فرانسه در مذاکرات منتهی به برجام، بازیگر فعالی بود که بیشترین هم‌نوایی و همسویی با آمریکا را داشت و با وجود این، بیشترین نفع اقتصادی را در برجام برد. بعد از خروج آمریکا از برجام نیز فرانسه در بین سه کشور اروپایی، بیشترین فعالیت را داشته است و با ادعای اینکه اروپا را در مقابله با تحریم‌های آمریکا رهبری خواهد کرد، خود را طرف اصلی ایران در مذاکرات برجام اروپایی نشان داد.
زمانی که آمریکا شروع به کارشکنی در برجام نمود و روح و جسم آن را نقض کرد، دولت‌های اروپایی با آن همسویی کردند و نسبت به اقدامات منفی آمریکا در برجام سکوت نمودند. در چند ماه منتهی به خروج آمریکا از برجام مشخص شد که اروپا به همراه آمریکا سناریوی جدیدی برای ایران دارند و نقض عهدهایی که از سوی آمریکا صورت می‌گرفت اتفاقی و تصادفی نبود. سناریوی غرب دقیقا همان چیزی که بود رهبر معظم انقلاب آن را در دوره مذاکرات هسته‌ای در دولت یازدهم پیش‌بینی کرده بودند و تاکید نمودند که هسته‌ای بهانه است و بعد از حل کردن مسئله‌ی هسته‌ای، سراغ مسائل دیگر می‌روند.
*همسویی اروپا با آمریکا در برجام
سناریوی جدید اروپا و آمریکا در تاریخ 4 اردیبهشت ماه امسال، رونمایی شد. امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا طی کنفرانس مشترک خبری از رویکرد خود در قبال برجام گفتند. ترامپ گفت: «نمی‌توان به ایران اجازه داد به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. این رژیم باید به حمایتش از تروریسم پایان دهد. در خاورمیانه هر جا بروید، صرفنظر از اینکه کجا باشد، رد پای ایران را در مشکلات می‌بینید». ماکرون هم در این کنفرانس خبری با اتهامات رئیس‌جمهور آمریکا علیه ایران هم‌آواز شد. او با تأیید اظهارات ترامپ علیه برجام گفت: «من گفته‌ام که برجام توافقی نیست که ما را قادر کند دست‌کم تا سال 2025 مقداری نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته باشیم. بنابراین تمایل داریم که از این به بعد بر سر توافقی جدید درباره ایران [با آمریکا] همکاری کنیم». وی سپس به طرح 4 ستون خود اشاره کرد: «این رایزنی‌ها ما را قادر ساخت همگرا بودن دیدگاه‌هایمان را روشن کنیم. لازم است ما چهار حوزه را [در خصوص ایران] پوشش دهیم. اولین آن، جلوگیری از هر گونه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا سال 2025 است. این مسئله به لطف برجام ممکن شد. دومین آن اطمینان یافتن از این است که در درازمدت، ایران هیچ فعالیت هسته‌ای نخواهد داشت. سومی که مسئله‌ای بنیادی است این است که بتوانیم به فعالیت‌های ایران در زمینه موشک‌های بالستیک خاتمه دهیم. چهارمین آن فراهم کردن شرایط برای رسیدن به راه حلی سیاسی جهت مهار ایران در منطقه، یعنی در یمن، در سوریه، در عراق و در لبنان است. در این موضوعات دیدگاه ما عوض نشده است. من همیشه گفته‌ام لازم است چارچوبی پیدا کنیم تا بتوانیم با کمک همدیگر و طرف‌های منطقه و سران ایران به دنبال یافتن توافق باشیم».
*صداقت اروپایی
به رغم مخالفت اروپا با خروج آمریکا از برجام، در 18 اردیبهشت ماه ترامپ از برجام خارج شد. این اختلاف می‌تواند واقعی و حاکی از اختلاف تاکتیکی در مقابل ایران باشد و یا می‌تواند ظاهری و به نوعی تقسیم کار بین اروپا و آمریکا تحت عنوان پلیس بد و پلیس خوب باشد. اما با صرف نظر از این موضوع، همسویی و هم‌راستایی راهبردی اروپا با آمریکا آشکار است. بنابراین در شرایطی که اروپا با آمریکا اتحاد راهبردی دارد، ادعای اینکه اروپا منافع اقتصادی ایران را در برجام تامین خواهد کرد و به تعهدات خود هم‌چنان پایبند است، ادعای صادقی نیست و دور از ذهن نیست که اروپا در رفتار مشابهی با آمریکا، روابط تجاری و تحریم‌ها را در نقطه‌ای ابزار فشاری علیه ایران نماید.
مقام معظم رهبری برای امتحان صداقت و آزمون جدیت اروپا در جبران بدعهدی‌های آمریکا، در دیدار با مسئولان نظام در تاریخ ۲ خردادماه شش شرط را مطرح کردند که یکی از آن شروط عدم مطرح شدن مسائل موشکی و منطقه‌ای از سوی اروپایی‌ها بود. در واکنش به شروط رهبری، انیس وان درمول سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در تاریخ ۴ خردادماه، گفت: «همانطور که ژان ایو لودریان، وزیر خارجه نیز اعلام کردند این توافق از بین نرفته و ما سخنان رهبر ایران را مد نظر قرار داریم».
