۳۰ مرداد چهار سال گذشته بود که محمدجواد ظریف برای نقش‌آفرینی بیشتر دستگاه دیپلماسی در حوزه اقتصادی کشور از تغییر ساختار وزارت امور خارجه خبر داد و گفت: دو معاونت جدید اقتصادی و سیاسی ایجاد و سه معاونت منطقه‌ای حذف خواهد شد و بر سه اولویت صادراتی و سه اولویت وارداتی تمرکز خواهیم کرد.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره فعالیت کارشناس اقتصادی وزارت خارجه، می‌گوید: برخی از سفارت خانه‌های ما وابسته بازرگانی دارند که توسط وزارت صمت اعزام می‌شوند و وزارت بازرگانی هم به دلیل برخی مضایق خود، طی سال‌های گذشته آن‌ها را تقلیل داده است.
او با بیان اینکه اکنون در ۴ کشور وابسته بازرگانی داریم، توضیح داد: وزارت امور خارجه در تمامی سفارتخانه‌ها کارشناس اقتصادی دارد، حتی در برخی از سفارت‌ها بیش از یک کارشناس اقتصادی دارد و در هیچ برهه‌ای به اندازه دوره کنونی موضوع همکاری‌های اقتصادی با جدیت پیگیری نشده است. در واقع تمامی تجارت خارجی بدون نفتی که اکنون شاهد آن هستیم به همین دلیل است، ما اکنون در بهترین وضعیت در چند سال اخیر علی رغم فشار‌های حداکثری ایالات متحده آمریکا قرار داریم.
سخنگوی وزرات امور خارجه تاکید کرد: همانطور که گفته شد بیشترین مراودات تجاری غیر نفتی را در چند سال اخیر داشتیم و این موضوع میسر نمی‌شد، مگر با حضور فعال اقتصادی ایران در کشور‌های همسایه و در کشور‌های بیرون از منطقه. ما روابط بسیار خوب اقتصادی داریم. آمار‌های گمرک و بانک مرکزی حاکی از فعال بودن کارشناس‌های اقتصادی ماست.
وزارت خارجه مشوق اعزام رایزنان بازرگانی
سید رسول مهاجر معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره اعزام رایزنان اقتصادی به کشور‌های همسایه، گفت: رایزن‌های بازرگانی که وابستگان بازرگانی تعبیر درست آن است، طبق قانون باید توسط وزارت صمت اعزام شود، اما وزارت خارجه هم در روند تثبیت اعزام آن‌ها نقش دارد.
مهاجر با بیان اینکه اکنون در شرایط فعلی تعداد وابستگان بازرگانی زیاد نیست، اظهار کرد: با مذاکراتی که با وزارت صمت داشتیم بحث اعزام وابستگان بازرگانی در جریان است که مشکلات مالی برطرف شود، در واقع بخشی از کار انجام شده است و بعضا پاسپورت هایشان هم صادر شده و آماده اعزام هستند، اما به دلیل مشکلات مالی وزارت صمت معطل مانده است که امیدوارم رفع شود و به زودی اعزام شوند، وزارت امور خارجه همواره مشوق بوده و به وزارت صمت در زمینه اعزام رایزنان کمک کرده است.
او افزود: وزارت خارجه یک سری کارشناسان اقتصادی در سراسر دنیا دارد که آن‌ها در جایگاه‌هایی که وابستگان بازرگانی نباشد، کار آن‌ها را انجام می‌دهند، اگر به سایت وزارت خارجه در بخش اقتصادی مراجعه شود اسامی، ایمیل و شماره تماس کارشناسان اقتصادی همه سفارتخانه‌های ایران درج شده است، بنابراین در کشور‌هایی که وابستگان اقتصادی نباشد، کارشناسان اقتصادی وزارت خارجه چنین کمک‌هایی می‌کند و هر تاجر و بازرگانی که بخواهد با کشوری مراوده داشته باشد، به راحتی از طریق شماره تماس و ایمیل‌هایی که در سایت وزارت خارجه موجود است، می‌تواند با کارشناسان اقتصادی تماس بگیرد. مهاجر ادامه داد: وابستگان اقتصادی که باید اعزام شوند که با توجه به مسئولیت وزارت صمت دارند در مراحل اجرایی است و در حال اعزام هستند.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه در پاسخ به این سوال که چرا در مناطقی مثل شاخ آفریقا و آمریکای جنوبی نتوانستیم فعالیت معاونت اقتصادی را مشاهده کنیم، تصریح کرد: با توجه به محدودیت‌های مالی وزارت صمت، طبیعی است که اولویت ما رابطه با کشور‌های همسایه باشد، اما حتی اگر کسی بخواهد اطلاعاتی از کشور‌هایی که در آمریکای لاتین هستند و دور از ایران هستند داشته باشد به راحتی می‌تواند به سایت وزارت خارجه مراجعه کند و از طریق تماس و مکاتبه با کارشناس اقتصادی سفارت ما مثلا در برزیل، آرژانتین به راحتی سوال خود را بپرسد و پاسخ بگیرد.
