روایت عملیاتی که زمینه آزادسازی خرمشهر را فراهم کرد

مرحله اول عملیات بیت المقدس چگونه انجام شد؟

پس از آزادی بستان، تنها بخشی از منطقه دشت آزادگان که همچنان در اشغال دشمن باقی مانده بود هویزه بود. در جریان طراحی عملیات بزرگ بیت‌المقدس، آزادسازی این بخش نیز مد نظر قرار گرفت. قرارگاه قدس ماموریت پیداکرد تا در این محور با یگان‌های تحت امر خود وارد عمل شده و با عبور از رودخانه کرخه کور ضمن پیشروی به طرف کوشک و طلاییه هویزه را آزاد کند.

برای اجرای این عملیات نیروهای قرارگاه قدس به پنج گروه تقسیم شدند و برای هر یک طرح مانوری مجزا تعیین شد. نیروهای قدس ۱ در غرب هویزه و رزمندگان قدس‌های ۲، ۳، ۴ و ۵ در شرق آن می‌بایست وارد عمل می‌شدند. با توجه به اینکه «پل کشعم» تنها معبر مطمئن در غرب هویزه بود، قدس ۱ در مرحله اول عملیات صرفا به پدافند در شمال رودخانه نیسان مشغول شد و منتظر آزاد شدن این پل می‌ماند تا در این صورت، در مرحله دوم عملیات، با عبور از این پل تک خود را آغاز کند. به این ترتیب، در مرحله اول به جز قدس ۱، همه نیرو‌های قرارگاه قدس در شرق هویزه وارد عمل می‌شدند. قدس‌های ۳ و ۴ با عبور از کرخه کور و قدس ۵ در حاشیه جاده اهواز - خرمشهر وارد عمل شده و با تصرف خطوط اول تا سوم دشمن (به عنوان سرپل) آماده ادامه تک در مرحله دوم - که پیشروی تا حدفاصل پادگان حمید و جفیر بود - می‌شدند. قدس ۲ نیز به دنبال قدس ۳ حرکت خود را آغاز کرده که با پیشروی به طرف هویزه و سپس آزاد کردن پل کشعم، معبر را برای ورود قدس ۱ باز می‌کرد.

ساعت موعود فرارسید...

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس می‌نویسد: سرلشکر محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دفاع مقدس طی یک تلفن‌گرام دستور آغاز عملیات بیت المقدس را در ۳۳ دقیقه بامداد ۱۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۱ با رمز مبارک «یا علی ابن ابیطالب (ع)» صادر کرد. قرارگاه‌های قدس ۳ و ۴ با نصب چندین پل روی رودخانه کرخه کور و عبور از آن، خط اول دشمن را تصرف کردند. در حالی که برخی از یگان‌ها به پیشروی برای تصرف خطوط دوم و سوم ادامه می‌دادند، برخی دیگر به دلیل آتش شدید دشمن نمی‌توانستند پیشروی کنند. با نزدیک شدن صبح، نیرو‌ها بایستی برای مقابله با پاتک دشمن آماده می‌شدند. برای همین قدس ۳ به عقب بازگشت و پشت خط اول دشمن مستقر شد.

در این میان، قدس ۲ که به دنبال قدس ۳ و به طرف هویزه حرکت کرده و تا ۳ و نیم کیلومتر نیز با موفقیت پیش رفته بود، به علت عقب روی قدس ۳ متوقف شد و در همان نقطه پدافند کرد. قدس ۴ نیز که از دو محور کوهه و سیدجابر وارد عمل شده بود، در حالی که نیرو‌های محور سیدجابر از پیشروی بازمانده بودند، نیرو‌های محور کوهه که از یک طرف جناح راست خود را خالی می‌دیدند و از طرف دیگر زیر فشار دشمن قرار گرفته بودند، به ناچار عقب نشینی کرده و در پشت خط اول مستقر شدند. قدس ۵ هم به جز محور شرطاق که یک سرپل تا خط اول دشمن را تصرف کرده بود، در سایر محور‌ها ناموفق بود.

به این ترتیب، فقط سه سرپل با وسعت محدود به تصرف رزمندگان ایرانی درآمده بود. دشمن روی این سرپل‌ها به شدت فشار می‌آورد. پس از روشنایی هوا، تعدادی از یگان‌های لشکر ۶ ارتش بعث از غرب هویزه به کمک لشکر ۵ آمده و پاتک‌های شدیدی را روی این سرپل‌ها آغاز کردند. اولین پاتک ساعت ۱۲ شروع شد. رزمندگان با تحمل شهدا و مجروحین زیاد و به رغم ضعف تدارکات و کمبود مهمات، مقاومت می‌کردند. سرپل‌ها از یکدیگر جدا بودند. قدس ۲ که در شرق هویزه مستقر بود، زیر فشار بیشتری قرار داشت. قدس ۵ هم در محور شرطاق به گونه‌ای زیر آتش پرحجم قرار داشت که رزمندگان حتی قادر نبودند برای خود جان پناهی بسازند.

