کاهش جزئی و کلی برخی تعهدات ایران و آغاز بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای که انجام آن در چارچوب برجام متوقف شده بود٬ اولین گام جدی ایران در واکنش به خروج آمریکا از توافق هسته ای و همچنین بدعهدی کشورهای اروپایی در اجرای تعهداتشان است.
رئیس جمهور کشورمان در این باره تاکید کرد که از روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف خواهیم کرد، اگر طی ٦٠ روز آینده به نتیجه نرسیم، دو اقدام دیگر را آغاز می‌کنیم که آن اقدامات شامل افزایش عدم پایبندی به محدودیت غنی‌سازی ۳.۶۷درصد خواهد بود و همچنین تصمیمات جدید در مورد تکمیل نیروگاه اراک بدون کشورهای عضو توافق برجام اعمال خواهد شد.
اما اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین اراک که در اظهارات آقای رئیس جمهور آمده‌اند چه هستند و چرا در برجام از آن‌ها سخن رفته است؟
اورانیوم غنی شده
تنها یک نوع خاص از عنصر اورانیوم به نام اورانیوم ایزوتوپ ۲۳۵ وجود دارد که می‌تواند در انرژی هسته‌ای و تسلیحات هسته‌ای به کار رود. میزان این ماده در اورانیوم طبیعی بسیار کم است و برای دستیابی به آن باید از دستگاهی به نام سانتریفیوژ و فرآیندی به نام غنی‌سازی استفاده شود.
سانتریفیوژها دستگاه‌هایی هستند که با استفاده از سرعت چرخش بالا و نیروی گریز از مرکز مواد را از هم تجزیه می‌کنند و به عبارتی خلوص مواد را افزایش می‌دهند. لذا در فرآیند تولید سوخت هسته‌ای، سانتریفیوژها در غنی‌سازی اورانیوم نقش اساسی ایفا می‌کنند.
ایران در برجام متعهد شد شمار زیادی از سانتریفیوژهایش را از رده خارج کند و ذخیره اورانیوم‌اش را نیز به زیر ۳۰۰ کیلوگرم با خلوص ۳.۶۷ درصد محدود سازد. بنابراین توافق، هر میزان بیشتری اورانیوم باید به صورت بین‌المللی فروخته شود. تهران همچنین موافقت کرد که غنی‌سازی را تنها در تاسیسات نطنز انجام دهد و تاسیسات دیگرش به نام فردو را به مرکز تحقیقاتی پزشکی هسته‌ای تبدیل کند.
آب سنگین
آب سنگین در واقع مدلی سنگین‌وزن تر از آب معمولی است و نامش را از جرم بالای مولوکول‌های تشکیل دهنده‌اش گرفته است. آب سنگین در رآکتورهای هسته‌ای با سوخت اورانیوم به عنوان مهارگر و در واقع کندکننده نوترون مورد استفاده قرار می‌گیرد. در عین حال این ماده می‌تواند به کار تولید پلوتونیوم و در واقع ساخت سلاح هسته‌ای نیز بیاید. همانند اورانیوم غنی‌شده، تهران در خصوص آب سنگین نیز متعهد شد میزان ذخیره آن را تا ۱۳۰ تن محدود کند و مازاد آن را در بازارهای بین‌المللی به فروش برساند. همچنین در صورت عدم فروش، آن را به عمان منتقل کند.
طبق توافق برجام همچنین ایران می‌بایست با تغییر کاربری کارخانه تولید آب سنگین اراک، آن را تنها مناسب کارهای تحقیقاتی بازطراحی کند. همچنین ایران تعهد کرده است که از رآکتور جدید بازطراحی شده اراک برای تولید پلوتونیوم استفاده نخواهد کرد.
ذخیره سازی اورانیوم غنی شده و آب سنگین هشداری برای طرف های برجامی
با اعلام رئیس جمهور مبنی بر عدم فروش و ذخیره سازی اورانیوم غنی شده و آب سنگین برخی بر این باورند، چون آمریکا بزرگترین مشتری آب سنگین ما بود و دیگر از ما خرید نمی‌کند یا کشورهای دیگر به دلیل تحریم واشنگتن از خرید اورانیوم غنی شده و آب سنگین ایران امتناع می‌ورزند، تهران تصمیم گرفته است که ذخیره سازی اورانیوم غنی شده و آب سنگین را که به طور کلی متوقف کند. به عبارت دیگر ایران با این اقدام به نوعی روغن ریخته را نذر امامزاده کرده است!
اما در این میان سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه با بیان اینکه نگهداری مواد غنی شده در ایران مهم است، در این باره پاسخ داد و گفت: این یک اشتباه است که ایران، چون امکان فروش ندارد اکنون می‌گوید که آب سنگین نمی‌فروشیم. در برجام میزان ذخایر غنی شده و آب سنگین اراک عنصر کلیدی ارزیابی برنامه هسته‌ای است. طبق برجام ما باید مازاد ۱۳۰ تن از آب سنگین را و مازاد ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی‌شده را یا تبدیل کنیم یا بفروشیم؛ آمریکا گفته است که کسی حق ندارد از ایران بخرد، چون می خواهد این تولید متوقف شود، در این جا هم چون ما مقید به برجام هستیم اگر نتوانیم بفروشیم باید تولید را متوقف کنیم. در گام جدید ما به محدودیت تولید و فروش مقید نیستیم و می‌خواهیم آن‌ها را ذخیره کنیم . ارزش راهبردی ذخایر به این است که بدون محدودیت در کشور وجود داشته باشد.
پیام ذخیره سازی آب سنگین و اورانیوم غنی شده
ذخیره سازی آب سنگین و اورانیوم غنی شده پیام مهمی را به طرف های برجامی منعکس می‌کند. در این میان غربی‌ها و آمریکای‌ها به درستی به این پیام واقف هستند چرا که برخی براین باورند که در شرایط فعلی دست و پای تهران بسته شده است. درحالی‌که این اقدام تنها شمه‌ای از اقدامات گسترده ایران است که می‌تواند انجام دهد. کشورمان اهرم‌ها و ابزار‌های متعددی دارد و می‌تواند در فرصت‌های مناسب از آن بهره ببرد.
