آن قدر در کشور دکترهای الکی و مدرک‌های الکی‌تر دیده‌ایم که وقتی مسوولی خود را دکتر معرفی می‌کند برخی‌ها به دنبال بررسی صحت مدرک تحصیلی آن مسوول می‌روند تا بلکه سوژه جدیدی پیدا کنند. چهار سال پیش هم برخی در مورد «دکتر» حسن روحانی مشکوک شدند و رقبای انتخابی وی سراغ مدرک تحصیلی او رفتند.
چهارسال پیش شبهات نه چندان پیچیده‌ای علیه مدرک تحصیلی روحانی مطرح شد. حسن روحانی مدرک دکترای خود را در دانشگاه کلدونین گلاسگو اخذ کرده است. در همان کارزار انتخاباتی سال ۹۲ برخی مدعی بودند که حسن روحانی در زمان اخذ مدرک از انگلیس، نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی بوده و اساساً فرصتی برای تحصیل در انگلیس نداشته است.
دانشگاه گلاسگو یا کلدونین گلاسکو
ادعای تحصیل در زمان نمایندگی در حد رقبای انتخاباتی او ماند و چندان جدی گرفته نشد. تا اینکه در ۵ و ۸ بهمن‌ماه ۱۳۹۱، وبگاه ایران‌الکشن‌واچ، درباره مدرک دکترای حسن روحانی گمانه زنی‌هایی را مطرح کرد که براساس استعلام از دانشگاه گلاسگو بود. در حالی که روحانی با نام خانوادگی قبلی خود «فریدون» در دانشگاه کلدونین گلاسگو تحصیل کرده که دانشگاه دیگری است. در وبگاه هرالد اسکاتلند (The Herald)، در اخبار آرشیوی، نام حسن روحانی با فامیلی قبلی‌اش (حسن فریدون) Hassan Feridon در لیست دوره‌ای دانش‌آموختگان دانشگاه کلدونین گلاسگو دیده میشود. در تاریخ ۲۶ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲، ایران‌الکشن‌واچ در پاسخ به ایمیل مرکز تحقیقات استراتژیک، ضمن اعلام نام صحیح دانشگاه، نماگرفت‌هایی را از وبگاه آن مرکز ارائه داده و مدعی شد که تحقیق و بررسی آنها موجب شده تا بیوگرافی رسمی حسن روحانی در وبگاه آن مرکز تصحیح شود.
ایران‌الکشن‌واچ، این مطلب را با گذشت ۳۲ روز از دریافت توضیحات و اعتراض آن مرکز منتشر کرد. در تاریخ ۲۷ خردادماه ۱۳۹۲، وبگاه رسمی دانشگاه کلدونین گلاسگو اعلام کرد که رییس جمهور آینده ایران در گذشته با نام «حسن فریدون» در آن دانشگاه تحصیل کرده و مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را به ترتیب در سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۹ اخذ کرده است. در تاریخ ۲۷ تیرماه ۱۳۹۲، دانشگاه کلدونین گلاسگو رسماً ویدئویی را از لحظه اهدای مدرک دکترای تخصصی به روحانی منتشر کرد.
روزنامه تلگراف: سرقت ادبی در رساله دکترای
چندی بعد سوژه‌ای از سوی روزنامه تلگراف انگلیس مطرح شد مبنی بر اینکه «روحانی بخش‌هایی از رساله دکترای خود را از روی کتاب محمدهاشم کمالی، رییس مرکز مطالعات پیشرفته اسلامی سرقت کرده است!»
پایگاه اینترنتی «تلگراف» که از سایت‌های خبری مطرح و معروف انگلیس است، در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ منتشر کرده، با اشاره به بررسی کارشناسان دانشگاه گلاسکوی اسکاتلند که آقای روحانی مدرک دکترای خود را از آن گرفته، نوشته است: «حسن روحانی بخش‌هایی از رساله دکترای خود را از روی کتاب محمدهاشم کمالی، رییس مرکز بین‌المللی مطالعات پیشرفته اسلامی سرقت کرده است.»
بر طبق این گزارش، اعتراضات فراوانی در این زمینه صورت گرفته و بسیاری از افراد خواستار لغو مدرک دکترای آقای روحانی شده‌اند. به دنبال این اعتراضات بود که همان ایام «چارلز مک‌گی»، سخنگوی دانشگاه کالدونیان گلاسکو از دستور کار قرار گرفتن بررسی تقلب علمی در رساله دکترای حسن روحانی خبر داد و اعلام کرد که این مسأله را به صورت جدی دنبال خواهد کرد.