نقش مثبت معاونت اقتصادی در سوق دادن و بارور کردن تجارت
او درباره عملکرد معاونت اقتصادی وزارت خارجه در این مدت که تشکیل شده است، اظهار کرد: تقریبا همزمان با بازگشت مجدد تحریم‌ها بر اساس تغییر تشکیلاتی که در داخل وزارت خارجه صورت گرفت، این معاونت اقتصادی تشکیل شد، این معاونت اقتصادی در سوق دادن و بارور کردن تجارت نقش داشته است، مثلا یکی از اقدامات دیپلماسی اقتصادی بحث مراودات ما با اوراسیا بود. مراودات ایران با اوراسیا یکی از ابتکارات وزارت خارجه بود که بر اساس تعرفه‌های ترجیحی که بین ایران و این اتحادیه منعقد شد، توانستیم روابطمان را در پرتو مراودات با اوراسیا توسعه دهیم و اکنون هم در روابط جدیدمان در حال رفتن به سمت تعرفه آزاد هستیم، مثلا این یکی از اقدامات معاونت دیپلماسی اقتصادی بود.
مهاجر با اشاره به اقدامات معاونت اقتصادی در مقابله با تحریم‌ها و توسعه مراودات مان با کشور‌های مختلف، گفت: همه بانک‌های ما تحریم هستند، اما وزارت امور خارجه در معرفی مکانیسم‌های جدید مانند تهاتر، یافتن راه‌های جدید، کمک به تجار ایرانی در کشور‌های خارجی، کمک به صدور خدمات فنی مهندسی و کمک به شرکت‌های دانش بنیان نقش‌های بسیار موثر و فراوانی داشته است.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه با اشاره به اینکه چه چیزی در عملکرد معاونت اقتصادی تاثیر داشته است، تصریح داد: اشکال اصلی این است که وزارت صمت با مشکل مالی و اقتصادی برای اعزام مواجه هستند. بدون شک در آن کشور‌هایی که رایزن داشتیم، موثر بودند و وزارت امور خارجه در حل مشکلات وابستگان اقتصادی که از سوی وزارت صمت اعزام می‌شود، نقش مثبت، مشوق و تسهیلی داشته است.
۱۹۸ رایزن اقتصادی؛ اوضاع صادرات چطور است؟/ کمک معاونت اقتصادی به صادرکننده ها
وزارت خارجه می‌گوید، بخش معاونت اقتصادی، سفارتخانه‌ها به هر تاجر و بازرگان برای صادرات کالا‌های ایرانی کمک‌های زیادی کرده، سایت وزارت خارجه نشان از حضور ۱۹۸ رایزن اقتصادی در کشور‌های مختلف دارد. اما خلاف خوش بینی سخنگوی وزارت خارجه، نماینده تجار و بازرگانان نظر دیگری دارند.
فرخی عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی گفت: در بحث رایزن اقتصادی باید متفاوت‌تر از وضعیت کنونی عمل شود، چراکه در بسیاری از کشوری تنها اسم رایزن را دارند و من بیشتر از ۳ یا ۴ رایزن فعال ندیده ام، با وزارت صمت و خارجه صحبت کردیم و قرار شد تعریف دیگری از وظایف آن‌ها انجام شود.
