روز سه‌شنبه ۱۴ آبان ۹۸، سومین مهلت دو ماهه اروپایی‌ها برای عمل به تعهدات برجامی‌شان، پایان یافت؛ بنابراین گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران از روز چهارشنبه ۱۵ آبان ۹۸ آغاز شد؛ این گام شامل «آغاز فرآیند گازدهی در تاسیسات فردو» بود.
سه گام قبلی
اخبار سیاسی- ایران پیش از ۱۵ آبان ۹۸، در واکنش به نقض برجام از سوی آمریکا و اروپا، سه گام کاهش تعهدات برجامی خود را برداشته بود:
گام اول: ۱۸ اردیبهشت ۹۸ : افزایش ذخیره مواد غنی شده از سطح ۳۰۰ کیلوگرم و افزیش ذخیره آب سنگین از ۱۳۰ تن
گام دوم: ۱۶ تیر ۹۸ : افزایش خلوص غنی‌سازی اورانیوم از سقف ۳.۶۷
گام سوم : ۱۵ شهریور ۹۸ : رفع محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژ‌های جدید
اما حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی روز سه‌شنبه ۱۴ آبان در مراسم افتتاح کارخانه نوآوری آزادی، گفت: طبق برجام قرار بر این شد که ۱۰۴۴ سانتریفیوژ در فردو بچرخند، اما گازی تزریق نشود، اما از فردا (چهارشنبه ۱۵ آبان) در چارچوب گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای، گازدهی در فردو آغاز می‌شود که ممکن است با آغاز این گام سر و صدا‌هایی ایجاد کنند؛ از حساسیت آن‌ها نسبت به فردو باخبریم، اما هر وقت که آن‌ها به تعهدات خود عمل کنند، این گام قابل بازگشت است و باید بدانند که نمی‌توانیم یکجانبه به برجام پایبند باشیم، اما آن‌ها اقدامی نکنند.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، در زمان برداشتن گام سوم از سوی ایران گفته بود «گام‌های بعدی گام‌هایی خواهند بود که شاید کمتر از جنس فنی باشند البته در حال حاضر فعال کردن فردو باقی مانده است که می‌تواند یک گزینه باشد».
افتتاح زنجیره ۳۰ تایی IR۶ پیش از آغاز گام چهارم
روز دوشنبه ۱۳ آبان نیز علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در مجتمع هسته‌ای «شهید احمدی روشن» نطنز، زنجیره ۳۰ تایی ماشین‌های میانی «آی آر ۶» را افتتاح کرد. طبق گفته صالحی، قرار بود افتتاح زنجیره ۳۰ تایی IR۶، سه الی چهار سال آینده صورت گیرد، اما چون در یک چالش سیاسی با غرب قرار گرفته‌ایم دستور مقامات ارشد کشور این بود که این زنجیره هم‌اکنون افتتاح شود.
۱۰ برابر شدن تولید اورانیوم در گام سوم
رئیس سازمان انرژی اتمی، در حاشیه مراسم گازدهی زنجیره ۳۰ تایی ماشین‌های میانی «آی آر ۶» در مجتمع هسته‌ای نطنز در جمع خبرنگاران این را هم گفت که تعداد سانتریفیوژ‌هایی که طی دو ماه در سایت هسته‌ای نطنز نصب شده قریب به ۱۵ نوع سانتریفیوژ نسل جدید است که این امر یک دستاورد عظیم محسوب می‌شود. همچنین به گفته صالحی، تولید اورانیوم ما که قبل از گام سوم ۴۵۰ گرم در روز بود الان به بیش از ۵ هزار گرم در روز رسیده و در واقع ۱۰ برابر شده است.
اطلاع رسانی به آژانس انرژی اتمی
کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم کشورمان در وین روز ۱۴ آبان، گفت: پس از اعلام رئیس‌جمهور و دستور وی به سازمان انرژی اتمی برای آغاز گازدهی در تاسیسات فردو، این مراتب طی نامه‌ای به اطلاع آژانس بین المللی انرژی اتمی رسید. در این نامه، تصریح شد که ایران از ۱۵ آبان ۹۸ گازدهی UF6 را در تاسیسات فردو آغاز خواهد کرد و از آژانس درخواست شده تا بازرسان آن برای نظارت بر این فرایند، در ساعت مشخص شده در این تاسیسات حضور داشته باشند.
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی روز ۱۴ آبان در یک برنامه تلویزیونی در خصوص جزئیات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، گفت: ما هزار و ۴۴ سانتریفیوژ تحت خلاء در تاسیسات فردو و همچنین دو آبشار سانتریفیوژ در این تاسیسات داریم که پیش‌تر در سطح ۵ درصد تا ۲۰ درصد غنی سازی می‌کردند؛ در گام چهارم تصمیم گرفته شده که این سانتریفیوژها مجددا فعال شوند؛ البته تصمیم گرفته شد فعلا در فردو غنی‌سازی اورانیوم انجام نشود بلکه در این تاسیسات غنی‌سازی ایزوتوپ‌های پایدار انجام شود.
