وقتی از ارتباط سخن گفته می‌شود، یعنی قرار است برهم‌کنشی میان لااقل ۲ طرف شکل بگیرد. هر چقدر قدرت طرف‌های مرتبط بیشتر باشد، ارتباطات قوی‌تر است و هر چقدر این ارتباطات قوی‌تر باشد، تأثیرات آن نیز زیادتر خواهد بود. اما کیفیت ارتباط به صورت مستقیم به قوی بودن یا نبودن یک ارتباط بسته نیست، بلکه به تعداد برهم‌کنش‌های همسوی طرف‌های درگیر بستگی دارد.
مجلس شورای اسلامی، از قوای سه‌گانه است که بر اساس کارکردهایش باید بیشترین، مؤثرترین و همسوترین ارتباطات را با مردم داشته باشد. در واقع مجلس شورای اسلامی به مثابه ورودی نظام سیاسی عمل می‌کند و نقش بسیج‌کنندگی ظرفیت‌های موجود را دارد و این مهم نیز توسط مجلس به وسیله قانون‌گذاری ساری و جاری می‌شود. در این نگاشت تلاش داریم ویژگی‌های کیفیت ارتباط یک مجلس کارآمد را تحت عنوان «کیفیت ارتباط ایده‌آل» تبیین کنیم.
* مجلس و کارکرد ارتباط با مردم
هر نظام سیاسی برای آنکه بتواند اقتدار داشته باشد و از قدرت موجه برخوردار شود، لازم است به نیازها و خواست‌های مردم توجه و تلاش کند مشکلات و نیازهای ایشان را مرتفع کند. اگر یک نظام سیاسی نتواند خواست مردم را برآورده کند یا برخلاف خواست عموم جامعه، دست به اقداماتی بزند، نارضایتی عمومی و به دنبال آن اعمال خشونت، گریبان این نظام سیاسی را خواهد گرفت. فارغ از اینکه بتوان خشونت مردم را کنترل کرد یا خیر، این نارضایتی موجب می‌شود سرمایه اجتماعی آن نظام کاهش یافته و به دنبال بی‌اعتمادی مردم به آن نظام سیاسی، ظرفیت و کیفیت نظام سیاسی دچار اختلال شود.
از این رو در هر نظام سیاسی ورودی‌هایی برای دخالت خواست مردم در نظام حکمرانی وجود دارد که این کارکرد در جمهوری اسلامی به طور ویژه بر عهده مجلس است. نمایندگان مجلس به‌واسطه انتخاب مستقیم‌شان در حوزه‌های نمایندگی خود، به صورت مستمر با مردم ارتباط دارند و تلاش می‌کنند صدای مردم باشند. در واقع مجلس با مردم ارتباط دارد تا (1) بتواند نیازهای آنها را در قالب قانون و ساختار اجرایی کند و (2) بازخورد قوانین وضع شده یا مصوبات را از مردم به نمایندگان و دیگر مسؤولان برساند و (3) اجرای قوانین از سوی قوه مجریه را ارزیابی کند.
* شیوه‌های ارتباط مجلس با مردم
همان‌طور که بیان شد، یکی از کارکردهای مجلس شورای اسلامی ارتباط با مردم است. ارتباط با مردم امروز با توجه به انقباض زمان و مکان به واسطه گسترش شبکه مجازی، بسیار آسان‌تر شده است و البته انواع مختلفی نیز پیدا کرده است. برخی از شیوه‌های ارتباط مجلس با مردم عبارت است از:
1- ارتباط مستقیم نمایندگان مجلس و مراجعه‌کنندگان در ساختمان مراجعات مردمی مجلس
2- ارتباط مستقیم نمایندگان مجلس با مراجعه‌کنندگان در دفاتر خود در حوزه‌های نمایندگی
3- ارتباط نمایندگان با مردم از طریق شبکه‌های مجازی
4- ارتباط نمایندگان با مردم در جلسات عمومی در حوزه نمایندگی که با حضور نمایندگان مجلس برگزار می‌شود.
مردم نیز می‌توانند از 4 شیوه یاد شده و همچنین ارتباط از طریق تلفنخانه مجلس و دبیرخانه، پیام خود را به نمایندگان رسانده و با آنان ارتباط داشته باشند اما در این یادداشت قصد ما بررسی ارتباط از سوی نمایندگان با مردم است.
