اجلاس گفت‌وگو‌های بین الافغانی با حضور نمایندگان دولت افغانستان ، شخصیت‌های عالی جمهوریت و هیئت عالی سیاسی طالبان چهارشنبه شانزدهم تیر به میزبانی جمهوری اسلامی ایران و با سخنرانی وزیر امور خارجه در تهران برگزار شد. سید رسول موسوی مدیر کل غرب آسیا وزارت خارجه پیش از این صبح چهارشنبه در صفحه توییتر خود با اعلام خبر سفر هیئت طالبان به تهران نوشت که تهران میزبان همزمان چهار هیئت افغان؛ هیئت کمیسیون فرهنگی پارلمان افغانستان، هیئت عالیرتبه سیاسی طالبان، هیئت عالیرتبه سیاسی جمهوریت و هیئت عالی ناظر بر روند تثبیت هویت اتباع است. «کریم خرم»، «ارشاد احمدی»، «محمدالله بتاش»، «ظاهر وحدت» و «سلام رحیمی» اعضای هیئت سیاسی بودند که به رهبری «یونس قانونی» برای حضور در این نشست، از کابل به تهران آمده بودند.
این خبر درحالی مطرح شد که چندین روز است که افغانستان تحولات مهمی را پشت سر گذاشته است و شهر‌ها همچنان بین نیرو‌های دولت و نیرو‌های طالبان دست به دست می‌شود. در همین راستا با پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل افغانستان به گفت‌وگو نشستیم.
دو راه برای حل وضعیت پیچیده افغانستان وجود دارد
با توجه به تحولاتی که در افغانستان شکل گرفته، در مورد آینده این کشور چه پیش بینی می شود؟ چگونه می توان به صلح در افغانستان دست یافت؟
ملازهی: واقعیت این است در شرایط کنونی افغانستان بسیار پیچیده شده است و دو راه بیشتر وجود ندارد؛ یا اینکه طالبان و دولت مرکزی با یکدیگر مذاکره کرده و به یک راه حل سیاسی برای مشکل افغانستان دست پیدا کنند البته راه دیگر هم در پیش گرفتن راهکار نظامی است. طی روز‌های اخیر طالبان به سمت این رفتند که شهرستان‌های بیشتری را از دست نیرو‌های دولتی خارج کنند و مدعی هستند که ۸۰ درصد را در اختیار دارند، اما با توجه به شرایطی که به وجود آمده احتمالا ۵۰ تا ۶۰ درصد را در اختیار داشته باشند.
در چنین فضایی اگر راه حل نظامی توسط طالبان دنبال شود که آن‌ها به لحاظ نظامی انگیزه هم دارند و منسجم‌تر هستند می‌توانند کابل را تصرف کنند. اما اگر چنین اتفاقی رخ دهد حتما در پی آن جنگ داخلی در افغانستان شکل می‌گیرد. طی مدتی که طالبان شکست خورده بود تغییراتی در جامعه افغانستان اتفاق افتاده زنان آزادی بیشتری یافته و در جامعه مشغول به کار بودند، احزاب و شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات نیز آزادی عمل بیشتری پیدا کردند طبیعتا این‌ها زیر بار نخواهند رفت و همچنان که در شمال افغانستان و مناطق ازبک نشین مردم سلاح به دست گرفته و شاهد خیزش مردمی هستیم در سایر مناطق نیز گروه‌هایی که آزادی داشتند حتما به مقابله با طالبان خواهند پرداخت.
اگر طالبان از طریق نظامی وارد شود و یا نهایتا شاهد جنگ داخلی باشیم هر کدام از کشور‌های منطقه که منافعی برای خودشان در افغانستان دارند، تلاش می‌کنند با گروه‌های قومی ارتباطاتی بگیرند و در آن صورت ممکن است افغانستان به سمت تجزیه هم برود.