روایت ظریف از گام چهارم
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز همزمان با آغاز گام چهارم در توئیترش نوشت: پاسخ ما به تروریسم اقتصادی و باج‌گیری، برعکس آن چیزی بود که به دونالد ترامپ باورانده شده بود. چهارمین گام ما در تعلیق یکی از مفاد برجام، در پاراگراف ۳۶ برجام، به عنوان پاسخی به نقض عهد ایالات متحده و تروئیکای اروپا پیش‌بینی شده است. راه حلی آسان برای ایالات متحده و تروئیکای اروپا: به تعهدات خود پایبند باشید، ما این مسیر را بر خواهیم گشت.
انتقال مخزن UF6 از نطنز به فردو
اما در راستای اقدامات فنی ایران در گام چهارم، صبح روز چهارشنبه ۱۵ آبان، مخزن (سیلندر) ۲۸۰۰ کیلویی که حاوی حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم (uf۶) است تحت نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از انتقال از مجتمع غنی سازی شهید احمدی روشن (نطنز) به مجتمع غنی سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت.
آغاز عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ در فردو
سرانجام در نخستین دقایق آغازین بامداد پنجشنبه ۱۶ آبان عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و تولید و جمع‌آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو آغاز شد.
رسیدن به ظرفیت ۹۵۰۰ سو غنی‌سازی
صبح روز پنجشنبه ۱۶ آبان، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی هسته‌ای، در مصاحبه با شبکه خبر تلویزیون، جزئیات عملیات گازدهی به سایت فردو را تشریح کرد و گفت: با گازدهی به سانتریفیوژها در فردو، غنی‌سازی ۴.۵ درصدی به صورت مستمر انجام می‌شود. در حال حاضر حدود ۹۵۰۰ سو ظرفیت تولید داریم که مقدار کمی با قبل از برجام فاصله دارد و اگر طرف مقابل به تعهدات خود برگردد ما نیز به عقب باز خواهیم گشت.
قابلیت غنی‌سازی ۶۰ درصدی
در روز شنبه ۱۸ آبان، در شرایطی که ۷۲ ساعت از برداشتن گام چهارم توسط ایران در تاسیسات فردو می‌گذشت کمالوندی در نشستی خبری در محل تأسیسات غنی‌سازی شهید علیمحمدی فردو، گفت: در حال حاضر غنی‌سازی ۵ درصد به سازمان انرژی اتمی دستور داده شده اما این ظرفیت را داریم که غنی‌سازی را در سطح ۶۰ درصد هم انجام دهیم.
حضور بازرسان آژانس در فردو
در روز یکشنبه ۱۹ آبان نیز بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نمونه‌گیری و اعلام رسمی آغاز و میزان غنی‌سازی در فردو وارد ایران شدند.
جنجال غربی‌ها با مانور روی خبر بازرس متخلف
اما در جریان گام چهارم کاهش تعهدات هسته ای ایران، غربی‌هایِ ناقض برجام، برای ایجاد جنجال تبلیغاتی، موضوع ممانعت از ورود یکی از بازرسان آژانس به سایت غنی‌سازی شهید احمدی‌روشن نطنز را دستمایه پروپاگاندای ضدایرانی خود قرار دادند؛ در همین رابطه، سازمان انرژی اتمی کشورمان در تاریخ ۱۵ آبان اعلام کرد:
هفته گذشته مسئولین سازمان انرژی اتمی ایران از ورود یکی از بازرسان آژانس به سایت غنی سازی نطنز جلوگیری کردند.
علت این اقدام ایران نگرانی از احتمال همراه داشتن مواد مشکوک بوده است. به طور معمول کلیه بازرسان و وسائل همراه آنان در بدو ورود به هر یک از سایت‌های هسته‌ای مورد تفتیش و کنترل قرار می‌گیرد. براساس اعلام بخش حفاظت سایت، هنگام ورود این خانم بازرس تجهیزات کنترلی علامت هشدار را نشان داده است و به همین دلیل ضمن کنترل وسایل همراه بازرس از ورود او به سایت جلوگیری شده و مراتب امر به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منعکس شد و از طرف جمهوری اسلامی ایران به آژانس اعلام می‌شود که پذیرش قبلی این بازرس لغو شده تلقی می‌گردد. ایران همچنین خواستار همکاری آژانس برای ادامه تحقیقات در این خصوص شده است که آژانس نیز در پاسخی کتبی این موضوع را می‌پذیرد. در نتیجه لغو پذیرش بازرس، وی با ناتمام گذاشتن ماموریت خود ایران را به مقصد وین ترک کرده است.
