فریبرز درتاج، استاد دانشگاه علامه طباطبایی رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران به مناسب روز جهانی کودک در یادداشتی نوشت: کرونا ویروس کرونا؛ محدودیت‌های بی‌سابقه‌ای را در بسیاری از کشورهای جهان به وجود آورده است؛ محدودیت‌هایی که در عمل، سبک معمولِ زندگی بسیاری را دگرگون ساخت، بویژه خانواده‌هایی که فرزند کوچک و یا مدرسه‌ای داشتند. کودکان ناگهان خانه‌نشین شدند. آنها تقریباً از ساعتِ 8 صبح تا 1 الی 2 در مدرسه بودند، تقریباً 6 ساعت. حالا با تعطیلی مدارس وظیفة پُر کردن این ساعت‌ها، سرگرم کردن و بخش بزرگی از آموزش به عهده والدین است؛ والدینی که خود باید یا از خانه کار کنند یا بیرون از خانه.
در ادامه به اقدامات و سرگرمی‌هایی که والدین میتوانند و باید در خانه برای فرزندان خود انجام دهند اشاره می‌کنم:
اولین قدم این است که والدین حتماً، یک جدول زمانی و یک برنامه روزانه تنظیم کنند. جدول را به دیوار بزنید و تلاش کنید همه چیز مطابق برنامه پیش برود. جدول نباید تنها به تکالیف مدرسه ختم شود. سعی کنید یادگیری را به تفریح تبدیل کنید. به همین خاطر آشپزی، نقاشی و رفتن به حیاط (اگر در آپارتمان زندگی نمی‌کنید) باغبانی و ..... از ضروریات است. بچه‌های شما در مدرسه عادت به ساختار داشتند، بنابراین سعی کنید هر روز یک برنامه داشته باشید.
استفاده از تبلت، تلفن و تلویزیون را محدود کنید. نشستن طولانی مقابل صفحه مانیتور هم عوارض جسمانی دارد هم به سلامت ذهن "آسیب" می‌زند و می‌تواند خواب را هم مختل کند. کلید موفقیت در تنوع است. تمرین‌های ورزشی، خواندن یک کتاب خوب و یاد گرفتن مهارت جدید همگی راه‌های مناسبی برای جلوگیری از مدام جلوی تلویزیون و کامپیوتر بودن است.
بازیِ جابه جایی نقش: یکی از راهکارهای مؤثر که هم موجب سرگرمی کودکان میشود و هم موجب درک احساسات، عواطف و انتظارات آنها در این شرایط است، والدین می توانند از بازیِ جابه جایی نقش استفاده کنند، یک روز یا چند ساعت در روز فرزندان نقش والدین را ایفا کنند، در این صورت والدین بهتر با سطح انتظارات، نگرانیها، مواردی که باعث ناراحتی آنها میشود و ...آشنا خواهند شد که این باعث انتخاب راه حل منطقی و مناسب در هنگام بروز اختلاف با فرزندان میشود. با بچهها صحبت کنید و شرایط جدید را توضیح دهید و تاکید کنید این شرایط موقت است و برای عبور از آن همه باید به هم کمک کنیم. به او بگویید کار کردن در خانه برای شما هم سخت است و به کمک او احتیاج دارید؛ مثلا زمانی که در جلسه هستید خانه آرام باشد.
اکنون زمان مناسبی برای والدین است، که هرچه بیشتر وقت خود را با فرزندان خود سپری کنند، پیوندهای قویتری میتوانند ایجاد کنند. این همان کاری است که پدربزرگ ها و مادربزرگ های ما قبلاً انجام می دادند. سعی کنید کودکان را درگیر فعالیتهای روزانه خود کنید و یا به آنها مسئولیتی بدهید. آشپزی را با فرزندان خود انجام دهید، اجازه دهید دستور العمل ها را انتخاب کنند و آنها را در کل فرآیند درگیر کنند.