* دلالت‌هایی بر نارسایی ارتباط نمایندگان با مردم
زمانی ارتباط نمایندگان با مردم دچار نارسایی خواهد بود که نمایندگان وظایف سه‌گانه خود را که در بخش «مجلس و کارکرد ارتباط با مردم» آمده، انجام ندهند. نارسایی‌های ارتباط نمایندگان مجلس فارغ از مصادیق آن، عبارت است از:
1- قوانین تصویب شده منطبق بر خواست مردم نباشد. یعنی قوانین تصویب شده به گونه‌ای باشد که مساله مردم نباشد. هر چند یک نماینده مجلس باید سعی کند اسیر عوام‌زدگی نشود و تنها برخی اظهارنظرهای مجازی را ملاک قرار ندهد اما باید تلاش کند قانونی که برای تصویب انتخاب می‌کند یک مساله عمومی باشد. گاهی یک قانون لازم است تصویب و اجرا شود اما مساله عمومی نیست و مردم نسبت به تصویب و اجرای آن مقاومت می‌کنند، به این ترتیب نماینده مجلس نباید بدون توجه به مقدمات رسانه‌ای و آگاهی عمومی مردم و تبدیل کردن آن قانون به یک مساله عمومی، نسبت به تصویب آن اقدام کند.
2- قوانین تصویب شده یا نشده بر خلاف خواست مردم باشد. یعنی قانون‌گذاری موجب شود مردم احساس ناامنی کنند. در واقع این حالت زمانی رخ می‌دهد که مجلس بر خلاف مساله عمومی عمل کند. بیشتر اوقات وعده‌های انتخاباتی و اظهارات نمایندگان خود یک موضوعی را به مساله عمومی تبدیل می‌کند، مانند طرح شفافیت آرای نمایندگان اما پس از مدتی، نمایندگان با بررسی بیشتر این طرح را دارای ابعادی می‌دانند که عملیاتی کردن سریع آن مشکل و پرهزینه است. زمانی که نمایندگان تلاش می‌کنند در موعد دیگری به این موضوع بپردازند در واقع، آنان بر خلاف خواست مردم، قانونی را تصویب نمی‌کنند که این می‌تواند برای آینده تصمیمات مجلس و وعده‌های انتخاباتی سایر نمایندگان نیز اختلالاتی ایجاد کند.
3- نارضایتی مردم نسبت به قانون‌گذاری‌ها یا بی‌قانونی‌ها یا قوانین ناکارآمد و دست‌وپاگیر به گوش نمایندگان مجلس نرسد. زمانی این نارسایی ایجاد می‌شود که دریافت خواست عمومی توسط نمایندگان مجلس و بازخوردگیری از قوانین مصوب شده، دچار اختلال شود. برای مثال افزایش هزینه‌های مسکن و خلأ قانونی که در معاملات این بخش وجود دارد، از آنجایی که مسکن یکی از نیازهای اساسی مردم است، بسیار حائز اهمیت است. متأسفانه به رغم مشکلات هر ساله در این بازار و نابسامانی در قیمت‌گذاری‌ها و ناکامی مستأجران و خریداران خانه، قانون‌گذاری جدی در این باره انجام نشده است. البته بخشی از نارضایتی مردم و ناکارآمد خواندن قوانین، به دلیل نبود تضمین برای اجرای قوانین است. برای مثال در حوزه مسکن قوانین مربوط به مالیات بر خانه‌های خالی که می‌توانست در ساماندهی قیمت مسکن نقش جدی داشته باشد، به صورت ملموس اجرا نشد.
4- مردم از روند اجرای قوانین توسط قوه مجریه ناراضی باشند. برای مثال سال 1399 «قانون دائمی کردن قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد» توسط مجلس به تصویب رسیده است اما آیا سهم بسزایی در کاهش فساد اداری داشته است یا اصلا این تأثیر ملموس بوده است؟ یکی از ملاک‌هایی که برای تأثیرگذاری یک قانون می‌توان مدنظر قرار داد، آشنایی عموم مردم با آن قانون است. به نظر نمی‌رسد جمعیت قابل توجهی اصلا با چنین قانونی آشنایی داشته باشند. این یعنی هر چند مجلس، قانون‌گذاری داشته است اما در اجرا، قوه مجریه اهمال داشته است، از طرفی چون نمایندگان باید بر اجرای قوانین نظارت کنند، عدم انجام چنین قانونی به منزله اهمال دولت در اجرا و اهمال مجلس در نظارت خواهد بود.
5- مردم نماینده‌ای برای خود در میان نمایندگان مجلس نیابند. گاهی پیش می‌آید در یک دوره انتخابات، به دلیل شرکت لیستی نمایندگان یا اقبال افراد، مجلسی تشکیل می‌شود که بخشی از شرکت‌کنندگان برای خود نماینده هم‌فکری پیدا نمی‌کنند.