گام چهارم آخرین گام نیست
علی‌ایحال، آنطور که مسئولان سازمان انرژی اتمی گفته‌اند، گام چهارم آخرین گام کاهش تعهدات هسته‌ای ایران نخواهد بود و این روند تقلیل تعهدات هسته‌ای تا زمان بازگشت غربی‌ها ( آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان) به اجرای برجام و تعهداتشان وفق این قرادادبین‌المللی، ادامه خواهد داشت. هر چند که سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان روز شنبه ۱۸ آبان، در میزگردی در کنفرانس عدم اشاعه در مسکو، گفت: طبیعی است که به زودی به پایان روند کاهش تعهدات برجامی برسیم، چراکه دیگر تعهدی برای متوقف کردن باقی نمی‌ماند.
گزینه خروج از «ان‌پی‌تی»
البته خروج از «ان‌پی‌تی» نیز از دیگر گزینه‌های ایران برای پاسخ‌دهی به نقض‌عهد برجامی غربی‌هاست؛ حمید بعیدی‌نژاد سفیر کشورمان در انگلیس چندی پیش در جلسه با رسانه‌های انگلیسی، در این رابطه گفت: شکست برجام طبعا این تفکر را که ایران بدلیل عدم بهره مندی از حقوق خود در زمینه فن آوری صلح آمیز هسته‌ای باید از NPT خارج شود را تقویت خواهد کرد.
همزمانی گام چهارم با عملیات بتن‌ریزی راکتور واحد ۲ نیروگاه بوشهر
اما گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران با عملیات بتن‌ریزی راکتور هسته‌ای واحد ۲ نیروگاه اتمی بوشهر، همزمان شد.
در روز یکشنبه ۱۹ آبان مراسم رسمی بتن ریزی واحد ۲ نیروگاه اتمی بوشهر با حضور علی اکبر صالحی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی، جمعی از مقامات کشوری و استانی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مقامات دولتی و مدیران شرکت‌های روسی در ساختگاه نیروگاه اتمی بوشهر برگزار شد.
قرارداد احداث واحد‌های ۲ و ۳ نیروگاه اتمی بوشهر در آبان ماه ۱۳۹۳ بین شرکت‌های مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران و شرکت روسی اتم استروی اکسپورت منعقد شد. موضوع قرارداد شامل طراحی، احداث و راه اندازی دو واحد راکتور هسته‌ای هرکدام به ظرفیت ۱۰۵۷ مگاوات الکتریک است.
مراسم کلنگ زنی ساخت واحد ۲ نیروگاه اتمی بوشهر در ۲۰ شهریورماه ۱۳۹۵ با حضور معاون اول رئیس‌جمهور برگزار و عملیات اجرایی قرارداد در ۸ دی ماه ۱۳۹۵ آغاز شد. در اسفند ماه همان سال نیز عملیات خاکبرداری آغاز شد. عملیات گودبرداری واحد ۲ نیروگاه اتمی بوشهر در نهم آبان ماه ۱۳۹۶ با حضور رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و رئیس شرکت روس اتم در بوشهر انجام شد.
گامی مهم در توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای کشور
مرحله بتن ریزی رآکتور هسته‌ای واحد ۲ نیروگاه اتمی بوشهر یکی از مراحل کلیدی در فرآیند اجرای این طرح ملی است که با انجام آن، گام مهمی در توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور برداشته شد. انجام عملیات بتن ریزی نشان دهنده اجرایی شدن بیش از ۳۰ درصد از برنامه زمان بندی طرح است.
از شروع عملیات اجرایی طرح تاکنون بیش از ۳ میلیون متر مکعب خاکبرداری، ۸۵۰ هزار متر مکعب گودبرداری و تحکیم بستر ساختمان‌های اصلی با نزدیک به ۱۷۰۰۰ عدد شمع به روش DSM به عمق ۵/۱۸ متر انجام شده است. همچنین از ۳۰۰۰ تن آرماتور‌های ساخت ایران در فونداسیون رآکتور ۲ استفاده شده و حدود ۳۵۰ هزار تن (روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ تن) سیمان مصرف شده است.
بر اساس برنامه‌های بلندمدت کشور، ساختگاه نیروگاه اتمی بوشهر برای ساخت و بهره برداری از سه واحد رآکتور اتمی درنظر گرفته شده است. هم اکنون واحد یکم این نیروگاه، با توان ۱۰۰۰ مگاوات الکتریک درحال بهره برداری و تولید برق بوده که پس از راه اندازی و بهره برداری از واحد‌های ۲ و ۳، ظرفیت برق هسته‌ای کشور به ۳۱۱۴ مگاوات الکتریک افزایش خواهد یافت.