اما پروفسور سید حسن امین، استاد سابق دانشگاه کلدونین گلاسکو که استاد حسن روحانی بوده‌است؛ در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی فارسی در پاسخ به سؤال خبرنگاری که پرسید: «در اینترنت گفته شده بخش‌هایی از پروپزال آقای روحانی از روی نوشته دیگری کپی شده» پاسخ داد: «قطعاً این مسأله دروغ است که پروپزال ایشون از روی نوشته دیگری کپی شده باشد و من چنین چیزی اصلاً نشنیدم؛ برای این که این به نوعی نتیجه و حاصل پروپزال ارائه‌شده به وسیله ایشان بود که با تغییرات وسیعی که من در چند نوبت انجام دادم تا مقبول کمیسیون تحقیقات عالی دانشگاه قرار بگیرد.» این مصاحبه بی بی سی فارسی برای حسن روحانی سبب شد تا چهارسال این پرونده از ذهن‌ها پاک شود و کمتر کسی سراغ آن برود.
بعد از چهارسال دوباره سرقت علمی!
گفته میشود کسی به نسخه اصلی رساله حسن روحانی دسترسی ندارد و همین محدودیت دسترسی سبب شد تا در چهارسال گذشته کسی انگیزه بررسی این رساله را نداشته باشد؛ اما حالا تعدادی از دانشجویان ایرانی ساکن آمریکا به تکاپو افتاده‌اند تا یک بار دیگر پرونده علمی حسن روحانی را بررسی کنند تا مشخص شود ادعای سرقت علمی تا چه اندازه تهمت و تا چه اندازه حقیقت دارد!
این دانشجویان در اولین اطلاعیه خود در خصوص بررسی صحت علمی رساله دکتر روحانی نوشتند: در روزهای گذشته و بنابر برخی اخبار قدیمی رسانه‌های غربی (مربوط به سال ۲۰۱۳) ادعاهایی در فضای مجازی منتشر شده که به اصالت مدرک دکترای رشته حقوق آقای حسن فریدون (روحانی) در دانشگاه کلدونین گلاسکو (واقع در اسکاتلندِ بریتانیا) خدشه‌هایی وارد کرده و آن را حاوی سرقت علمی دانسته‌اند. نظر به اهمیت فوق‌العاده بالای این گونه مباحث در فضای بین‌المللی و داخلی، قصد داریم با استفاده از روش‌های علمی و مراجع دانشگاهی به قضیه ورود کنیم. در قدم اول، در تلاش هستیم برترین نرم‌افزار Plagiarism detection یا تشخیص سرقت علمی را از طریق دانشگاه ایالتی آیوا تأمین کرده و به نسخه کامل و اصلی این رساله دکترا (که بر اساس اقوال مختلف حدود ۴۵۰ یا ۵۰۰ صفحه است) دست یابیم:«The flexibility of Shariah (Islamic Law) with reference to the Iranian Experience» «انعطاف‌پذیری شریعت (احکام اسلامی) با رجوع به تجربه ایرانی.» همچنین در این اطلاعیه آمده است: «در مرحله بعد بناست با انجام یک فعالیت گروهی و عمومی، بررسی این متن پر حجم و طولانی را جهت یافتن سرقت‌های احتمالی به انجام برسانیم.
روش کار بصورت جمع‌سپاری (crowdsourcing) در قالب یک وب‌سایت اینترنتی خواهد بود و نتیجه در نهایت، هر چه باشد، اعلام خواهد گشت. در صورت عدم صحت این گمانه‌زنی‌ها و عاری بودن رساله از سرقت‌های علمی (طبق تعاریف معمول و پذیرفته شده علمی و دانشگاهی)، متعهد می‌شویم همین‌جا اعلام نماییم که رساله دکترای آقای روحانی بدون آلودگی به سرقت علمی (Plagiarism) بوده و اگر با بررسی‌های نرم‌افزاری و دستی توسط اساتید دانشگاه، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان عیان شد که در این رساله سرقت علمی رخ داده، میزان و نوع آن را طبق گزارشی جامع منتشر خواهیم کرد. امید که این تلاش‌ها با حمایت سلایق و افکار مختلف مردمی، دانشگاهی و رسانه‌ای همراه شده و به هر صورت، مهر خاتمه‌ای بر این گمانه‌زنی‌ها بزند.» اما چند روز پس از انتشار این بیانیه، دومین بیانه نیز منتشر شد تا روند بررسی مشخص شود و اگر افرادی قصد همکاری دارند بتوانند با این گروه ارتباط بگیرند.