علیرضا شیرانی صادرکننده نمونه کشور گفت: از نظر آمار و ارقام، کشور ما در فضای صادرات رشد نکرده است و بیشتر به درآمد‌های نفتی متکی بود، لذا پیشرفت صادرات از نقطه کنونی به نقطه‌ای که بتوانیم کالای صنعتی و ارزش افزوده بالا را داشته باشیم، مستلزم یک حرکت همگانی است و نمی‌شود تنها از مسئولان توقع داشت، صنعتگران هم باید استاندارد‌ها و خروجی کالاهایشان را به نحوی بالا ببرند که محصولات و کالاهایشان در بازار قابل عرضه باشد.
شیرانی ادامه داد: اگر بهترین روابط دیپلماسی را ایجاد کنیم، اما کالای قابل عرضه در بازار نداشته باشیم، نمی‌توانیم موفقیت زیادی داشته باشیم، لذا نیاز است که همکاری همگانی شکل بگیرد، البته در این عرصه تلاش می‌شود، اما آمار و ارقام ما این را نشان نمی‌دهد، اکنون از لحاظ میزان صادرات غیر نفتی در سال ۱۳۹۹، ۲۵ میلیارد دلار بوده است که مانند سابق درصد عمده آن را محصولات پتروشیمی به خود اختصاص داده است، اما نکته جالبی که در سال ۹۸ شاخص است، این است که در برخی از زیر بخش‌ها رشد قابل قبولی داشتیم، به طور مشخص در بخش برق و الکترونیک ۱۲ درصد رشد در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ داشتیم یا شرکت‌های دانش بنیان برای اولین بار ۲ درصد صادرات داشته است، این نوید را می‌دهد که ما به سمت کالا‌های با ارزش افزوده بالاتر حرکت می‌کنیم.
صادرکننده نمونه کشور معتقد است که بازار‌های هدف ما کوچک است، درحالی که نزدیک به ۱۹۰ کشور در جهان داریم، اما کل معاملات و تبادلات ما تنها با ۱۷ کشور است که ۱۵ کشور آن همسایه‌های ما هستند و تنها ۲ کشور هند و چین با فاصله بیشتر با ما کار می‌کنند. در خصوص صادرات خدمات فنی و مهندسی که پر رنگ‌تر است و ارزش افزوده‌های خیلی بالاتری دارد، خوشبختانه تحولات خوبی در حال شکل گیری است.
او درباره کمک های معاونت اقتصادی به صادرکننده ها، گفت: تا این لحظه در همه شرایط که نیاز‌های مان را به وزارت خارجه منتقل کرده ایم، همراهی‌های بسیار خوبی را در حد بضاعت و محدودیت‌های موجود با ما داشتند، به ویژه از وقتی که این معاونت ایجاد شده فضایی ایجاد شده که درک مشترکی روی ادبیات وجود دارد، اما در گذشته این درک وجود نداشت که دو طرف بخواهند صحبت کنند. سفارتخانه متاسفانه در ایام قدیم زیاد در جریان کار‌های اقتصادی نبودند و خودشان را درگیر نمی‌کردند، اما اکنون شخص سفیر در بسیاری از سفارتخانه‌ها راس هستند. در واقع احساس افتخار هم می‌کنند، چراکه هنگامی که یک شرکت ایرانی توانسته پروژه بزرگی بگیرد یک حالت برد_بردی هم اتفاق می‌افتد.
شیرانی تصریح کرد: ضعف‌هایی در خصوص صادرات داریم و برخی از بخش‌های گمرکی به طور مشخص بخش‌های گمرکی مستقر در استان خراسان و سیستان و بلوچستان عملکرد‌های قابل قبولی نداشتند و در آن‌ها نتوانستیم به دلیل بروکراسی‌های زیاد از ظرفیت‌های بالقوه استفاده کنیم، اما وزارت امور خارجه اعلام کرد اگر کاری از دستگاه دیپلماسی بر می‌آید این مشکل را برطرف کند. بعضا حتی رد و بدل نامه را هم وزارت خارجه برای ما انجام داده است، چراکه به دلیل محدودیت کرونایی امکان ارسال نامه، محموله و قرارداد برای ما وجود نداشت و پروازی وجود نداشت، اما، چون پرواز دیپلماتیک بود نامه‌ها را از ما تحویل می‌گیرند و به سفارتخانه ما تحویل می‌دهند و در آنجا به کارفرما تحویل داده می‌شود، و چیزی نبوده است که تا حالا درخواست کرده باشیم و تمام سعی خود را برای به عمل رساندن آن کار در حد بضاعت خود به کار نگرفته باشند.
