خشک شدن و بالا آمدن گِل از چاه‌های آب شرب شهرستان کوهدشت، کمبود آب شرب در روستاهای پلدختر و خشک شدن چاه و چشمه‌های برخی روستاهای الیگودرز گواهی بر رخ دادن بحران آب در استان لرستان است.
اما بحران کم‌آبی در استان لرستان به همین‌جا ختم نمی‌شود بلکه فراتر از بحران در انتظار لرستان است، کمبود آب استان در حالی است که با اجرایی شدن طرح قمرود آب شهرستان الیگودرز به‌راحتی از استان خارج می‌شود، چاه‌ها و چشمه‌ها یکی پس از دیگری خشک و روستاها خالی از سکنه می‌شود.
مهاجرت مردم از روستاها به دلیل بی‌آبی
خشک شدن چشمه و چاه‌های 16 روستای شهرستان الیگودرز زندگی را برای مردم این منطقه سخت و طاقت‌فرسا کرده به‌طوری‌که مردم روستا کار و کشاورزی خود را ترک کرده و برای رهایی از این تنگنا مهاجرت می‌کنند.
پروژه قمرود باهدف انتقال 181 میلیون مترمکعب آب استان و تأمین آب شرب و صنعت درازمدت شهرهای خوانسار، خمین، گلپایگان، محلات، نیمور، سلفچگان، ساوه و قم برای جبران روزافزون کمبود آب این شهرها اجرایی شد اما از طرفی سبب بروز مشکلات فروانی برای مردم روستاهای شهرستان الیگودرز و کشاورزی آن‌ها شده است.
روستاهای الیگودرز که در مسیر انتقال پروژه قمرود قرار دارند زیان‌دیده و از نعمت آب شرب سالم بی‌بهره هستند که این مشکل یکی از عوامل اصلی کم رغبتی ادامه زندگی در روستاها بوده و اگر در این مناطق آب جایگزین ایجاد نشود تمام روستاهای در مسیر خالی از سکنه می‌شود.
حیات اله سرلک مدیر طرح‌های مطالعاتی شرکت آب منطقه‌ای لرستان در الیگودرز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: طرح قم رود ظرفیت 720 میلیون مترمکعب انتقال آب را در سال دارد ولی در حال حاضر تخصیص آب قمرود از سوی وزارت نیرو 181 میلیون مترمکعب است.
تأمین آب برخی استان‌ها به قیمت بحران آب در الیگودرز
وی بابیان اینکه این میزان تخصیص جهت مصارف شرب و صنعت صادرشده و هیچ‌گونه تخصیص آب کشاورزی در آن وجود ندارد افزود: آبی که از استان خارج می‌شود آب شرب شهرهای گلپایگان و خوانسار در استان اصفهان، خمین، دلیجان، محلات و ساوه، استان قم و شهرهای تابعه را تأمین می‌کند و برنامه تأمین آب روستاهای بین مسیر نیز در دستور کار قرارگرفته است.
مدیر طرح‌های مطالعاتی شرکت آب منطقه‌ای لرستان در الیگودرز عنوان کرد: آسیبی که این طرح برای منابع آب الیگودرز داشته سبب شده احداث تونل بلند آن در حدفاصل روستای شاپورآباد در دشت مورزرین و چغاگرگ تا روستای گندمینه تعداد 16 روستا منابع آب زیرزمینی‌شان در اثر حفر تونل بلند زه کش شود؛ چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات آن‌ها که برای مصارف کشاورزی و شرب استفاده می‌شد بی‌آب و یا کم آب شود.
تخلیه کامل روستای عسگران
وی بیان کرد: در برخی روستاها مانند روستای عسگران با 80 خانوار به‌طور کامل چشمه آبی آن خشک و روستا تخلیه‌شده است، روستاهای دیگر نیز منابع آبی آن‌ها کاهش پیداکرده، چاه و چشمه‌های زیادی خشک‌شده و کم‌وبیش تخلیه‌شده‌اند.
سرلک تصریح کرد: برای جبران اثرات قمرود بر منابع آب الیگودرز بعد از اتمام طرح، پس از 14 سال پیگیری در سال 91 طرح جبران اثرات قمرود بر منابع آبی الیگودرز را ارائه دادیم و با به‌کارگیری مهندسان مشاور ذیصلاح ضمن بررسی کارشناسی طرح، منابع آب موجود و خسارت‌های وارده نسبت به ارائه طرح جامع جهت تأمین آب اراضی خسارت‌دیده این 16 روستا اقدام شد.
