فطریه یکی از واجبات مالی است که باید با قصد قربت و با هدف کمک به فقرا پرداخت شود. هر مسلمانی بعد از یک‌ماه روزه‌داری در ماه مبارک رمضان، در روز عید فطر مبلغی را به‌عنوان فطریه پرداخت می‌کند. در آستانه عید سعید فطر سراغ محمدحسین فلاح‌زاده، رئیس مؤسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم، رئیس ستاد ترویج احکام دین و عضو بخش استفتائات دفتر مقام معظم رهبری رفتیم تا پاسخ چند سؤال متداول در این زمینه را بگیریم.
چه کسانی باید فطریه بپردازند؟
کسانی که در شب عید فطر مکلف باشند و فقیر و نان‌خور دیگران نباشند باید زکات فطریه خود و افراد تحت تکفل را - ولو واجب‌النفقه هم نباشند - بپردازند. بچه‌ای که هنوز بالغ نشده است، زکات و نماز بر او واجب نیست، ولی زکات فطریه او را باید سرپرستش بپردازد. کسی که فقیر است، زکات فطریه بر او واجب نیست، بلکه می‌تواند زکات فطریه دریافت و خرج کند؛ هر چند فرموده‌اند افراد ناتوان هم اگر مثلا خانواده ۵، ۶ نفره هستند حداقل به اندازه یک صاع، زکات فطریه یک نفر را دست به‌دست کنند و در نهایت همان را بپردازند تا از این اجر و ثواب برخوردار شوند.
مهلت پرداخت زکات فطریه
وقت پرداختن زکات فطریه از شب عید - یعنی از مغرب روز قبل از عید - تا ظهر روز عید است. زکات فطریه یک واجب عبادی است؛ یعنی افزون بر اینکه یک فریضه و واجب است، یک عبادت هم هست. پس آنچه را که می‌پردازیم باید به نیت زکات و به‌قصد قربت باشد. افراد در پرداخت فطریه تأخیر نداشته باشند؛ حتی فرموده‌اند احتیاط واجب آن است که قبل از نماز عید، زکات فطریه‌تان را بپردازید. برخی از خانواده‌ها و حتی مؤسسات و دفاتر که این مبالغ را جمع‌آوری می‌کنند ممکن است در رساندن این کمک به افراد نیازمند تأخیر داشته باشند که جایز نیست. در نخستین فرصت بهتر است این کمک‌ها را برسانند؛ به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی جامعه و با وجود تورم و افزایش قیمت‌ها بهتر است وقفه در رساندن فطریه و کفاره نداشته باشیم تا به ضرر فقرا نشود.
میزان فطریه
امسال هم میزان زکات فطریه هر نفر طبق نظر مراجع عظام تقلید حضرات آیات خامنه‌ای، سیستانی، مکارم‌شیرازی، نوری‌همدانی، شبیری‌زنجانی، سبحانی و جوادی‌آملی بر مبنای قوت غالب گندم و برنج اعلام شده است. برای مثال براساس قیمت فطریه رمضان ۱۴۴۵ از سوی دفتر آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، قیمت گندم برای هر نفر ۶۵هزار تومان و قیمت برنج برای هر نفر ۱۸۰هزار تومان است. کفاره یک روز روزه عمد ۹۶۰هزار تومان و کفاره یک روز روزه عذر ۱۶ هزارتومان است.
فطریه مهمان برعهده کیست؟
مهمان اگر در حدی باشد که نان‌خور به‌حساب بیاید زکات فطریه او بر عهده میزبان است؛ مثلا شب عید مهمان آمده و ۵ شب دیگر هم می‌خواهد بماند یا ۵ شب است که آمده و شب عید هم هست که عرفا می‌گویند که او نان‌خور میزبان است، اما اگر در این حد نباشد، مثلاً یک شب شما افطاری می‌دهید، افرادی را دعوت می‌کنید یا یک فردی به‌عنوان مهمان آمده است، او عرفا و معمولا نان‌خور به‌حساب نمی‌آید و زکات فطریه‌اش بر عهده خودش است؛ در ضمن اگر مهمان خودش بخواهد فطریه‌اش را بپردازد، ایرادی ندارد. سربازها و کسانی که در بیمارستان‌ها یا ادارات و امثال آن شیفت کاری‌شان هست، اگر خرجشان با خودشان است، زکات فطریه‌شان هم با خودشان است و اگر دیگری خرجشان را می‌دهد، زکات فطریه بر عهده اوست. زکات فطریه کسی بر بیت‌المال واجب نیست.
