رایزنی فرهنگی ایران در فیلیپین با توجه به فضای نسبتاً دینی موجود در جامعه این کشور که تحت تأثیر مسیحیت کاتولیک است، از حدود دو سال قبل اقدام به راه‌اندازی نمایشگاه‌هایی با موضوع دینی و با استفاده از هنر ایرانی، اسلامی خوشنویسی کرده است. این نمایشگاه که بعدها در برخی موارد با مشارکت هنرمندان فیلیپینی شکل و عنوان مشترک را به خود گرفت، با نام «گفت‌وگوی ادیان از طریق هنر» در مراکز فرهنگی، دینی و علمی فیلیپین برپا می‌شود و مخاطبان بسیار زیادی را هم به خود جلب می‌کند. محمد جعفری‌ملک رایزن فرهنگی ایران در فیلیپین در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس روند این برند شدن هنر ایرانی، اسلامی و متأثر از گفت‌وگوی بین‌الادیانی را شرح می‌دهد:
دلیل پرداختن به فعالیت‌های هنری در بحث ارتباطات فرهنگی و دینی با مراکز فیلیپین چیست؟
در ابتدا باید نکته‌ای را درباره جامعه، فرهنگ و مردم فیلیپین بیان کنم؛ مردم فیلیپین مردمی آرام هستند و این جامعه به عنوان کشوری در حال رشد، وابستگی شدیدی به شبکه‌های اجتماعی دنیا دارد. به طوری که در یک گردش روزانه معمولی کاملاً متوجه خواهید شد که چگونه و به چه شدتی مردم به این شبکه‌های اجتماعی وابسته هستند. همین امر سبب شده که این مردم از مطالعه کمی دور شوند و فرهنگ مطالعه در این کشور از دیگر کشورهای منطقه پایین‌تر است؛ بر این اساس با مطالعه اجمالی این مسائل به این نتیجه رسیدیم که بهترین راه و روش برای ارائه و نشان دادن یک فرهنگ غنی، حضور در بین مردم و ارائه بسته‌های فرهنگی و نمایشگاهی است. زیرا با توضیحاتی که داده شد نمی‌توانستیم از طریق فرهنگ مکتوب و نوشتاری موفقیت زیادی کسب کنیم.
نکته دیگر اینکه تعریف از فرهنگ دینی چیست؟ در خصوص کشور فیلیپین ما نباید فراموش کنیم که این کشور بعد از حضور اسپانیایی‌ها، یک کشور مسیحی شده و هم‌اکنون مهد کاتولیک جنوب شرق آسیاست و پیروان دیگر ادیان مانند مسلمانان، بودایی‌ها و ... در اقلیت هستند. بنابراین مذهب در این کشور در عمق زندگی مردم حضور دارد و پس از بررسی این دو موضوع بهترین حضور را در برگزاری نمایشگاه‌های هنری با مضمون دینی و مشترکات ادیان یافتیم.
با توجه به این موضوع ارائه نمایشگاه‌های هنری ـ فرهنگی را مدنظر قرار دادیم و در همین رابطه نیز سعی کردیم به جای برگزاری نمایشگاه‌هایی در مراکز خاص و ویژه که افراد خاصی برای دیدن آن حضور خواهند داشت، به میان مردم و در میان دانشجویان رفته و نمایشگاه‌ها را در این اجتماعات برگزار کنیم و در واقع نمایشگاه‌های کوتاه‌مدت را در جوامع فرهنگی علمی و دانشگاهی به صورت متداول و مداوم و متنوع برگزار کردیم.
در این راستا تندیس تقوی (همسر آقای محمد جعفری‌ملک) هنرمند خوشنویس و معاون انجمن دوستی زنان ایران و فیلیپین مطرح می‌کند: در سال‌های اخیر با توجه به رشته تحصیلی‌ام ـ حقوق زن در اسلام ـ و پژوهش‌های تطبیقی در خصوص ادیان، به سمت خوشنویسی موضوعی آیات قرآن روی آوردم؛ مانند چهل آیه از دعاهای قرآنی که با «رب» و «ربنا» شروع می‌شودـ چهل آیه از حقوق زن در اسلام ـ آیات مشترک بین قرآن و انجیل و تورات ـ سوره حضرت مریم(س) وخوشنویسی کل قرآن در مانیل ـ فرمان حضرت علی(ع) به مالک اشتر و مناجات‌نامه حضرت. و همچنین سری تابلوهایی از خط شکسته نستعلیق از اشعار حافظ، سعدی، مولانا، بیدل دهلوی و ... همه را تذهیب کردیم و به همراهمان آوردیم. به همراه مقدار نسبتاً زیادی کاغذهای خوشنویسی و مرکب. انگار مسیری را که از قبل برایمان روشن شده بود را طی می‌کنیم و راه دشوار به خواست خدا هموار شد. الحق و الانصاف، تمام تلاش‌های صادقانه، بر دل برادران و خواهران مذهبی و کاتولیک فیلیپینی نشست و پیام صلح قرآن که ۱۴۰۰ سال قبل بیان داشت؛ همه ادیان نور هستند، در فیلیپین آوازه صلح و دوستی شد و حضرت مریم (س) پلی شد میان خواهران و برادران مسلمان. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان خوشنودی خود را طی نامه‌ای به من ابلاغ کرد.