برای مثال در 10 حوزه انتخابیه 10 نماینده از جریان الف انتخاب می‌شوند، در حالی که حدود 40 درصد مشارکت‌کنندگان در هر حوزه به فردی رأی داده‌اند که پیروز نشده است، لذا جمعیت 40 درصدی که قابل توجه نیز هست برای خود نماینده‌ای را در مجلس متصور نیست.
اینکه رئیس‌جمهور یک پست تک‌نفری است، پذیرفته شده است اما مجلس تک‌جریان و گروهی پذیرفته شده نیست، حال آنکه انتظار این است که رئیس‌جمهور هم، از همه جریان‌ها استفاده و فراجریانی عمل کند. سازوکار نمایندگی مجلس به گونه‌ای است که برای آنکه ظرفیت مجلس قابل‌توجه باشد و بتواند مبتنی بر سرمایه اجتماعی جذب شده از آرا اظهارنظر کند، باید همه گروه‌ها در مجلس نماینده داشته باشند. لذا زمانی که نماینده، غیر از جریانی که به او رأی داده، در صدد ارتباط با جریان دیگر نباشد، بخشی از مردم با ایشان ارتباط برقرار نخواهند کرد.
در واقع زمانی نارسایی ارتباط مجلس با مردم هویدا خواهد شد که نارضایتی ایجاد شود. در واقع جامعه بیمار می‌شود، چرا که نتوانسته یکی از کارکردهای متصور خود از مجلس را درک کند. اعتراضات و نارضایتی مردم، غیر از ظهور فیزیکی آن در سطح معابر شهری، از طریق اعتراضات بر بستر فضای مجازی نیز قابل رصد و ارزیابی است، هر چند باید در میان بازیگران دخیل در فضای مجازی داخلی و خارجی تفکیکی قائل شد.
* ارتباط ایده‌آل مجلس با مردم
وقتی از یک ارتباط ایده‌آل سخن می‌گوییم، یعنی طبق خواست‌های اجتماعی، خوشایندهایی وجود دارد که این خوشایندها، همگی یک صورت‌بندی دارد و آن صورت‌بندی را ایده‌آل می‌نامند. زمانی که از ارتباط ایده‌آل سخن می‌گوییم، یعنی ما طبق آرمان‌های اسلامی- ایرانی‌مان مایلیم یک ارتباط داشته باشیم که (1) همیشگی و پردوام باشد، (2) کارآمد و اثربخش باشد، (3) در دسترس و آسان باشد، (4) به نفع مردم باشد و (5) خالصانه و الهی باشد. لذا مجلس که قائم به نمایندگان است، زمانی می‌تواند ارتباط ایده‌آل داشته باشد که نمایندگان مجلس (1) مراعی اصول و ارزش‌های اسلامی و انقلابی باشند، (2) میان خود و مردم دوگانگی احساس نکنند، (3) تلاش کنند ضمن حضور فعال در صحن علنی مجلس، به صورت مستمر وظایف خود را در حوزه نمایندگی انجام دهند، (4) دسترسی به خود را آسان کنند و حضور حداکثری در حوزه نمایندگی داشته باشند، (5) باانگیزه و دغدغه‌مند باشند و تلاش کنند خواست عمومی را به صحن علنی مجلس منتقل کنند، (6) منافع مردم را بر منافع شخصی خود ترجیح دهند و فداکار باشند، (7) پرکار باشند و از وقت خود بیشترین استفاده را برای برقراری ارتباط با مردم ببرند، (8) عالم و متخصص باشند و به خوبی مسائل را بشناسند و (9) در مجلس عنصر فعال و اجماع‌کننده باشند.
* جمع‌بندی
مجلس قائم به نمایندگانش است. اگر قرار باشد مجلس کارکرد و هویتی داشته باشد، این هویت و کارکرد توسط نمایندگان ساخته و پرداخته می‌شود. ارتباط مجلس با مردم نیز بسته به نمایندگان تغییر می‌یابد. اگر قرار باشد یک مجلس ارتباط ایده‌آلی با مردم داشته باشد، ضمن اینکه مردم باید در انتخاب‌های‌شان دقیق باشند، نمایندگان نیز ضمن داشتن شرایط نه‌گانه یاد شده باید در فرآیندی عادلانه و مشارکتی گسترده انتخاب شده باشند.
سعید نادری اصل