وی گفت: با انتخاب مشاور ذیصلاح مطالعات تکمیلی انجام و پس از برگزاری جلسات مکرر کارشناسی در دفتر فنی شرکت مدیریت منابع آب ایران، این طرح به تصویب رسید.
مدیر طرح‌های مطالعاتی شرکت آب منطقه‌ای لرستان در الیگودرز اظهار داشت: با استفاده از ظرفیت ایستگاه پمپاژ اضطراری ساخته‌شده توسط پروژه قمرود در سال 89 که با تکمیل طرح قمرود بلااستفاده بود و می‌بایست این ایستگاه پمپاژ و خط انتقال آن جمع‌آوری شود، پیشنهاد واگذاری ایستگاه پمپاژ از سوی شرکت آب منطقه‌ای قم به شرکت آب منطقه‌ای لرستان کردیم تا بتوانیم با استفاده از منابع آبی موجود منطقه الیگودرز(رودخانه‌های خارج از حوضه قمرود) نسبت به مهار، ذخیره‌سازی و انتقال آب‌ها به این ایستگاه پمپاژ به تأمین آب این روستاها اقدام شود.
لزوم احداث سه سد در الیگودرز
وی افزود: این منابع آبی در چهار رودخانه پیش‌بینی‌شده که سه سد مخزنی دهجانی، قشلاق و دار سفید(تمندر) که مطالعات آن‌ها انجام‌شده باید ساخته شود؛ با استفاده از حجم ذخیره‌سازی منابع آبی این سه سد مخزنی و تخصیص موجود ایستگاه پمپاژ خشکه رود الیگودرز می‌توان مجموعاً حدود پنج هزار هکتار از اراضی روستاهای مسیر را تأمین آب نمود.
سرلک عنوان کرد: فاز نخست اجرای این طرح پس از چهار سال پیگیری که تحویل ایستگاه پمپاژ و خط انتقال اضطراری قمرود بود انجام و این ایستگاه پمپاژ با ظرفیت دو هزار و 500 لیتر در ثانیه و یک خط انتقال به قطر هزار و 400 میلی‌متر جهت انجام این طرح بزرگ از سوی شرکت آب منطقه‌ای قم تحویل شرکت آب منطقه‌ای لرستان شد.
وی بیان کرد: در فاز دوم می‌بایست عملیات اجرایی سد دهجانی آغاز شود، کلیه مطالعات آن انجام، به تصویب رسیده و تخصیص آب آن نیز از وزارت نیرو اخذشده و آماده اجرا است.
لحاظ شدن ردیف اعتباری برای اجرای سد دهجانی
مدیر طرح‌های مطالعاتی شرکت آب منطقه‌ای لرستان در الیگودرز بابیان اینکه سد دهجانی قادر است حدود 16 میلیون مترمکعب آب را در خود ذخیره کند تصریح کرد: باید ردیف اعتباری جهت اجرای این سد از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط تصویب و عملیات اجرایی آن آغاز شود.
وی خاطرنشان کرد: پس از اجرای سد دهجانی می‌توان نسبت به بهره‌برداری از این سامانه اقدام نمود و بدین‌وسیله خسارت عمده وارده بر روستاهای طرح قمرود را جبران کرد.
سرلک با تأکید بر اینکه باید به مردمی که خسارت‌دیده‌اند توجه شود گفت: اگر دولت می‌تواند ردیف جدید باز کند و اگر نمی‌تواند از ردیفی که طرح قمرود دارد سد دهجانی را ساخته و تحویل دهد.
علی امید سیفی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: با اجرایی شدن طرح قمرود16 روستا در مسیر پروژه، روستای دهله ابراهیم، شهرک شاپورآباد، فیقان، شهریار، مغانک بالا، مغانک پایین، بهرام‌آباد، صالح صغیر، داریچه، قلعه عبدالرضا، ززم، کهریز سرخ، جوشان، شهرک امام(چمن سلطان)، عسگران و گندمینه دچار مشکل و کمبود آب شرب و کشاورزی شده است.
وی بابیان اینکه روستای عسگران با 80 خانوار به‌طور کامل تخلیه‌شده است افزود: سایر روستاها نیز در حال تخلیه است و در روستاهایی ازجمله مغانک پایین و شهریار 30 درصد تخلیه و ساکنین روستا مهاجرت کرده‌اند.
