرد که دوشنبه گذشته به کارکنان شبکه‌های العربیه و الحدث طرح انتقال از دبی به ریاض ابلاغ شد. این اقدام در چند مرحله صورت می‌گیرد و هدف تولید 12 ساعت برنامه‌های خبری از ریاض با فرا رسیدن ژانویه 2022 خواهد بود. از بقیه کارمندان نیز برای انتقال تدریجی به ریاض حمایت خواهد شد.
البته پیشتر نیز عربستان سعودی فشار بر شرکتهای بین المللی برای تغییر پایگاه منطقه‌ای خود در خاورمیانه و انتقال آن به ریاض را افزایش داده و چالش مستقیمی برای دوبی ایجاد کرده بود. منابع سعودی گزارش دادند که دولت عربستان و موسسات دولتی در این کشور از آغاز سال 2024 با شرکتهای خارجی که دفاتر خاورمیانه آنها در کشورهای دیگر منطقه است، قرارداد امضا نخواهند کرد.
در همین راستا گروهی متشکل از 24 شرکت بین المللی شامل دیلویت، بچتل و پپسی اوایل سال جاری میلادی در کنفرانس سرمایه گذاری که از سوی صندوق رفاه دولتی عربستان سعودی برگزار شده بود، اعلام کردند دفاتر منطقه‌ای خود را به عربستان سعودی منتقل می‌کنند.
علاوه بر آن هدف اصلی پروژه معروف محمد بن سلمان به نام ابرشهر «نئوم» که با هزینه 500 میلیارد دلاری و به قیمت آواره کردن سعودی‌های ساکن محل اجرای این پروژه در نزدیکی دریای سرخ در حال احداث است، تبدیل شدن به قطب جاذبه‌های گردشگری در منطقه عربی و کنار زدن دبی است. آنگونه که منابع آگاه از این پروژه گزارش می‌دهند امکانات نئوم در صورت تکمیل شدن بسیار پیشرفته‌تر و مدرن‌تر از دبی خواهد بود که موجب می‌گردد در وهله نخست گردشگران سعودی که بیشتر آمار توریست‌های دبی را تشکیل می‌دهند، نئوم را جایگزین این شهر کنند و در وهله بعد گردشگران از سراسر جهان در سایه موقعیت جذاب نئوم انگیزه‌ای برای سفر به دبی نخواهند داشت.
بر این اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد تصمیم عربستان برای انتقال شبکه‌های خود از دبی که یک شهر آزاد رسانه‌ای محسوب می‌شود، در راستای تلاش برای تحت تاثیر قرار دادن موقعیت این شهر به عنوان یکی از مراکز رسانه‌های بین‌المللی انجام می‌گیرد.
مقامات اماراتی هنوز واکنش رسمی نسبت به این تصمیم عربستان نداشته‌اند اما پرواضح است که عمده درآمد امارات از راه گردشگری و سرمایه گذاری‌های خارجی تامین می‌شود. به ویژه دبی قطب اقتصادی امارات است و اگر اقدامات عربستان در راستای ضربه زدن به جایگاه این شهر به همین منوال ادامه داشته باشد شاهد دور تازه‌ای از تنش‌ها میان ابوظبی و ریاض خواهیم بود که مناسبات دو طرف را در همه سطوح تحت تاثیر قرار می‌دهد.
