در روایت معروف امام صادق علیه السّلام آمده است:«إِنَّهُ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ» ؛«شفاعت ما شامل کسی که نماز را سبک بشمارد نمی شود.»
مقصود از سبک شمردن نماز، این است که انسان برای نماز ارزش و اهمیت لازم و شایسته را قائل نباشد و با وجود داشتن اختیار و قدرت برخواندن آن نسبت به این فریضه الهی سستی نماید.
سبک شمردن نماز دارای مراتب و درجاتی می باشد که در آیات و روایات متعددی به این مراتب و مصادیق سبک شمردن نماز پرداخته شده است؛ که در این جا به تعدادی از آن ها اشاره می نماییم.
1-کسانی که از روی مخالفت با دستور الهی نماز را ترک نمایند.
رسول خدا در توصیه ای فرمودند:«لَا تَدَعِ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَإِنَّ مَنْ تَرَکَهَا مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ مِلَّةُ الْإِسْلَام» ؛«نماز را از روی عمد ترک نکن پس کسی که از روی عمد نماز را ترک نماید به تحقیق از امّت اسلامی جدا گردیده است.»
2-مسلمانی که نماز را قبول دارد؛ ولی آن را به جا نمی آورد.
پیامبر خدا در باره این افراد فرموده اند: این دسته از امّت اسلامی که نماز نمی خواند در یکی از درجات جهنم به نام سقر قرار خواهند گرفت .
3-مسلمانی که نماز را قبول دارد؛ ولی گاهی آن را به جا می آورد و گاهی ترک می کند.
رسول خدا ( صلّی الله علیه و آله ) در خصوص این دسته از افراد نیز فرموده اند: برای این گروه از افراد جایگاهی از جهنم به نام «غی» اختصاص داده شده است ( چرا که خداوند متعال فرموده است ):«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا.»؛«امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته اى روى کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروى نمودند؛ و به زودى «غی» را خواهند دید!»
4-تاخیر نماز
یکی از بارزترین و شایع ترین مصادیق سبک شمردن نماز این است که انسان بدون هیچ عذری نماز خود را به تاخیر بیندازد به گونه ای که یا در آخر وقت خوانده شود و یا به طور کلی نماز قضا گردد.
امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه 4 و 5 سوره ماعون که خداوند متعال فرموده است: فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ فرموده اند: ( مراد از بی اعتنایی به نماز در این آیه)، تاخیر آن از اول وقت بدون عذر است .
5-با عجله خواندن نماز
نبی اکرم صلّی الله علیه وآله می فرماید:«أَسْرَقُ النَّاسِ فَالَّذِی یَسْرِقُ مِنْ صَلَاتِهِ تُلَفُّ کَمَا تُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ فَیُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ» ؛«دزدترین مردم کسی است که به خاطر سرعت و شتاب زدگی از نماز خود کم کند، نماز چنین انسانی، هم چون جامه مندرسی در هم پیچیده شده، به صورت او پرتاب می گردد.»
و در حدیث دیگری نقل گردیده مردی در حضور امیرالمؤمنین علیه السّلام نماز خود را با شتاب به جا می آورد حضرت نگاهی به او کرده و فرمود:چند وقت است این گونه نماز می خوانی؟ او گفت: مدت هاست. حضرت فرمود: مثل تو نزد خداوند مثل کلاغ می باشد ( که به جای سجده منقار بر زمین می کوبد )اگر این گونه بمیری بر غیر ملت و دین پیامبر اکرم مرده ای سپس فرمودند: به درستی که دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد .
6-نماز از روی کسالت و بی حالی
خداوند متعال در وصف این دسته از نمازگزاران می فرماید:«إِنَّ الْمُنافِقینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى...» ؛«منافقان مى خواهند خدا را فریب دهند؛ در حالى که او آن ها را فریب مى دهد؛ و هنگامى که به نماز بر مى خیزند، با کسالت بر مى خیزند؛...»
7-بی توجّهی و عدم حضور قلب در نماز
امام باقر علیه السّلام در این باره می فرماید:« عَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا یُحْسَبُ لَکَ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ وَ لَا تَعْبَثْ فِیهَا بِیَدِکَ وَ لَا بِرَأْسِکَ وَ لَا بِلِحْیَتِکَ وَ لَا تُحَدِّثْ نَفْسَکَ وَ لَا تَتَثَاءَبْ وَ لَا تَتَمَطَّ وَ لَا تُکَفِّر...» ؛« بر تو باد توجه کامل به نمازت، پس همانا، آن مقدار که در نماز حضور قلب داشته باشی، حساب می شود، در نماز با دست و سر و ریش خویش بازی مکن، و در نماز با خودت صحبت نکن و خمیازه نکش...»
8-به جا نیاوردن کامل رکوع و سجود نماز
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرموده:«لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا أَمَانَةَ لَهُ وَ لَا دِینَ لِمَنْ لَا عَهْدَ لَهُ وَ لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَا یُتِمُّ رُکُوعَهَا وَ سُجُودَهَا» ؛«کسى که رعایت امانت نکند ایمان ندارد، و کسى که در بند پیمان نباشد دین ندارد، و کسى که رکوع و سجده نمازش را کامل انجام ندهد ( مثل این است که ) نماز نخوانده است»
9-عدم رعایت آداب نماز
نبی اکرم (صلّی الله علیه و آله ) در روایتی می فرماید:«مَنْ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ حَتَّى تَرَاهَا النَّاسُ وَ أَسَاءَهَا حِینَ یَخْلُو فَتِلْکَ اسْتِهَانَةٌ» ؛«آن کس که در مقابل مردم با دقت نماز بخواند و در خلوت بدون دقت نماز گزارد به نماز بی اعتنایی کرده است».
10-فراهم نکردن مقدمات نماز قبل از اذان
یکی دیگر از مصادیق سبک شمردن نماز که در مراتب پایین سبک شمردن نماز به حساب آورده می شود و در روایات نسبت به آن مذمت شده این است که انسان قبل از وقت نماز آماده نماز نباشد مثلا وضوی خود را به تاخیر انداخته باشد .
پی نوشت :
- الکافی، ج3، ص 270
- الکافی، ج3، ص 488
- على مشکینى، تحریر المواعظ العددیة، قم، الهادى، 1424 ق، هشتم، ص332
- مریم (19)، آیه 59
- وسائل الشیعة، ج4 ص124
- ابن فهد حلى، عدة الداعی و نجاح الساعی، قم، دار الکتاب اسلامى، 1407 ق، اول ، ص 41
- بحارالأنوار، ج81، ص 253
- نساء (4)، آیه 142
- بحارالانوار، ج 84، ص 201
- بحار الأنوار، ج69، ص 198
- مستدرک الوسائل، ج3، ص 26
- بحار الأنوار،ج2، ص 154
کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)