این صادر کننده خدمات فنی و مهندسی درباره مشکلات صادر کننده ها، اظهار کرد: عمده مشکلات صادرکنندگان به مسائل بانکی و ضمانت نامه‌ها برمی‌گشت که خارج از چارچوب قلمرو مجموعه وزارت خارجه است. موضوع دیگری که شرکت‌ها درگیر شده بودند، به طور مشخص در افغانستان بود که برخی از قراداد‌ها را علی رغم اینکه برنده شده بودند و همه کارهایشان را انجام داده بودند، اما به این دلیل اینکه ایران عضو FATF نبود قرارداد به آن شرکت‌ها ابلاغ نشده بود، در آنجا قرار شد که وزارت خارجه پیگیری و طرح مسئله کند. بیشترین مشکلی که اکنون صادرکننده‌ها دارند از این قبیل است. وزیر خارجه کشورمان هم اعلام کردند که از سفارتخانه‌ها می‌خواهند تا در جا‌هایی که بتوانند از منابع ایران کمک کنند برای اینکه ضمانت نامه‌ها راه بیفتد و این موضوع در عمان محقق شد.
لزوم حضور پر رنگ در نهاد‌های بین المللی با دید صادرات
او با بیان اینکه خیلی عقب هستیم، تاکید کرد: همه ما در حال تلاش می‌کنیم، اما واقعیت‌ها همان چیزی است که می‌بینیم وقتی می‌توان گفت که خوب عمل می‌کنیم که نتایج ملموس و قابل ارائه‌ای داشته باشیم. تلاش خیلی زیادی انجام شده است، اما باید تلاش بسیار بیشتری انجام شود و تابع هدف را باید تعریف کردیم و ببینیم دنبال چه چیزی بودیم و چه چیزی عایدمان شد، اینکه بگوییم خوب و بد هستم باید بر اساس معیار و هدف باشد، قطعا مسئولان وزارت خارجه یک خط کشی دارند که بر اساس آن برنامه‌هایی برای خود گذاشتند، ما به عنوان یک شرکت که در این نوع فعالیت‌ها کار می‌کنیم سرویس خیلی خوبی را از این مجموعه گرفتیم، اما شاید بتوان با برنامه ریزی‌های بهتر سرویس‌های بهتری هم دریافت کرد.
شیرانی تاکید کرد: روابط دیپلماتیک و صادرات یک روابط تنگاتنگی است، هنگامی که با یک کشور روابط دوستانه داریم به واسطه رابطه دوستانه و اعتماد به ما پروژه‌ای محول می‌شود که به واسطه انجام خوب آن پروژه، پروژه‌های بهتری نصیب مان می‌شود، اکنون ارگان‌هایی داریم که تاثیر گذاری لازم را در صادرات ندارند، به طور مشخص کمیسیون‌های مشترک‌های بین کشورها.
صادر کننده خدمات فنی و مهندسی گفت که در حال حاضر با بسیاری از کشور کمیسیون‌های مشترک داریم، این کمیسیون‌های مشترک با وزارت امور خارجه هم در ارتباط است، اگر در این کمیسیون‌ها بتوانند با یک برنامه درست، منسجم و بر اساس منطق نقشه راهی را ترسیم کنند و صرفا به یک سری اعداد و ارقامی که در کمیسیون تصویب می‌شوند، بسنده نکنند و مشخص کنند که برای رسیدن به این اعداد و ارقام چه زیر ساخت‌هایی باید انجام شود، قطعا کمک کننده خواهد بود؛ بنابراین باید حضورمان را در نهاد‌های بین المللی با دید صادرات پررنگ‌تر کنیم.
