هرگاه در اثر جنایت صدمه‌ای بر منابع یا عضوی وارد آید، دیه به شخص آسیب دیده پرداخت می‌شود. دیه نوعی مجازات است که درصورت درخواست فرد زیان دیده و تایید مقامات، بصورت جریمه مالی تعیین و کسی که مسبب آسیب وارده شناخته می‌شود، باید هزینه را پرداخت کند.
دیه به مجازات‌های نقدی و مالی مربوط و در سه مورد باید پرداخت شود. مورد اول، وقتی طرفین توافق کنند که مجرم به جای تحمل مجازات قصاص، دیه پرداخت کند. عامل دوم، وقتی که در اجرای حکم قصاص، رعایت تناسب در مجازات و جرم ارتکابی وجود نداشته باشد و سوم اینکه در مواردی که قتل یا ضرب و جرح غیر عمدی بوده که دیه به جای مجازت قصاص تعیین می‌شود.
دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از ثلث (یک سوم) دیه کامل مرد، یکسان است و اگر از این حد بیشتر شود، دیه زن به نصف دیه مرد می‌رسد. هرگاه در اثر ضربه‌ای، آسیب‌های زیادی به یک یا چند عضو وارد شود، دیه هر صدمه بصورت جداگانه مبنای رسیدن دیه به اندازه ثلث است به جز اینکه لطمه‌های وارده، عرفا یک آسیب و جنایت محسوب شود.
اگر رفتار مرتکب باعث آسیب و عیبی در بدن نشود، و اثری روی بدن برجای نگذارد، ضمان (عهده گرفتن مالی بر ذمه دیگری) منتفی است و در موارد عمدی، اگر طرفین به صلح نرسند، مرتکب به حبس یا شلاق تعزیری درجه هفتم محکوم خواهد شد.
یکی از مهم‌ترین و پُرآسیب‌ترین جراحات مربوط به سر و صورت است که کلمات حقوقی آن‌ها شامل حارصه (خراش پوست بدون آنکه خون جاری شود) دامیه (جراحتی که اندکی وارد گوشت شده و همراه با جریان کم یا زیاد خون باشد) متلاحمه (جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شد) سمحاق (جراحتی که به پوست نازک روی استخوان رسد) موضحه (جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار زند و استخوان نمایان شود) هاشمه (عملی که باعث شکستگی شود) مُنَقَله (جنایتی که درمان آن با جابه‌جایی استخوان امکانپذیر است) مامومه (عملی که به کیسه مغز رسد) دامغه (صدمه‌ای که کیسه مغز را که کیسه مغز را پاره کند) هستند که برای هر کدام بر اساس قانون مجازات اسلامی حد معینی برای پرداخت دیه معلوم شده است.
صدمه گوش، بینی، درون دهان، لب و زبان جزو جراحات سر و صورت حساب می‌شوند و میزان لطمه وارده و طول و عرض جراحت، ملاک تعیین دیه برای موارد فوق نیست و تاثیری ندارد. همچنین اگر جنایت موضحه رخ دهد و پس از درمان اثری از خود روی صورت جا گذارد، علاوه بر دیه موضحه، یک هشتادم دیه ثابت هم باید پرداخت کند، اما اگر لطمه موضحه اثری باقی نگذارد، علاوه بر دیه موضحه، یک صدم دیه کامل را باید بپردازد.
جائقه جراحتی است که با وارد کردن وسیله به درون بدن مانند شکم، سینه، پشت و پهلو، ایجاد می‌شود و اگر وسیله مورد استفاده، از یک طرف وارد و از سوی دیگر خارج شود، دو جراحت جائقه حساب می‌شود همچنین در صورتی که در این نوع جراحت به اعضای درونی بدن لطمه‌ای وارد یا اعضایی از بین رود، علاوه بر دیه جائقه، دیه یا اَرش هم محاسبه می‌شود.