یکدیگر را نوازش کنید و فیلم های مورد علاقه خود را تماشا کنید. شیرینی بپزید. پازل درست کنید. شعر بنویسید. قصه تخیلی بنویسید. روزنامه دیواری درست کنید. از فرزندتان بخواهید خاطرات این روزها را بنویسد و خودتان هم کمکشان کنید. زیاد بخندید و خودتان را خیلی جدی نگیرید. انجام فعالیتهایی که فرزندان شما نیز میتوانند در آنها دخیل باشد هم به حفظ آرامش و هم سازگاری بیشتر والدین و فرزندان کمک خواهد کرد.
همچنین بسیار مهم است که از این فرصت استفاده کنید و مهارتهای زندگی را به کودکان خود بیاموزید. برخی از بهترین درسهای زندگی در خارج از مدرسه آموخته میشود. چرا از این زمان برای آموزش تعویض لاستیک یا لباسشویی زیاد به بچهها استفاده نمی‌کنید؟ میتوانید آداب و معاشرت را آموزش دهید برایِ مثال؛ نشان دادن رفتار مناسب، از دریافت دعوت برایِ یک مراسم تا غذا خوردن در یک رستوران.
بازیِ جستجوی گنج در خانه: نقشه‌ای بکشید و چند شی جذاب را جایی از خانه پنهان کنید و از کودکتان بخواهید با کمک نقشه آنها را پیدا کند. میتوانید از کودک هم بخواهید دقیقاً مثل شما نقشه‌ای بکشد و چیزهایی را در اتاقی پنهان کند تا شما پیدا کنید. (سرگرمی مناسب سنین پایین).
تمیز کردن و سازماندهی: اگر کودک شما برای مرتب سازی اتاق خود با شما مشکل دارد، اکنون وقت آن است که به او اجازه دهید این کار را خودش انجام دهند. اگر مرتب کردن اتاق خواب یا اتاق بازی کودک نوپای خود را به تعویق انداختهاید، به آنها کمک کنید. بگذارید آنها تصمیم بگیرند که هر چیزی کجا قرار گیرد، چه چیزی کنار گذاشته شود و چه چیزی در معرض نمایش قرار گیرد. چند سطل ذخیره سازی و بازیافتِ زیبا نیز پیدا کنید و سازماندهی را شروع کنید.
هنر و کاردستی: کودکان عاشق تجربه با حس لامسه و درهم و برهم ریختن هستند. کار هنری یکی از بهترین راه‌ها و ابزار برای بچهها در هر سنی است که خودشان را بیان کنند و خلاق باشند. کار هنری به رشد مغز و سلامت روان کودکان هم کمک می‌کند. با هم خمیر بازی کنید. تا میتوانید با بچهها نقاشی بکشید و لذت رنگ‌آمیزی را به آنها بیاموزید. اجازه دهید سطوح مختلف و اشیای مختلف را رنگ کنند. تشویقشان کنید با اشیا به درد نخور کلاژهای جورواجور درست کنند.
یک باند موسیقی راه اندازی کنید: ایجاد موسیقی همچنین روشی عالی برای بچهها است که میتوانند خلاقیتِ خود را جاری کنند. مجموعه های سازهای موسیقی به آنها امکان میدهد انواع مختلفی از حسها را کشف کنند. برایِ این کار حتی میتوان از وسایل سادهتر و به اصطلاح دم دستتر استفاه کرد. قابلمه‌ها، ماهیتابه‌ها و ملاقه‌ها تنها برای آشپزی نیستند، میتوانند دم و دستگاه عریض و طویلی برای اجرای یک کنسرت پرسر و صدای خانگی باشند. میتوانید با هم آواز بخوانید و یا موسیقی هیجان‌انگیزی بگذارید و برقصید وقتی محیط شاد و امنی برای فرزندتان فراهم کنید و با این کار راحت‌تر میتوانید او را برای انجام تکالیف مدرسه پشت میز بکشانید. (سرگرمی مناسب سنین پایین).
بازیِ کُنج خلوت: همه ما به یاد داریم که در بچگی عاشق درست کردن اتاقی با پارچه و ملافه بودیم که در آن قایم شویم و یا خلوت کنیم. حالا وقت مناسبی است که با استفاده از بالش‌ها، کوسن‌ها و میز و صندلی‌ها درست کردن این کُنج خلوت را به بچه‌هایمان هم یاد دهیم. (سرگرمی مناسب سنین پایین).
