عبدالباری عطوان، روزنامه نگار و تحلیلگر برجسته جهان عرب و سردبیر روزنامه اینترنتی رای الیوم در مقاله ای که تحت عنوان «آیا استقبال الجبیر از تلاش مسکو برای پشتیبانی از عادی سازی روابط میان کشورهای حاشیه خلیج (فارس) و ایران به معنای تفویض میانجی گری روسیه است؟ این انعطاف پذیری ناگهانی عربستان چه دلایلی دارد؟ پیامدهای مورد انتظار آن روی پرونده سوریه کدام ها هستند؟» روی پایگاه اینترنتی این روزنامه قرار گرفته، آورده است:
«کشورهای حاشیه خلیج (فارس) این روزها نه تنها به دلیل کاهش شدید قیمت جهانی نفت و پایین آمدن درآمدهای نفتی، به دنبال ایجاد تنوع در منابع درآمد خود هستند، بلکه در نتیجه قدرنشناسی هم پیمان آمریکایی که ترجیح داد به پشتیبانی خود از این کشورها پایان دهد و به تهران به عنوان هم پیمان آینده روی بیاورد، در پی متنوع ساختن هم پیمانان نیز هستند.
چهارمین نشست گفت و گوی راهبردی میان روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) که روز پنج شنبه در سطح وزرای امور خارجه در شهر مسکو برگزار شد نیز در راستای اجرای این تغییر راهبردی جدید اعضای شورای مذکور می باشد، جایی که دو طرف در زمینه چاه های نفت و تولید و صادرات آن دارای شراکت هستند و برای همکاری آنها در زمینه های سرمایه گذاری، خرید و فروش اسلحه و همچنین مسائل سیاسی مشترک به ویژه در پرونده سوریه نیز شرایط لازم فراهم است.
نقطه اختلاف اصلی در نشست مذکور میان روسیه و عربستان بوده و در پرونده سوریه و آینده بشار الاسد، رئیس جمهوری این کشور خلاصه می شود، جایی که عادل الجبیر، وزیر امور خارجه سعودی همچنان بر ضرورت کناره گیری الاسد از قدرت به محض آغاز فرآیند انتقالی اصرار می ورزد در حالی که همتای روس وی یعنی سرگئی لاوروف نیز در این دیدگاه خود انعطاف ناپذیر است که آینده رئیس جمهوری سوریه یک مسئله داخلی بوده و تنها مردم این کشور حق دارند در مورد آن تصمیم گیری کنند.
موضع گیری الجبیر در بر گیرنده یک تناقض بزرگ است، جایی که نسبت به دخالت ایران در امور داخلی کشورهای دیگر جهان عرب و حاشیه خلیج (فارس) اعتراض دارد و از مسکو نیز می خواهد از این موضع پشتیبانی کند، با این حال از شدت سرگشتگی خود در پرونده سوریه، از یاد می برد که کشورش در امور داخلی سوریه، یمن، عراق و لیبی دخالت می کند و به نظر می رسد وزیر خارجه و دولت سعودی این واقعیت را فراموش می کنند و به کسی نیاز دارند که هر از چند گاهی آن را به آنها یادآوری کند.
شگفت آن که رویدادها و تحولات جاری در تمامی زمینه های سیاسی و نظامی در سوریه از این موضع سعودی در قبال سرنوشت الاسد پیشی گرفته اند، جایی که آن فرآیند سیاسی که قرار است پایه گذار مرحله انتقالی باشد و چارچوب راه حل سیاسی برای بحران سوریه را تعیین کند، بی حرکت مانده و دربند واحد مراقبت های ویژه (در حال مرگ) است، صحنه نظامی نیز هم اکنون شاهد دو حمله علیه داعش بوده که حمله نخست را نیروهای ارتش عراق با پشتیبانی بسیج مردمی با هدف بازپس گیری شهر فلوجه جهت آماده سازی برای حمله به شهر موصل انجام می دهند و حمله دوم را نیز نیروهای کرد ارتش سوریه دمکراتیک با هدف بیرون راندن داعش از پایتخت خود در استان رقه رهبری می کنند، این در حالی است که کشورهای حاشیه خلیج (فارس) هیچ گونه ارتباطی به این دو حمله ندارند جز این که در رسانه های خود روی ویرانی های دو شهر مذکور گریه کنند و به برخی روحانیون نیز اجازه دهند در این رسانه های فتوا صادر کرده و اشک بریزند.
جدیدترین تحول قابل توجه که می توان از درون نشست مسکو استنباط کرد همان پاسخ مثبت لاوروف به اشاره های تلویحی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) برای ایفای نقش میانجی جهت حل و فصل اختلافات این کشورها با ایران می باشد، جایی که الجبیر پس از ابراز نگرانی از دخالت ایران در امور کشورهای منطقه، تاکید کرد که کشورهای حاشیه خلیج (فارس) از تلاش مسکو برای پشتیبانی از عادی سازی روابط آنها با ایران استقبال می کنند.
در واقع روسیه به دلیل روابط هم پیمانی مستحکم خود با ایران، بهترین کشور برای بازگشایی کانال گفت و گو میان تهران و پایتخت های حاشیه خلیج (فارس) به ویژه ریاض به شمار می آید و اگر دیپلماسی روسیه به صورت علنی و یا مخفیانه از این گفت و گو پشتیبانی کند، موفقیت بزرگی در رابطه با بیشتر پرونده های پرتنش و متشنج منطقه از جمله پرونده سوریه به دست می آید.
تمایل ریاض برای گفت و گو با تهران تنها در آمادگی لاوروف برای کمک به پشت سر گذاشتن اختلافات میان کشورهای حاشیه خلیج (فارس) و ایران خلاصه نمی شود، بلکه انعطاف پذیری در موضع عربستان سعودی در قبال بحران حج طی روزها و هفته های اخیر نیز در همین راستا می باشد، جایی که با پیگیری گشایش بزرگ به وجود آمده در پرونده حجاج ایرانی و دستیابی دو طرف به توافق برای پایان دادن به تحریم موسم حج امسال به لطف دست کشیدن عربستان از شرط و شروط خود در این زمینه از جمله دریافت روادید حج حجاج ایرانی در یک کشور سوم، می توان گرایش مثبت ریاض برای گسترش کانال های گفت و گو با تهران را درک کرد.
در حالی که الجبیر اعلام کرد که محترم نشمردن اصل حسن همجواری از سوی ایران، بیشتر از هر چیز دیگری کشورش را آزرده خاطر می سازد، دست کم ما این چنین گمان می کنیم که احتمال دارد مسکو به دلیل روابط حسنه خود با تهران، برای تغییر موضع ایران در این زمینه تلاش کند.
ما همچنین پیش بینی می کنیم که همانند حوثی ها که پیش از آغاز گفت و گوهای میان طرف های یمنی در کویت، رافضی، مجوسی و مزدور ایران خوانده می شدند که باید نابود و ریشه کن گردند، نباید با آنها گفت و گو شود و راهی جز تسلیم بی قید و شرط ندارند، ایران نیز به زودی از نظر وزیر امور خارجه و دولت سعودی به یک کشور همسایه قابل احترام تبدیل خواهد شد و از فهرست دشمنان عربستان به فهرست دوستان آن نقل مکان خواهد کرد، این خط و این نشان.»