در این بیانه آمده است: «اطلاعیه قبلی، اعلام می‌نماییم که با همکاری و مسوولیت دیده‌بان شفافیت و عدالت ایران (Iranian Watchdog for Transparency and Justice: daad.ir) و بنا بر لطف خداوند به متن کامل رساله دکترای آقای حسن روحانی که به دانشگاه کلدونین گلاسکو تحویل نموده‌اند دست یافته‌ایم. در همین راستا پایگاهی اینترنتی به آدرس زیر ایجاد شده تا یک پروژه جمع‌سپاری شده جهت ارزیابی اصالت این رساله دکترای به انجام برسد: RouhaniThesis.com و به زودی چکیده و مقدمه کامل رساله (Abstract & Introduction) بصورت متنی در صفحه نخست این وب‌سایت قرار خواهد گرفت و فصول رساله در روزهای آینده منتشر خواهند شد. از اساتید، پژوهشگران، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان دعوت می‌کنیم در این پروژه مهم شرکت نموده و در هنگام انتشار، اقدام به بررسی بخش اول از رساله کنند.
سپس یافته‌های احتمالی خود از وقوع سرقت علمی را برای ما ارسال نمایند (راه‌های ارتباطی معرفی خواهند شد) تا پس از بررسی و صحت‌سنجی منتشر گردد.» اما چه کسی و چه نهادی قرار است این رسانه را با منابع علمی تطبیق دهد و ادعای سرقت علمی را اثبات کند؟ مسوولان این کمپین می‌گویند: «جهت بررسی اصالت رساله دکترای آقای حسن روحانی، دسترسی به قوی‌ترین نرم‌افزار کشف سرقت‌های علمی از طریق معاون پژوهشی رییس دانشگاه ایالتی آیوا فراهم شد. شایان ذکر است که نرم‌افزار مشهور iThenticate توسط برترین دانشگاه‌ها، انتشارات، ژورنال‌های علمی و جوامع دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. منابع و دیتابیس غنی این نرم‌افزار در تصویر پیوست قابل مشاهده است.
قیمت استفاده تک‌باره از آیثنتیکیت جهت بررسی یک متن حداکثر ۲۵ هزار کلمه‌ای ۱۰۰ دلار، سه متن تا حداکثر ۷۵ هزار کلمه ۳۰۰ دلار و برای متون طولانی‌تر بیشتر است. دانشگاه ایالتی آیوا این نرم‌افزار را به صورت رایگان در اختیار محققان و دانشجویان خود قرار می‌دهد، با اکانتی که قابلیت بررسی صدها متن را دارد.»
در اولین گام ۹ صفحه ابتدایی این رساله مورد بررسی قرار گرفت که نشان می‌دهد بخش‌هایی از این رساله عیناً و بخش‌های دیگری با اندک تغییراتی از منابع دیگر و بدون ذکر منبع کپی شده است. دانشگاه کلدونین گلاسکو چکیده رساله دکترای او را منتشر کرد. همین کافی بود تا روشن شود که حتی چکیده رساله دکترای حسن روحانی به طور مستقیم از کتاب حقوقدان افغانستانی مقیم مالزی پروفسور محمدهاشم کمالی کپی‌برداری شده است. در صفحه ۳۴ کتاب پروفسور کمالی که در سال ۱۹۹۱ چاپ شده (صفحه ۴۰ فایل PDF) آمده است که در متن چکیده رساله حسن روحانی که ۷ سال بعد در سال ۱۹۹۸ تهیه شده و در سایت کتابخانه دانشگاه کلدونین گلاسکو منتشر شده، این عبارات عیناً کپی‌برداری شده است.