اما طولی نکشید که اروپایی‌ها در عمل ثابت کردند که صداقت ندارند. در 13 آذرماه امسال، نمایندگان فرانسه و انگلیس در سازمان ملل در همراهی با آمریکا درخواست کردند که جلسات مشورتی شورای امنیت سازمان ملل در رابطه با آزمایش‌های موشکی ایران برقرار شود. جلسه شورای امنیت با درخواست آمریکا، فرانسه و انگلیس بر سر آزمایش‌های موشکی ایران تشکیل شد و هر چند خروجی جلسه شورای امنیت مطلوب آمریکا و اروپا نبود، اما اروپا به تلاش خود ادامه داد.
در تاریخ 21 دی ماه، سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه طی یک کنفرانس خبری گفت: «فرانسه خاطرنشان می‌کند که برنامه‌ی موشکی ایران با سازمان ملل تطابق ندارد. فرانسه از ایران می‌خواهد تمام فعالیت‌های موشکی خود که برای حمل تسلیحات هسته‌ای طراحی شده‌اند، شامل آزمایش‌هایی که در ان از فناوری موشک بالستیک استفاده می‌شود را فورا متوقف نماید».
*باز شدن مشت اروپا در برابر ایران
نهایتا فرانسه در 5 بهمن ماه مشت خود را باز کرد و لودریان وزیر امور خارجه فرانسه اظهار داشت که فرانسه در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات موشکی، آماده اعمال تحریم بیشتر ایران است. لودریان گفت: «ما آماده‌ایم، اگر صحبت‌ها منجر به نتیجه نشود، قاطعانه تحریم اعمال و آنها {ایرانی ها} این را می‌دانند».
علاوه بر اینکه مشخص شد گفتگوهای رد و بدل شده بین مسئولین وزارت امور خارجه کشورمان و اروپایی‌ها تنها گپ و گفت (discussion) نبوده و در واقع مذاکرات (negotiation) بوده است، فرانسوی‌ها تهدید کردند که به دنبال فشار اقتصادی هستند و در واقع درست مثل آمریکا می‌خواهند از اهرم فشار اقتصادی برای تسلیم ایران در عرصه موشکی، منطقه‌ای و ... استفاده نمایند.
حال قرار دادن این رفتارهای موذیانه و خصمانه را در کنار وعده‌های اروپا برای حفظ منافع اقتصادی ایران که مرتبا نسبت به آن مرتب بدعهدی می‌کنند، پازل رفتاری اروپا در برابر ایران را کامل می‌کند. اروپا در چندین ماه اخیر نشان داده است که اراده هزینه کردن از خود برای حفظ برجام را ندارد و نمی‌خواهد تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نقض نماید. در واقع، اروپا با پیشنهاد سازوکار مالی ویژه (SPV) که از سیستم مالی اروپا جداست، آسان‌ترین راه را برای دور زدن تحریم‌ها پیشنهاد داده که با وجود این هم، با تاخیر چندین ماهه به دنبال راه‌اندازی آن است. بنابراین نباید انتظار داشت SPV در صورت اجرا شدن تحریم‌های آمریکا را دور بزند و به احتمال زیاد تنها محدود به اقلام بشردوستانه یعنی غذا و دارو خواهد بود که آمریکا آن را «مشروع» دانسته است. البته برای این ادعا شواهد محکمی وجود دارد. به عنوان مثال، محمدرضا مودودی سرپرست سازمان توسعه تجارت درباره راه‌اندازی SPV در تاریخ ۶ بهمن ماه گفت: «ما چند روز قبل مذاکراتی را نیز با سفیر سوئیس در ایران داشتیم و وی تأکید کرد که اروپا موضوع کانال مالی را دنبال می‌کند، اما آنها صرفاً بر موضوع کالاهای بشردوستانه تأکید داشتند که ما نسبت به آن اعتراض داشتیم، زیرا معتقدیم با توجه به اینکه ایران به تمام تعهدات خود در برجام پایبند بوده، این کانال مالی باید لااقل در حوزه کالاهای غیرتحریمی فعال شود».
*ایران باید بازی غرب را به هم بزند
باید توجه داشت که SPV تعدیل شده به کالاهای بشردوستانه، مشکل ایران را حل نخواهد کرد و در واقع اروپایی‌ها از تعهدات خود برای ایجاد کانال مالی جهت تجارت نفت، فرآورده‌های نفتی، طلا و فلزات گرانبها و ... سر باز زده‌اند. پیش‌بینی می‌شود اروپا در قدم بعدی برای باز شدن گزینه‌های کالاهای تحریمی شروطی خواهد گذاشت که از جمله تصویب لوایح مورد درخواست FATF و به سرانجام رسیدن مذاکرات موشکی خواهد بود. در نتیجه، اروپا از SPV به عنوان هویج استفاده می‌کند و تحریم‌ها را چماق کرده است. در صورت پذیرش شروط اروپایی‌ها، باز هم گشایشی در فضای اقتصادی ایران اتفاق نخواهد افتاد زیرا اروپا نشان داده است اراده ایستادن در مقابل تحریم‌های آمریکا و تقبل هزینه آن را ندارد. دولت باید در این شرایط فضای سیاسی را با خروج از برجام در واکنش حداقلی و خروج از NPT در واکنش حداکثری به هم بزند و اروپا را وادار به عقب‌نشینی نماید. اگر این اقدام صورت نگیرد هیچ اتفاق مثبتی برای کاهش فشار اقتصادی به وقوع نخواهد پیوست و دیگر کشورها با دیدن مواضع انفعالی ایران در برابر اروپا، دندان طمع خود را برای گرفتن امتیاز اقتصادی از ایران تیز خواهند کرد.