در مجموع اگرچه قرارگاه قدس تنها توانسته بود بخش محدودی را به عنوان سرپل تصرف کند، لیکن موفق شده بود لشکر‌های ۵ و ۶ ارتش بعث را در منطقه درگیر کند که این مهم در موفقیت قرارگاه‌های نصر و فتح که در غرب کارون عمل می‌کردند، موثر بود. در حالی که نیرو‌های زرهی خودی هنوز نتوانسته بودند از کرخه کور عبور کنند، در شب دوم تصمیم گرفته شد با استفاده از سرپل‌های موجود، تک به صورت محدود و ایذایی ادامه یابد. قدس ۲ نیز قرار شد با استفاده از سرپل خود به طرف هویزه و پل کشعم پیش برود.

نیروها وقت حمله به بعثی‌هاست...

ساعت ۲ بامداد ۱۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۱ دستور حمله از قرارگاه قدس صادر شد. قدس ۴ و قدس ۵ بلا‌فاصله وارد عمل شدند. مقاومت شدید دشمن باعث شد قبل از اینکه قدس ۲ و قدس ۳ درگیر شوند، دستور عقب‌نشینی صادر شود. قدس ۲ و قدس ۳ سرپل خود را رها کرده و عقب‌تر رفتند و قدس ۴ و قدس ۵ در سرپل‌های قبلی خود مستقر شدند. قدس ۴ نیز بر اثر پاتک‌های شدید دشمن، صبح همان روز عقب نشینی کرد. سپس، دشمن به قدس ۵ فشار آورد و حدود ظهر این روز توانست سرپل او را هم بازپس گیرد.

یک روز بعد یعنی در ۱۲ اردیبهشت ماه قدس ۱ که به علت عدم موفقیت قدس ۲ در آزادسازی هویزه و پل کشعم نتوانسته بود وارد عمل شود، به قرارگاه فتح مامور شد و از منطقه هویزه خارج شد. در شب چهارم عملیات، قدس ۵ با کمک قدس ۲ درصدد برآمد تا از دو محور کنار جاده اهواز - خرمشهر و بیوض وارد عمل شود. ساعت ۱۰ صبح نیرو‌های کنار جاده درگیر شدند که با آتش شدید تیربار‌های دشمن زمین گیر شده، توان تصرف خط دشمن را از دست دادند. نیرو‌های محور بیوض نیز با برخورد به موانع دشمن نتوانستند پیشروی کنند و بنا به دستور در ساعت  ۲و ۳۰ دقیقه عقب نشینی کردند.

عملیات ایذایی نیز یکی از بخش‌های هر عملیاتی است و در این عملیات نیز قرارگاه قدس برای سرگرم کردن لشکر‌های ۵ و ۶ عراق و جلوگیری از اعزام آن‌ها به منطقه درگیری قرارگاه‌های نصر و فتح، از یگان‌های تحت امر خواست عملیات را با تک‌های ایذایی ادامه داده و این یگان‌های دشمن را در منطقه نگه دارند، برای همین، در شب ۱۴ اردیبهشت ماه هریک از یگان‌ها نیرو‌های آر. پی. جی. زن خود را به جلو می‌فرستاد و با دشمن درگیر می‌کرد. دشمن که تصور می‌کرد تلا‌ش اصلی کماکان از این محور است، همچنان به مقاومت خود ادامه می‌داد.

دشمن مجبور شد عقب نشینی کند

حرکت‌های ایذایی قوای قرارگاه قدس ادامه داشت تا اینکه در مرحله دوم عملیات بیت المقدس یعنی روز ۱۶ اردیبهشت ماه نیرو‌های قرارگاه‌های فتح و نصر در غرب جاده اهواز - خرمشهر به نوار مرزی رسیدند و عقبه‌های لشکر‌های ۵ و ۶ عراق را تهدید کردند. دشمن نیز برای جلوگیری از محاصره لشکر‌های خود آن‌ها را از منطقه خارج کرد. در پی این عقب نشینی دشمن که از ساعات اولیه روز ۱۸ اردیبهشت ماه آغاز شده بود، نیرو‌های قرارگاه قدس از موفقیت به دست آمده استفاده کرده، ضمن تعقیب نیرو‌های دشمن، تعدادی از آن‌ها را که از قافله عقب مانده بودند، اسیر کردند. در نتیجه تلا‌ش‌هایی که باعث عقب‌نشینی دشمن از این منطقه شد، حدود ۴ هزار و ۱۰۰ کیلومترمربع از منطقه اشغالی شامل هویزه، جفیر و پادگان حمید آزاد شد. دشمن نیز در حدفاصل کوشک و طلا‌ییه نیروی تامین گذاشت و عمده قوای خود را به پشت مرز برد و استحکامات نظامی موردنیاز خود را در آنجا مستقر کرد.