ایده استفاده از هنر ایرانی ـ اسلامی خطاطی، چگونه ایجاد و عملی شد؟
با توجه به اینکه همسرم هنرمند خوشنویس است و توانسته با همکاری انجمن خوشنویسان ایران، شعبه این انجمن را در مانیل (پایتخت فیلیپین) برای دانشجویان، ایرانیان مقیم و علاقمندان به این هنر افتتاح کند، پس از برگزاری اولین نمایشگاه که همزمان با برگزاری سمینار «زنان آسمانی» برگزار شد، متوجه شدیم که خوشنویسی برای دانشجویان فیلیپینی جذابیت زیادی داشت؛ چون خوشنویسی ایرانی متفاوت از خوشنویس رایج در شرق آسیا است که از قلم‌مو استفاده می‌شود و استفاده از قلم نی را برای نخستین بار می‌دیدند و این امر برایشان جالب بود.
شاید بیش از آن برگزاری نمایشگاه‌های اقلام فرهنگی و صنایع دستی جذاب بود و احتمالاً به دلیل ترکیب تابلوهای خوشنویسی با تذهیب و همچنین مضامین دینی و عرفانی تابلوها بود که دانشجویان و در کل مخاطبان را به سوی خود جذب کرد؛ بنابراین پس از برگزاری دومین و سومین نمایشگاه خوشنویسی، قطع یقین به این نتیجه رسیدیم که نمایشگاه‌های خوشنویسی به چند دلیل برای رایزنی فرهنگی ایران به مراتب بهتر از نمایشگاه‌های صنایع‌دستی است.
ارائه نمایشگاهی که بتوان علاوه بر نمایش هنر ایرانی ـ اسلامی خوشنویسی، آثار و مفاخر ادب و هنر ایران و همچنین آثار اسلامی و مفاهیم قرآنی و اسلامی را هم برای مردم به نمایش بگذارد، نیازمند اندیشه‌ای بود که برای درک بهتر نمایشگاه، تمامی تابلوها با ترجمه و توضیحاتی به انگلیسی برای مخاطب توضیح داده شد. در واقع مخاطب پس از بازدید از هر تابلو و خواندن ترجمه و تفاسیری که در ذیل آن تابلوها قرار دارد، متوجه خواهد شد که این هنر چیست و در ورای آن با یک آیه، یک دعا و یا یک اثر ادبی ماندگار ایران اسلامی آشنا خواهد شد.
همچنین این نمایشگاه‌ها انتخابی بودند که می‌توانستیم نمایشگاه‌های موردی را با توجه به جامعه فیلیپین که یک جامعه کاتولیک در آسیای جنوب شرقی است و کلیسا در اینجا دارای نفوذ زیادی است، استفاده کنیم. در کنار این چند موضوعی که عرض کردم برخی از آثار از شعرا و ادیبان ایران نیز به نمایش درآمد که مورد توجه و نظر بینندگان در نمایشگاه قرار گرفته است؛ مانند آثار سعدی، حافظ، نظامی‌گنجوی، باباطاهر و یا خیام که بسیار مورد علاقه است.
بازخورد این نمایشگاه در میان مردم فیلیپین چگونه بود؟
استقبال از این روند در فیلیپین و حتی در کلیسای کاتولیک و واتیکان و شخص پاپ فرانسیس، بسیار عالی بود و واقعاً باید خداوند متعال را شاکر باشیم که با توجه به محدودیت‌هایی که در رایزنی فرهنگی ایران در فیلیپین وجود دارد، با این اقدام توانستیم این نظرها را به سوی فرهنگ ایرانی ـ اسلامی جلب کنیم.