ایران ابتکار خوبی در افغانستان به خرج داده است
ارزیابی شما از اجلاس گفت‌وگو‌های بین الافغانی با حضور نمایندگان دولت افغانستان، شخصیت‌های عالی جمهوریت و هیئت عالی سیاسی طالبان که چهارشنبه شانزدهم تیرماه به میزبانی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد چیست؟ چقدر به روند صلح افغانستان کمک می‌کند؟
ملازهی: در چنین شرایطی ایران ابتکار خوبی به خرج داده که طالبان و دولت مرکزی به تهران بیایند و رو در رو صحبت کنند تا راه حلی پیدا شود. اگر ایران بتواند خواسته‌های طالبان و دولت مرکزی را به هم نزدیک کند می‌تواند توفیقی به دست آورد، اما سایر کشور‌ها هم باید حمایت کنند، زیرا اگر حمایت نکنند ممکن است کارشکنی‌هایی صورت گیرد، بنابراین حرکت ایران مثبت است و اگر طالبان بتواند مواضع خودشان را تعدیل کند و احزاب و گروه‌های قومی را بپذیرند شاید راه حلی باشد که بتوان افغانستان را از خطراتی که وجود دارد رهایی داد.
تحرکات طالبان در چارچوب توافق دوحه انجام می‌شود، این اتفاقات جدا از توافق دوحه نیست، اما قضیه این است که دیدگاه طرفین با یکدیگر فاصله دارد. طالبان مصر است که امارت اسلامی را تشکیل دهد و دولت افغانستان هم بر حفظ قانون اساسی تاکید دارد.
طالبان باید مواضع خود را تعدیل کند/ دولت افغانستان باید طالبان را به عنوان یک واقعیت بپذیرد
آینده افغانستان پس از خروج آمریکا چه می‌شود؟ چرا آمریکا بعد از بیست سال مجبور به خروج از افغانستان شد و این خروج چه تاثیر مثبت و منفی در افغانستان دارد؟
ملازهی: طالبان تصور می‌کند با رفتن نیرو‌های آمریکایی، فضا برای عملیات نظامی برای آن‌ها باز شده است، آن‌ها قصد دارند مناطق بیشتری را به تصرف خود درآورند تا اگر بعد‌ها وارد مذاکره شدند، از موضع برتر صحبت کنند. دولت افغانستان هم تلاش دارد از سقوط بیشتر شهرستان‌ها جلوگیری کند و امروز وزن کشی نظامی در افغانستان در کنار وزن کشی سیاسی وجود دارد.
در کل به نظر می‌رسد راه حل نظامی در افغانستان وجود ندارد. طالبان باید مواضع خود را تعدیل کند و دست از انحصار طلبی در قدرت بردارد و دولت هم باید طالبان را به عنوان یک واقعیت بپذیرد.
ایران باید آماده پذیرفتن موج جدیدی از مهاجران افغانستان باشد/ اگر افغانستان امن باشد به ثبات منطقه کمک می‌کند
با توجه به اتفاقات و تحولات افغانستان شاهد پناهنده شدن مردم افغانستان به سمت کشورمان هستیم، مضرات پناهندگی افغان‌ها در شرایط کرونایی چیست؟
ملازهی: ایران باید آماده باشد که موج جدیدی از مهاجران را بپذیرد. نشانه‌هایی از ورود این مهاجران به کشور دیده می‌شود، چراکه مردم افغانستان قصد دارند زن و فرزندانشان در امنیت زندگی کنند. واقعیت این است که ایران و افغانستان یک مرز طولانی با هم دارند که در واقع سه استان مهم خراسان جنوبی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچسستان ایران را در برمی‌گیرد. بنابراین این مرز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، در صورت بروز هر تحولی، چه مثبت و چه منفی در افغانستان، می‌تواند مناطق شرق ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
اگر افغانستان امن باشد و یک حکومت مرکزی قدرتمند داشته باشد، به شکل طبیعی به ثبات منطقه کمک می‌کند و اگر ناامن باشد، در آن صورت ناامنی افغانستان به کشور‌های همسایه از جمله ایران سرازیر می‌شود.