آزمایش‌های علمی: انجام آزمایش‌های ساده علمی در خانه یکی از راه‌های جذاب برای سرگرم کردن کودکان و خوراک خوبی برای حس کنجکاوی آنها است. با بازی‌های علمی ساده به کودکتان اجازه دهید خلاقیت‌هایش را ابراز کند و از دنیای اطراف بیاموزد. این آزمایش‌ها به مهارتهای زبانی و برقراری رابطه هم کمک می‌کنند، به بچهها پشتکار و اعتماد به نفس یاد میدهند و به آنها می‌آموزند قرار نیست هر چیزی بار اول درست از آب درآید. تا به حال سعی کردهاید دو بطری نوشابه را با هم بچسبانی، یکی با آب رنگ شده، یکی را با آب زیر و رو کنید و آن را با حرکت دورانی تکان دهید تا گرداب ایجاد شود؟ صدها آزمایش علمی برای بچه ها وجود دارد. Science Buddies ایده‌های عالی آنلاین دارد.
شیرینیپزی: یکی از هیجان‌انگیزترین راه‌های سرگرم کردن بچهها شیرینیپزی است. چرا؟ چون تا میتوانند همه چیز را مخلوط می‌کنند و آشپزخانه را به هم می‌ریزند و در آخر چیزی را که تولید می‌کنند با عشق و ولع می‌خورند. همه بچهها عاشق شیرینی هستند و چه بهتر از این که به آنها شیرینیپزی یاد بدهیم؟
بازیِ جاده جعبه‌ای: جعبه ای را صاف کرده و یک جاده را به عنوان نشانگر ترسیم کنید. بلوک‌ها، کامیون ها و سایر اسباب بازی ها را برای بچه ها اضافه کنید تا یک شهر بسازند. همچنین میتوانید از کارتن‌هایِ خالی استفاده کنید. این روزها خیلی از ما خریدهایمان را آنلاین انجام می‌دهیم. کارتون‌ها را دور نریزیم. کودکان میتوانند از کارتون‌ها به عنوان قطار، ماشین، هواپیما و حتی کشتی دزدان دریایی استفاده کنند، آنها را رنگ آمیزی کنند و ساعت‌ها سرگرم شوند (سرگرمی مناسب سنین پایین).
بازیِ سطل شست‌وشوی اسباب بازی: به فرزندان خود اجازه دهید اسباب بازی های پلاستیکی خود را بشویند. حباب ، اسفنج ، حوله و سایر وسایل بدون اشک اضافه کنید (سرگرمی مناسب سنین پایین).
بازیِ هنر با زباله‌ها Trash Art: برخی از مواد بازیافت شده (مثل جعبه تخم مرغ، شیشة نوشابه، قوطی‌هایِ کنسرو) را پیدا کنید و به فرزندان خود اجازه دهید آنها را نقاشی کنند. بچه ها عاشق نقاشی‌هایِ تصادفی (random)ویِ اشیاء و ساختن خلاقیت های زیبا از آنها هستند.
بازیِ تکمیل با برچسب‌ها Sticky Match-Up : قسمتی از اشکال، حروف، اعداد، کلمات و .... را جدا کنید و روی برچسبهایی بکشید و آنها را در اطراف خانه پنهان کنید تا کودک شما آنها را پیدا کند. سپس از کودک بخواهید تا آنها را بر روی یک "صفحه کلیدی" که اشکال، حروف، اعداد، کلمات و .... ناقص قرار دارد و روی دیوار نصب است، قرار دهد و آن را تکمیل کند.