بخش‌های دیگر نیز از صفحات دیگر کتاب کپی شده است. به طور مثال، ادامه مطلب کپی از صفحه ۳۳ کتاب پروفسور کمالی است. در صفحه ۳۳ کتاب پروفسور کمالی آمده است. کپی‌برداری در چکیده رساله دکترای به معنی کپی‌برداری در اصل موضوعی است که نویسنده رساله دکترای باید درباره آن به تحقیق و بررسی می‌پرداخته است و این به معنای کپی بودن این رساله دکترای و در نتیجه مردود بودن مدرک دکترای حسن روحانی است.
بررسی صفحه به صفحه
بررسی صفحه نخست از بخش معرفی رساله دکترای آقای روحانی به وسیله معتبرترین نرم‌افزار کشف سرقت‌های علمی در دنیا نشان می‌دهد تقریباً هیچ قسمتی از این صفحه اصالت ندارد، بلکه با تغییرات ناچیز از روی کتاب ضیاءالدین سردار (منتشر شده در سال ۱۹۸۵) کپی شده است از جمله تغییرات ناچیزی که پس از کپی‌کاریِ متن اصلی اعمال شده، تبدیل واژه Shari’ah به Shariah واژه past به distant عبارت a Muslim people به Muslims و واژه civilisation به civilization بوده است. میزان مشابهت در بخش معرفی رساله، تاکنون ۲۸درصد است که با انجام جست‌وجوهای دستی و اضافه کردن برخی منابع به دیتابیس نرم‌افزار در حال افزایش است.
بررسی صفحه دوم از بخش معرفی رساله دکترای آقای روحانی به وسیله معتبرترین نرم‌افزار کشف سرقت‌های علمی در دنیا نشان می‌دهد بخش‌هایی از آن با تغییرات ناچیز از روی کتاب شریف فاروق (منتشر شده در سال ۱۹۸۵) کپی شده است. از جمله تغییرات ناچیزی که پس از کپی‌کاریِ متن اصلی اعمال شده افزودن کلمات ultimate goals تبدیل واژه Qur’an به Quran و افزودن S A W (صلی الله علیه و سلم) جلوی نام رسول اکرم بوده است.
چرا به ارجاع علمی می گویند سرقت؟
این سؤال مطرح است که چرا آوردن بخشی از یک مقاله یا کتاب در رساله دکترای به همراه ارجاع دادن به آن، علمی محسوب نمی‌شود و عنوان حقوقی سرقت را به خودش می‌گیرد؟ یکی از مسوولان این کمپین دانشجویی در پاسخ به این شبهه می‌گوید: «نقلِ مستقیمِ کپی‌وار از پژوهش‌های دیگران به صورت بسیار محدود و تنها در قالب quotation (نقل قول) پذیرفته است.
اگر امکان‌پذیر بود از مراجع دیگر استفاده کرد و رساله نوشت، همه دانشجویان می‌توانستند رساله خود را به راحتی تبدیل کنند به گلچین کتب و مقالات قبلی، یک ارجاع هم آخر کار می‌دادند و یک رساله دکترای می‌نوشتند! در حالی که این گونه نیست، یک اصل در مقاله‌نویسی و رساله‌نویسی داریم و آن اینکه اگر کسی بخواهد جمله یا پاراگرافی را از جای دیگر برداشته و استفاده کند، در موارد محدودی مجاز به نقل‌قول (با رعایت ضوابط و علائم آن) است.
در غیر این صورت لازم است آن جمله یا پاراگراف paraphrase شود؛ یعنی ساختار و کلمات جملات به زبان نویسنده بیان شده، آن قدر تحول و تغییر در متن اصلی ایجاد شود به طوری که دیگر شبیه به آن نبوده و یک متن کاملاً متفاوت از آب دربیاید.» او همچنین ادامه می‌دهد: «می‌توان روی پژوهش‌های گذشته Literature review انجام داد یا نتایج آنان را نقل و در رساله خود استفاده کرد. لذا کپی فله‌ای مطالب به عنوان یکی از مصادیق بارز Plagiarism شناخته میشود، چه در انتها (بخش Bibliography) به مرجع اصلی اشاره شود چه خیر. ورای نکات فوق، بررسی‌های اولیه و نتایج ابتدایی نشان می‌دهند در تز دکترای آقای حسن روحانی نه‌تنها این اصول رعایت نشده و بخش زیادی از بخش معرفی و فصول تز گلچینِ کپی‌برداری شده‌ای از کتب قبلی‌است، بلکه در برخی موارد حتی به مرجعِ متن کپی شده نیز ارجاع نداده‌اند!»
