سی و نهمین جشنواره فیلم فجر در حالی فردا شب و با برگزاری آئین اختتامیه به پایان می‌رسد که ۵ فیلم مستند سینمایی نامزد دریافت سیمرغ بلورین «بهترین مستند» هستند.
این آثار از بین ۳۱ فیلم مستند بلند ۷۰ دقیقه‌ای که پیش از این در چهاردهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت » رونمایی و داوری شده بودند، انتخاب شده‌اند. هیأت داوران بخش فیلم‌های کوتاه داستانی و مستند بلند جشنواره سی‌ونهم فیلم فجر شامل سعید پوراسماعیلی، امیر توده روستا، محمدعلی فارسی، محمد کارت و سام کلانتری این پنج مستند را به‌عنوان نامزد دریافت عنوان «بهترین مستند جشنواره فجر» معرفی کرده‌اند.
«ایساتیس»، «خانه»، «رویاهای خالکوبی شده»، «کودتای ۵۳» و «هجده هزارپا» پنج نامزد نهایی این بخش هستند که بدون اکران در ایام برگزاری جشنواره، تنها از سوی داوران دیده و ارزیابی شده‌اند.
در این گزارش مروری کوتاه و مختصر بر این پنج مستند خواهیم داشت.
«ایساتیس» یکی از ۵ فیلمی است که برای دریافت سیمرغ بلورین با دیگر آثار راه یافته به این بخش رقابت می‌کند، کارگردانی این پروژه مستند را علیرضا دهقان برعهده داشته است، همچنین این کارگردان به همراه راحیل صحرایی به عنوان تهیه‌کنندگان این مستند معرفی شده‌اند.
پژوهش این فیلم مستند ۱۵ ماه و مراحل تولید و آماده‌سازی آن ۳ سال به طول انجامیده است. در «ایساتیس» ابوالحسن تهامی‌نژاد، نصرالله مدقالچی، زهره شکوفنده و مریم شیرزاد به عنوان راوی حضور دارند.
در خلاصه داستان «ایساتیس» آمده است: «این داستان سفر است. سفر یکی از فرزندان ما؛ آدم. سفری به درازای هزاران سال در دل کویر بی آب و علف، در مرکز این سرزمین کهن. روایتی که راویانش آب، باد، خاک و آتش هستند. این آشنایان ناآشنا، پس گوش دل بسپار که شرحی شنیدنی است.»
در واقع این مستند با تصاویری از طبیعت اطراف شهر یزد، آرام‌آرام به این شهر می‌رسد، «ایساتیس» به نوعی ادای دین این کارگردان به شهر زادگاهش است.
«ایساتیس» توانست جایزه ویژه دبیر جشنواره شامل تندیس و لوح افتخار چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» را دریافت کند.
دهقان هنگام دریافت این جایزه در اعتراض به نادیده گرفتن مستند «ایساتیس» از سوی هیأت داوران، حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی را خطاب قرار داد و گفت: یک بار برای همیشه این مساله را حل کنیم که داوری سلیقه نیست. سینما یک بخشی‌اش سلیقه است. کمر ما بابت این ناداوری شکست. داوران می‌خواستند فیلم را حذف کنند و همین اتفاق کمر ما را شکست.
یکی دیگر از فیلم‌های راه یافته به لیست ۵ فیلم مستند نامزد دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر، مستند «خانه» به کارگردانی افسانه سالاری است، تهیه کنندگی این فیلم مستند توسط جویل مرنان و افسانه سالاری انجام شده است.
این مستند درباره سه نسل از خانواده‌ای افغانستانی در سه طبقه خانه‌ای آجری در جنوب تهران است که با هم زندگی می‌کنند و روابط عمیق و صمیمانه‌ای بین‌شان برقرار است. «محمدتقی» پسر جوان خانواده صفری که در ایران به دنیا آمده، به زودی از دانشگاه تهران با مدرک کارشناسی‌ارشد فارغ‌التحصیل می‌شود. او تصمیم گرفته است برای همیشه ایران را ترک کند، به افغانستان برگردد و آنجا کار و زندگی کند. سرزمین مادری که هرگز آن را ندیده است. خانواده‌ای که سال‌ها با زندگی در غربت کنار آمده با سفر محمدتقی در مسیر تازه‌ای می‌افتد.
این مستند پیش از این توانسته است تقدیر ویژه هیات داوران بخش رقابتی جشنواره مستند «ویزیون دو ریل» را دریافت کند.