بنابراین اگر بخواهیم در فضای موجود، منافع ملی و امنیت ایران را در نظر بگیریم یا اینکه هر کسی در یک گوشه از افغانستان یک تفنگی دستش باشد و اعمال قدرت بکند، افغانستان با تجزیه قدرت روبه رو می‌شود و این به نفع ایران نخواهد بود. به نظر می‌آید که دولت مرکزی قدرتمند باید مورد حمایت ایران باشد و جمهوری اسلامی تلاش کند که یک دولت شکل بگیرد. وضعیتی که الان پیش آمده است، ظاهراً طالبان در بخش‌هایی از کشور پیشروی می‌کند و شاید هم در نهایت به راه حل نظامی برسند.
در صورت ادامه جنگ یک موج جدیدی از مهاجرت را خواهیم داشت. وقتی افغانستان ناامن باشد و جنگ داخلی باشد، قطعاً بخش مهمی از خانواده‌های شیعه مذهب افغانستان به ایران پناه می‌آورند. زیرا هر وقت در افغانستان شیعیان مشکل پیدا کردند، به طرف ایران مهاجرت کردند. لذا اگر از هر زاویه از جمله موضوع مهاجرین، قاچاق مواد مخدر و فعالیت گروه‌های رادیکالی نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که ایران تحت فشار قرار خواهد گرفت. این یک واقعیت است که اگر هرج و مرج در افغانستان باشد، این اتفاق خواهد افتاد.
هر کدام از جریان ها در روند صلح افغانستان به دنبال منافع خودش می‌رود
در روند درگیری و صلح افغانستان چه نیروها و کشورهایی نقش دارند؟
ملازهی: کم و بیش همه کشور‌ها در این قضیه درگیر هستند. اما دو بلوک درگیر در این چالش را داریم، یکی در سطح بین الملل و دیگری در سطح منطقه است. در سطح منطقه به نظر می‌رسد روابط پشت پرده‌ای بین برخی از کشور‌ها وجود دارد و در سطح بین‌الملل رقابت بین آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها از یک طرف و چین و روسیه نیز از طرف دیگر است. اگر واقعا این سه جریان بخواهند هماهنگ شوند، می‌توانند یک راه حل برای افغانستان پیدا کنند، ولی مشکل این است که هر کدام به دنبال منافع خودش می‌رود و هماهنگی وجود ندارد.
راه حل بهتر برای ایران حل کردن مشکل از طریق سیاسی در افغانستان است
ایران در تحولات افغانستان چه اقداماتی باید انجام دهد؟
ملازهی: ایران دو تا راه بیشتر ندارد یا سکوت اختیار کند و خودش را کنار بکشد که به مصلحتش نیست و در آینده مشکلاتی گریبان‌گیرش خواهد شد، یا دخالت کند که دخالت نیز دو شکل بیشتر ندارد یا مستقیم در حمایت از نیرو‌های طرفدار خودش نیرو بفرستد، یا اینکه در جنگ نیابتی وارد شود، لذا این دو مسئله برای ایران خطرناک است و ممکن است، ایران را با ترکیه، پاکستان، عربستان و حتی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها درگیر کند.
بنابراین راه حل بهتر برای ایران این است که سعی کند مشکل از طریق سیاسی حل شود، طالبان تشویق شود که به میز مذاکره برگردد و در آنجا برای دستیابی به قدرت از طریق سیاسی کار کند. واقعیت این است که طالبان از نظر سیاسی در موضع برتر قرار دارد و در میدان جنگ نیز از لحاظ نظامی موضع برتر را دارد.
بهترین راه برای صلح در افغانستان چیست؟
ملازهی: به نظر می‌رسد، بهترین راه این است که روی فرمولی کار شود که توزیع عادلانه قدرت در افغانستان صورت بگیرد و مشابه آنچه در لبنان یا یک سیستم شبه فدرالی است برقرار شود، اگرچه این مسئله دشواری‌های خاص خودش را دارد، اما باید به نحوی طراحی شود که همه قومیت‌ها و همه مذاهب در افغانستان احساس کنند سهمی از قدرت دارند.