مصرف زکات فطریه
در مصرف زکات فطریه برخی از فقها و مراجع معظم تقلید احتیاط واجب هم دارند - که حتی‌المقدور به «فقرا» داده شود؛ یعنی افراد فقیر و مستمند. اگر فقرا نبودند، مصارف دیگر مثل مسجد و امور خیر و امثال اینها که مصارف زکات است. فقیر هم به‌معنای گدا نیست؛ چون ممکن است فقیر باشد و گدایی نکند. فقیر کسی است که خرج او بیش از دخلش است؛ یعنی درآمد سالش را ندارد و تأمین نمی‌شود. سؤال می‌کنند که آیا به این نهادها و مؤسسات هم می‌توانیم بپردازیم؟ بله، اگر مورد اطمینانتان هستند که به مصرف زکات فطریه می‌رسانند اشکالی ندارد.
آیا می توان فطریه را غیرحضوری پرداخت کرد؟
بله امکان پرداخت غیرحضوری فطریه و کفاره وجود دارد اما حتما نوع فطریه(عام یا سادات) یا کفاره روزه باید به اطلاع فرد یا موسسه ای که پرداخت می شود رسانده شود. البته اگر افراد از درگاه های دفاتر مراجع تقلید، کمیته امداد یا مراکز مورد اطمینان اقدام کنند گزینه های مربوط به تعیین نوع پرداخت پیش روی افراد است. افراد اگر فقیری را می شناسند که در دسترس نیست یا پول نقد ندارند می توانند به حساب آن فرد به صورت اینترنتی واریز کنند. حتی می توانند به کسی بسپارند تا از طرف او مبلغ فطریه را به حساب فقیر واریز کند.
حکم فطریه در سفر
فرقی نمی کند فرد در شهر خود باشد یا سفر، احکام مربوط به فطریه جاری است و باید بدون تاخیر اقدام به پرداخت فطریه کنند.
فرق زکات فطریه و کفاره
* * کفاره بر همه افراد واجب نمی‌شود و فقط بر کسانی که روزه نگرفته‌اند واجب می‌شود که تفصیلش گفته شده است، اما زکات فطره بر تمام افرادی که آن شرایط را داشته‌اند، واجب می‌شود؛ چه روزه گرفته باشند و چه روزه نگرفته باشند.
* * کفاره به سادات هم اگر فقیر باشند، می‌رسد و می‌شود آن‌را به سیدفقیر داد، ولی زکات فطریه را به سیدفقیر نمی‌شود پرداخت کرد؛ مگر کسی که زکات می‌دهد، خودش هم سید باشد که می‌تواند زکات فطریه‌اش را به سیدفقیر یا غیرسید بپردازد.
* * در کفاره حتما باید طعام داده شود؛ یعنی یا گندم باشد یا جو یا آرد یا خرما و یا برنج و قیمت کفاره کفایت نمی‌کند؛ مگر اینکه آدم پول را به فقیر بدهد و به او بگوید که شما با این پول نان تهیه کن یا برنج بخر؛ ضمنا آن پول باید به‌قدر قیمت برنج هم باشد، اما در فطریه این شرط نیست و حتی می‌تواند با آن لباس هم بخرد و مشکلی نیست؛ به همین‌خاطر است که صندوق‌های جدا می‌گذارند.
* * کفاره وقت معین ندارد و هر چه زودتر بپردازید، بهتر است، اما زکات فطریه وقت دارد. کفاره فقط برای فقراست، ولی زکات فطریه برای غیرفقرا هم هست، اما احتیاط مستحب است که به فقرا داده شود.
* * مقدار کفاره متفاوت است، اما همچنان‌که گفته شد، مقدار زکات فطریه ثابت است؛ یعنی برای هر نفر ۳ کیلو از چیزهایی که گفته شد.