ایستگاه مطالعه ایجاد کنید: تمام روز در خانه بودن فرصتی عالی برای افزایش عادتِ مطالعه در کودکان است. اما متأسفانه مطالعه کردن برای کوکان نسلِ امروز فعالیتی خسته کننده است. یک راهکار خوب برای ایجاد اشتیاق به مطالعه در آنها، ساختِ ایستگاه‌ها با بلوک‌های مطالع در خانه است. هر چند وقت یک بار محلی از خانه را با تزئینات جذاب مخصوص مطالعه فراهم کنید. 15 تا 20 دقیقه در روز زمان خوبی برای شروع است. ساختار بلوک خواندن را به چند روش مختلف در نظر بگیرید، والدین با صدای بلند بخوانند و سپس کودک با صدای بلند بخواند (اگر کودک می تواند بخواند) و خانواده در زمان خواندن کودک سکوت کند و اگر کودک نمیتواند بخواد، والدین با صدای بلند بخوانند و سپس از کودک بخواهید داستان را به زبان خود بازگو کند و .....
استفاده از منابع آنلاین برای سرگرمی کودکان
یک زبان جدید یاد بگیرید: از این زمان برای یادگیری زبان جدید با فرزندان خود استفاده کنید (و سپس قصد دارید از مقصدی بازدید کنید که در آن بتوانید مهارت های جدید خود را تمرین کنید)، سایتِ Rosetta Stone کاملاً آنلاین و رایگان است و میتوان 24 زبان از بین آنها انتخاب کرد. سایتِ Duolingo همچنین آنلاین است و یک سرویس رایگان است.
بازدید از نشان‌های نمادی: شاید مجبور شده باشید سفری را لغو کنید، اما این بدان معنا نیست که نمیتوانید دنیا را از خانه خود تجربه کنید. اینکار می تواند به سادگی استفاده از نقشه های Google برای "گردش" در محله‌های سراسر جهان باشد. میدان ترافالگار؟ یا شاید دیوار بزرگ چین؟ ابوالهول بزرگ در مصر؟ پارک ملی Yellowstone و Colonial Williamsburg نیز تورهای مجازی را ارائه می دهند!
تور واقعی یک پارک ملی: مسلماً این تورها به اندازه بازدید در زندگی واقعی پاداش آور نیست، اما گشت و گذار در یک پارک ملی یک راه سرگرم کننده برای گذراندن وقت است و یک روش عالی برای کمک به شما و بچهها برای کسب تجربه است. میتوانید تورهای ، پارک ملی آتشفشان هاوایی، پارک ملی Dry Tortugas در فلوریدا ، پارک ملی Bryce Canyon در یوتا ، پارک ملی Carlsbad Caverns در نیومکزیکو و پارک ملی Kenai Fjords در آلاسکا را گشت بزنید.
تور موزه مجازی را انجام دهید: چندین موزه تورهای آنلاین ارائه میدهند، از جمله موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان در واشنگتن دی سی، تالار مشاهیر و موزه ملی بیس بال در کوپرستاون نیویورک، موزه بریتانیا و موزه تاریخ ملی در لندن، موزه ون گوگ در آمستردام ، لوور در پاریس و...
گردش مجازی در پارک های دیزنی را امتحان کنید: در دنیای دیزنی، دیزنی لند و فراتر از آن به یک گردش مجازی بروید.
ورزش کنید: فاصله اجتماعی به معنای پرهیز از ازدحام زیاد است، به این معنی نیست که نمی توانید بیرون بروید. برای پیاده روی به یک مسیر محلی بروید، یا فقط اجازه دهید بچه ها در حیاط خانه شما بدوند. اگر خیلی سرد یا بارانی است ، فیلم های ورزشی آنلاین زیادی برای آزمایش وجود دارد. برنامه GoNoodle از زمان صفحه برای ایجاد زمان حرکت استفاده می کند. آمازون پرایم همچنین فیلمهای زیادی دارد، مانند ماجراهای یوگای کودکان و نوجوانان Cosmic و Musical PE برای شما و من.
در نهایت باید بدانید؛ بالاخره این محدودیت‌‌ها تمام خواهد شد و کودکان به مدرسه برمی‌گردند. هر چند این روزها سخت است و سرکله زدن با بچه‌هایی که بمب انرژی هستند کار ساده‌ای نیست ولی شاید تنها فرصت برای بیشتر در کنار هم بودن هم باشد. پس سعی کنید تا میتوانید با راه‌های خلاق هم خودتان لذت ببرید هم دنیای ترسناک این روزها را برای کودکتان شاد کنید.