تبدیل هزار هکتار از اراضی آبی الیگودرز به دیم
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان عنوان کرد: حدود هزار هکتار از اراضی آبی منطقه در دشت بربرود الیگودرز دچار کمبود و تنش آبی شده‌اند و بخش عمده اراضی تبدیل به دیم شده و میزان تولیدات دامی و زارعی در مسیر روستاهای آسیب‌دیده حدود 30 درصد کاهش پیداکرده است.
وی بیان کرد: طرح قمرود بر 170 حلقه چاه اثر گذاشته به نحوی که 110 حلقه 10 تا20 درصد کاهش آب دارد، حدود 40 حلقه اثرپذیری بالا با کاهش آبدهی حدود50 درصد دارند و 20 حلقه بالای 75 درصد کاهش آب دارند و از حیز انتفال خارج‌شده‌اند.
سیفی تصریح کرد: بیش از 10 چشمه از جمله چشمه‌های روستای عسگران کاملاً خشک‌شده و بیش از 15 رشته قنات نیز در محدوده طرح دچار افت آبی شده‌اند که در این میان برخی مانند قنات روستاهای مغانک بالا، مغانک پایین و شهریار کاملاً خشک‌شده‌اند.
وی گفت: جهت جبران اثرات قمرود بر منابع آبی الیگودرز در سال 91 با به‌کارگیری مشاور ذیصلاح طراحی تحت عنوان جبران اثرات قمرود بر منابع آبی الیگودرز با استفاده از ایستگاه پمپاژ اضطراری قمرود توسط شرکت آب منطقه‌ای لرستان تهیه و طی مراحل قانونی در شرکت مدیریت منابع آب ایران تصویب شد.
کمبود آب در 16 روستای الیگودرز
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان اظهار داشت: در این طرح با ساخت سه سد مخزنی دهجانی، قشلاق و دارسفید (تمندر) و انتقال آب این سدها به ایستگاه پمپاژ اضطراری ساخته‌شده می‌توان مشکلات کمبود آب 16 روستای آسیب‌دیده از طرح قمرود را حل کند.
وی افزود: در این راستا اولین گام یعنی واگذاری این ایستگاه پمپاژ و خط انتقال آن که ساخته و آماده کار است که از سوی شرکت آب منطقه‌ای قم به شرکت آب منطقه‌ای لرستان واگذار می‌شود.
محمدتقی توکلی مشاور وزیر نیرو و نماینده اسبق مردم الیگودرز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: طرح قم رود به جهت انتقال 181 میلیون مترمکعب آب در سال از سرشاخه‌های دز به شهرهای دلیجان، خوانسار، خمین، گلپایگان، قم و بیش از 100 روستای در مسیر اجرایی شده است.
وی افزود: در اجرای این طرح چند بند انحرافی در سه دره و تأسیسات انتقال آب ایجاد و حدود 50 کیلومتر تونل حفرشده است.
مشاور وزیر نیرو عنوان کرد: برای جابه‌جایی آب از الیگودرز به‌طرف گلپایگان سدی به نام کوچری احداث‌شده که آب را جمع‌آوری و ازآنجا به‌صورت لوله و خطوط انتقال آب به شهرهایی ازجمله قم انتقال می‌دهد.
افت آب زیرزمینی در دشت الیگودرز
وی بابیان اینکه در اثر اجرای طرح قمرود، آب رودخانه‌های دره لکان، دره دزدان، دره گاهی و چشمه آب سرده در شرق الیگودرز انتقال پیداکرده است تصریح کرد: در اجرای انتقال آب که یکی از سامانه‌ها تونل بوده و از زیر دشت الیگودرز و سفره‌های آب زیرزمینی حفرشده، آب دشت از طریق این تونل تقریباً تخلیه‌شده و در شعاع بزرگی از محور تونل آب زیرزمینی با افت زیادی مواجه است که سبب شده چاه‌ها، چشمه و قنوات منطقه نیز خشک شود.
توکلی بابیان اینکه تقریباً همه قنوات و چاه‌های منطقه خشک‌شده است خاطرنشان کرد: 16 روستای شهرستان الیگودرز خسارت‌دیده، روستاهایی که نزدیک‌تر به تونل هستند منابع آبی بیشتری ازدست‌داده‌اند و روستاهای دورتر نیز کاهش میزان آب‌دارند.
