بعضی خبرها به‌غایت تلخ و حائز اهمیت‌اند، اما لابلای خبرهایی که بی‌جهت مهم قلمداد شده‌اند گم می‌شوند. باید اولویت واقعی آنان را شناخت و در مسیر اصلاح و تحول آن گام برداشت. مباحثی مثل تنزل رتبه جهانی ایران در المپیادهای جهانی ازاین‌دست اخبار است.
کنکاش در علل افت تیم‌های ایرانی در المپیادهای بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است و نباید با سهل‌انگاری از کنار این موضوعات گذشت.
حال آنکه رقبای خارجی ایران به نحو فزاینده‌ای در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده و تلاش دارند با برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از اساتید مجرب‌تر هرساله توان علمی تیم‌های اعزامی به این رقابت‌ها را افزایش دهند. گرچه مهر ماه امسال تیم المپیاد ریاضی ایران موفق شد پنج پله صعود کند و از بین ۱۱۰ کشور شرکت‌کننده، رتبه هجدهم را از آن خود کند، اما فراموش نکنیم که این تیم در سال ۱۹۹۸ رتبه اول جهان را کسب کرده بود. مقام تیم المپیاد کامپیوتر هم دیگر تکرار نشده و هرچه کسب موفقیت بوده به سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ بازمی‌گردد.
بد نیست تأکید کنیم تیم المپیاد جهانی فیزیک کشورمان هم کارنامه‌اش چنگی به دل نمی‌زند و پس از رسیدن به رتبه دوم دنیا در سال‌های ۹۹ میلادی و ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴ دیگر به آن روزها بازنگشت. مطالعه بین‌المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم (تیمز) و مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن (پرلز) از مهم‌ترین و جامع‌ترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی‌های پیشرفت تحصیلی است که زیر نظر انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی IEA انجام می‌شود. نتایج به‌دست‌آمده در این آزمون‌های بین‌المللی باعث نگرانی است و دانش‌آموزان کشورهای سنگاپور، چین تایپه، کره جنوبی، ژاپن و هنگ‌کنگ بهترین عملکرد را داشته‌اند و وضعیت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در علوم و ریاضی پایه‌های چهارم و هشتم همانند گذشته ضعیف بوده است. طبق گزارشی که از نتایج اولیه مطالعه بین‌المللی تیمز ۲۰۱۹ در علوم و ریاضی پایه‌های چهارم و هشتم منتشرشده است: «میانگین نمرات دانش‌آموزان ایرانی در درس ریاضی پایه چهارم ۴۴۳ بوده است که ۱۸۲ نمره از میانگین دانش‌آموزان کشور اول پایین‌تر است. میانگین نمرات دانش‌آموزان ترکیه‌ای، قزاقستانی، اماراتی، بحرینی و قطری در درس ریاضی پایه چهارم بالاتر از دانش‌آموزان ایرانی بوده است.»
«دانش‌آموزان ایرانی در میان ۵۸ کشور در درس ریاضی پایه چهارم رتبه ۵۰ را به دست آورده‌اند. میانگین نمرات درس ریاضی دانش‌آموزان ایرانی در پایه هشتم ۴۴۶ بوده است و ۱۷۰ نمره از میانگین نمرات دانش‌آموزان سنگاپوری کمتر است. در درس ریاضی پایه هشتم میانگین نمرات دانش‌آموزان ترکیه‌ای، قزاقستانی، بحرینی، و اماراتی بالاتر از دانش‌آموزان ایرانی بوده است. میانگین نمرات دانش‌آموزان ایرانی در درس علوم پایه چهارم ابتدایی ۴۴۱ بوده است و ۱۵۴ نمره از میانگین نمرات دانش‌آموزان کشور اول کمتر بوده است. در درس علوم پایه چهارم میانگین نمرات علوم دانش‌آموزان ایرانی از کشورهای ترکیه، قزاقستان، ارمنستان، امارات و قطر پایین‌تر بوده است. رتبه ایران در میان ۵۸ کشور در درس علوم پایه چهارم ۴۸ بوده است. میانگین نمرات دانش‌آموزان ایرانی در درس علوم پایه هشتم ۴۴۹ بوده است که ۱۵۹ نمره از میانگین نمرات دانش‌آموزان کشور اول کمتر است. میانگین نمرات دانش‌آموزان ترکیه، بحرین، قزاقستان، قطر، امارات، عمان و اردن در درس علوم پایه هشتم بالاتر از دانش‌آموزان ایرانی است. رتبه ایران در میان ۳۹ کشور در این درس ۳۲ بوده است.»
البته در کسب این نتایج باید بر رضایتمندی شغلی معلمان و احساس ارزنده بودن آن‌ها در کار خود نیز تأکید کرد، یعنی معلمانی که به شغل خود افتخار می‌کنند و طبیعتا نقش مهمی در موفقیت نظام آموزشی دارند. کشورهایی که معلمانشان احساس ارزنده بودن و افتخار درونی دارند، پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان آن‌ها بالاتر است اما در کشور ما این موضوع صدق نمی‌کند و از طرفی دانش‌آموزان ما هم اعتمادبه‌نفس بالایی ندارند و قادر به پاسخگویی سؤالاتی که نیازمند استنباط و تحلیل و تلفیق است، نیستند و بیشتر به مطالب حفظی و اطلاعات حاصل از متن تکیه می‌کنند و نمی‌توانند فرا‌تر از متن نظرات و ایده‌های خود را مطرح کنند لذا از خودشان خلاقیت و ابتکار ندارند و بیشتر بر اساس معلومات و محفوظات از پیش آموخته جواب می‌دهند.
پیشرفت مستمر و پرشتاب کشور مستلزم توجه همه‌جانبه و احساس نگرانی همراه با حرکت و تحول مسئولان امر است. چند سال افت یا کاهش سرعت رشد علمی حالا با کرونا و آموزش ناقص و پر ایراد مجازی دست‌به‌دست هم داده و نگرانی‌های اهالی آموزش‌وپرورش و آموزش عالی را مضاعف کرده است.
هر ساعت تعلل در این حوزه، خسارات سنگین و قطعی در آینده‌ای نه‌چندان دور به همراه خواهد داشت. چنانچه به ایران قوی و مقتدر و متناسب با برنامه‌ها و اهداف ترسیم‌شده فکر می‌کنیم بایستی تصمیم عاجل برای اصلاح ساختارها و فرآیندهای آموزشی بگیریم.
مسعود پیرهادی