اما مهدی گنجی در این دوره از جشنواره فیلم فجر با مستند «رویاهای خالکوبی شده» مدعی شکار سیمرغ است. تهیه کنندگی این پروژه مستند توسط بهزاد توکلی انجام شده است. این مستندساز پیش از این با فیلم مستند «من می‌خوام شاه بشم» توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند را از سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر دریافت کند.
مستند «رویاهای خالکوبی شده» داستان چند نوجوان عاشق فوتبال از شهرهای مختلف ایران است که با هم رقابت می‌کنند تا بتوانند برای آموزش فوتبال زیرنظر مربیان حرفه‌ای به اسپانیا بروند. والدین این نوجوانان فوتبالیست انتظار دارند که آنها با درآمد فوتبال، زندگی کل خانواده را نجات دهند.
«رویاهای خالکوبی شده» هرچند درباره چند نوجوان عاشق فوتبال است، اما کارگردان آن معتقد است که این مستند درباره فوتبال نیست، بلکه یک اثر اجتماعی درباره فوتبال است.
«کودتای ۵۳» نام مستند دیگری است که در لیست نامزدهای بخش مستند سی و نهمین جشنواره «سینماحقیقت» قرار گرفته و برخی آن را شانس اصلی شکار سیمرغ بلورین جشنواره سی‌ونهم می‌دانند. تقی امیرانی کارگردانی و تهیه‌کنندگی این پروژه را برعهده داشته است. همچنین والتر مرچ یکی از چهره‌های شاخص سینمای جهان تدوینگر و نویسنده این پروژه بوده است.
این مستند که درباره وقایع سیاسی منتهی به کودتای ۲۸ مرداد است، طی یک دهه ساخته شده و تا کنون در جشنواره‌های همچون تلوراید، جشنواره فیلم لندن، جشنواره مستند کپنهاگ دانمارک، پالم اسپرینگز، فیلکرز رودآیلند و سیاتل نمایش داده شده است و نامزد دریافت جایزهٔ بهترین مستند بیفا، جایزه معتبر گریرسون، نامزد جایزه حقیقت در داکیوفست کوزوو و همین‌طور برنده جایزه بهترین فیلم مستند بین‌المللی به انتخاب تماشاگران در جشنواره ونکوور بوده و سال گذشته نیز نامزد جایزه بهترین مستند از جوایز فیلم مستقل بریتانیا بوده است.
همچنین «کودتای ۵۳» توانست تندیس بهترین فیلم مستند از نگاه تماشاگران را از چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» دریافت کند.
این مستند سیاسی و تاریخی، درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است که منجر به سرنگونی دولت محمد مصدق شد. «کودتای ۵۳» از ۲۲ دی ماه در سینماهای گروه «هنر و تجربه» روی پرده سینما رفته است.
آخرین مستند از لیست مستندهای مدعی شکار سیمرغ، «هجده هزارپا» به کارگردانی مهدی شامحمدی است که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و گروه مستند بنیاد «روایت فتح» تولید شده است.
این فیلم توانست تندیس طلایی و دیپلم افتخار بخش شهید آوینی چهاردهمین جشنواره «سینما حقیقت» و همچنین جایزه مستند برگزیده شبکه مستند سیما را دریافت کند.
کارگردان «هجده هزارپا» درباره این مستند گفته است: در واقع قصه ما قصه هجده هزار پا ارتفاعی است که هواپیماها می‌توانستند پرواز کنند تا از اصابت گلوله و موشک درامان بمانند و بتوانند امدادرسانی کنند. معمولاً در شرایط نرمال باید در ارتفاع ۶ تا ۱۲ هزار پا این کار انجام شود چون در ارتفاع هجده هزار پا درصد خطا بسیار بالاست، اما خلبانان زبده ایرانی موفق شدند با کمترین درصد خطا این کار را انجام دهند و رکورد روزانه این کار را بزنند. قصه یک نگاه انسانی در خود دارد و به ماجرای یکی از اهالی به نام احمد شیخ می‌پردازد که سه سال در محاصره بود و زمانی که امکان می‌یابد تا از این شهر خارج شود، تلاش می‌کند تا به هر طریقی که شده به کمک مردم شهرش برود، او هر روز به مردم شهرش کمک می‌کند، اما در فاصله هجده هزار پایی می‌تواند شهرش را ببیند.