وی با اشاره به مشکلاتی که در منطقه انتقال آب الیگودرز ایجادشده اظهار داشت: کل دشت خسارت‌دیده و چاه‌هایی که نزدیک‌تر به تونل هستند همه خشک‌شده‌اند.
مشاور وزیر نیرو اظهار داشت: شرکت آب منطقه‌ای تهران خسارت چاه‌های خشک‌شده را پرداخت کرده ولی مشکل جدی که وجود دارد، مردم برای تأمین معاش خود که از طریق کشاورزی است با نبود آب مواجه هستند؛ معیشت مردم تأمین نمی‌شود و درآمد آن‌ها کاهش پیداکرده و همین امر سبب شده روستاها تهدید به مهاجرت شوند.
وی افزود: در برخی روستاها مانند روستای عسگران که تمام چاه و چشمه‌ها خشک‌شده مردم روستا را تخلیه کرده‌اند و در مابقی روستاها نیز مردم در حال مهاجرت هستند.
تأمین آب جدید برای روستاهای آسیب‌دیده
توکلی عنوان کرد: برای جلوگیری از مهاجرت مردم باید مشکلات روستائیان برطرف و کشاورزی مردم منطقه حفظ شود بنابراین طرح‌هایی به وزارت نیرو پیشنهاد داده شد تا برای این منطقه آب جدید تأمین شود چراکه آب ازدست‌رفته دیگر احیا نمی‌شود.
وی بیان کرد: یک ایستگاه پمپاژ انتقال موقت آب برای قم ساخته‌شده بود که با پیگیری‌های انجام‌شده به لرستان داده شد تا آب مازاد را به این روستاها بدهیم، روستائیان مستقر بمانند و به کشاورزی خود ادامه دهند.
مشاور وزیر نیرو تصریح کرد: این ایستگاه پمپاژ تحویل آب منطقه‌ای لرستان شده والان جز اموال و تخصیصات الیگودرز است که باید برای انتقال آب 15 کیلومتر خط انتقال ایجاد شود و 600 لیتر آب در ثانیه از رودخانه نور زرین که آب آن به قم منتقل می‌شود پای ایستگاه پمپاژ بیاید و به روستاهای الیگودرز داده شود.
وی افزود: در درازمدت سه سد دهجانی، قشلاق و دار سفید پیش‌بینی‌شده که اگر این سه سد اجرا شوند و آب مازاد پای ایستگاه پمپاژ بیاید آب کشاورزی و شرب این 16 روستا تأمین می‌شود.
لزوم تسریع درروند سدسازی در لرستان
توکلی بابیان اینکه مطالعات سد دهجانی انجام شده که باید ردیف اجرایی بگیرد تا اجرا شود افزود: اگر این سد اجرا شود خساراتی که به کشاورزی و منابع آب منطقه واردشده را می‌تواند تأمین آب کند تا هم جمعیت در روستاها باقی بماند و درآمد آن‌ها نیز تأمین شود.
مشاور وزیر نیرو عنوان کرد: سیاست وزارت نیرو ساخت سد جدید نیست ولی چون ساخت سد در الیگودرز در پی خسارتی است که ایجادشده، وزارت نیرو باید کمک کند تا آب ازدست‌رفته دوباره تأمین شود.
وی با اشاره به زمان طولانی اجرای سدسازی در استان لرستان بیان کرد: زمان اجرای سدسازی در لرستان بالای 12 سال بوده که از متوسط سدسازی در کشور بالاتر است چراکه میزان اعتباراتی که تخصیص‌یافته کافی نبوده و قراردادهای پیش‌بینی‌شده براثر کمبود اعتبار به تأخیر افتاده که سبب شده زمان اجرای طرح‌ها طولانی‌تر باشد.
توکلی تصریح کرد: این سدها باید با تمهیدات بهتر و با اعتبارات خوب در زمان سه تا چهار سال بهره‌برداری شوند و طرح انتقال 600 لیتر که نیاز به ایجاد سد ندارد اگر ظرف شش ماه این خط انتقال اجرایی شود در دوره یک‌ساله می‌توان آب را پای اراضی که خسارت‌دیده‌اند منتقل کرد که عملیاتی شدن این کارها نیاز به پیگیری و تلاش مسئولان استان دارد.