برپایی نمایشگاه‌های موضوعی که در واقع می‌توان گفت؛ نمایشگاه‌های موضوعی دینی با کلیسای کاتولیک و دیگر مذاهب و ادیان فیلیپین بوده است، با توجه به رویکرد تعامل و گفت‌وگوی دو طرفه بسیار مورد استقبال کلیسای فیلیپین و دیگر مذاهب قرار گرفته است؛ از جمله می‌توان به نمایشگاه خوشنویسی سوره حضرت مریم(س) به عنوان سمبل گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت در صدوهفدهمین کنفرانس اسقف‌های فیلیپین در تابستان گذشته اشاره کرد. این نمایشگاه بسیار مورد توجه اسقف‌های فیلیپین قرار گرفت. ۵۰ نفر از حدود ۱۰۰ نفر اسقف حاضر در جلسه از برگزاری این نمایشگاه در محل اجلاس بسیار خوشنود شدند و طی یادداشت‌هایی که برای هنرمند این آثار فرستادند، علاوه بر ابراز خوشحالی و مسرت و رضایت در جملات کوتاه از اینکه سبب آشنایی آنها با سوره حضرت مریم(س) در قرآن کریم شدند، بسیار تشکر کردند و این ابتکار رایزنی فرهنگی ایران را به عنوان یک ابتکاری نو و خلاق ستودند.
با الهام از این نمایشگاه عنوان نمایشگاه‌های رایزنی به «گفت‌وگوی ادیان از طریق هنر» تغییر یافت و به عنوان برند نمایشگاه‌های رایزنی فرهنگی مورد توجه مراکز دانشگاهی، دینی و مذهبی فیلیپین قرار گرفت.
خوشنویسی و نمایش آیات مشترک کتب آسمانی و در واقع هنر و گفت‌وگوی ادیان است
این نمایشگاه‌ها تأثیری در توسعه روابط فرهنگی دو کشور داشته است؟
برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه مسیحی فیلیپین، در دو سال گذشته هیچ ارتباطی با رایزنی فرهنگی ایران نداشتند؛ اما پس از برگزاری موفقیت‌آمیز این نمایشگاه در دانشگاه دولتی فیلیپین و درخواست مرکز اسلام و دموکراسی دانشگاه فیلیپین برای برپایی نمایشگاه مشترک خانم سانتانینا رسول به عنوان اولین و تنها سناتور زن مسلمان در فیلیپین با خانم تقوی، دانشگاه مسیحی فیلیپین نیز وارد دایره دانشگاه‌های همکار این رایزنی شد.
از این رو برگزاری این نمایشگاه‌ها می‌تواند به روند رو به رشد و استقبال مراکز علمی و فرهنگی و مذهبی و فیلیپین نسبت به برگزاری نمایشگاه‌های خوشنویسی با برند «گفت‌وگوی ادیان از طریق هنر» منجر شود. در این راستا، مهم‌ترین عامل و شاید تأثیرگذارترین عامل برای مراکز دینی و دانشگاه‌های مذهبی مانند دانشگاه سانتا توماس، دانشگاه دلاسال، دانشگاه مسیحی فیلیپین و دیگر دانشگاه‌های فیلیپین که با رویکرد مذهبی شناخته شده هستند و یا مستقیم زیر نظر واتیکان اداره می‌شوند، خوشنویسی و نمایش آیات مشترک کتب آسمانی و در واقع هنر و گفت‌وگوی ادیان است.
این برنامه‌های هنری تنها یک نمایشگاه بی‌روح نیست و نخواهد بود؛ این نمایشگاه‌ها همراه با نشست موضوعی و همچنین کارگاه خوشنویسی است که هر کدام از این سه موضوع که تحت عنوان نمایشگاه‌های خوشنویسی برگزار می‌شود، جاذبه‌های مربوط به خود را برای جذب مخاطب دارد. جرقه برگزاری نمایشگاه‌های خوشنویسی به میمنت و برکت وجود بانو فاطمه زهرا (س) که در واقع در ماه‌های اول ورود ما به فیلیپین با برگزاری سمینار «زنان بهشتی» در سالروز تولد بانو فاطمه زهرا (س) و رونمایی از مرقع قرآنی ۴۰ آیه از قرآن در خصوص قوانین مربوط به زن و خانواده زده شد.
اخیراً تحرکاتی از سوی اسلام‌گرایان افراطی در فیلیپین رخ داد که سبب وارد شدن خدشه به چهره رحمانی اسلام شد. در این باره اقدامی داشته‌اید؟
با توجه به حوادثی که در جنوب فیلیپین اتفاق افتاد و اشغال شهر مراوی توسط داعش، تصمیم ما در راستای عنوان و موضوع برگزاری نمایشگاه‌ها به نمایشگاه‌های «گفت‌وگوی ادیان و صلح» تغییر کرده و موضوع صلح و همبستگی همزیستی ادیان نیز موضوع مشترکی شد که با گفت‌وگوی ادیان به هم پیوست و نمایشگاه‌های بعدی با این موضوع برگزار شد.
