وقتی پوتین وسط نمایشگاه هوایی ماکس 2019 در روسیه اردوغان را به خوردن بستنی دعوت کرد،همه از مهمان نوازی پوتین تعجب کردند،اما غافل از آن که پوتین اردوغان را نمک‌گیر کرد تا «سوخو57 » های روسی را بخرد.مهمان نوازی به سبک پوتین به کنار، سیری ناپذیری این روزهای اردوغان هم جای تعجب دارد.
سلطان این روزهای ترکیه گفته است: «برخی از کشورها موشک هایی با کلاهک های هسته ای دارند که یکی دو تا هم نیست. اما به ما می گویند نمی توانید سلاح هسته ای داشته باشید. من این را نمی توانم بپذیرم.» جمله بی سابقه اردوغان گرچه اشاره ای به طرح احتمالی ترکیه برای دستیابی به سلاح هسته ای نمی کند اما موجی از شک و شبهات را نسبت به نیات واقعی دولت ترکیه درباره چشم انداز هسته‌ای این کشور به راه انداخته است، فوری یک سوال را به ذهن مخاطب می اندازد:آیا اردوغان واقعاً به دنبال سلاح هسته‌ای است؟به نظرمی رسد می توان تا حدودی با قاطعیت گفت بله، اردوغان به دنبال سلاح هسته ای است اما نه اکنون .
دولت اردوغان در حالی که هم ان پی تی و هم پروتکل الحاقی را امضا و اجرایی کرده عملا برای حرکت به سمت بمب اتم در گام اول باید از زیر رصد آژانس خارج شود و در گام بعد باید مخاطرات امنیتی و اقتصادی حرکت علنی به این سمت را بپذیرد که به نظر نمی رسد دولت اردوغان هم اکنون آمادگی ورود به این عرصه را داشته باشد .پس چر اردوغان این گونه آشکارا از چیزی سخن گفته که خیلی ها سعی می کنند در خفا آن را پیگیری کنند؟
حزب عدالت و توسعه ورجب طیب اردوغان از زمان روی کار آمدن در سال 2002 همواره با چند سیاست مختلف عملا در سودای بدل شدن به قدرتی هژمونیک در منطقه و به نوعی احیای امپراتوری عثمانی بوده است .زمانی اردوغان و داوود اوغلو وزیر خارجه نام آشنای ترکیه با سیاست «صفر کردن مشکلات » و «دکترین عمق استراتژیک » این هدف را دنبال می کردند و پس از آن مداخله آشکار اردوغان در تحولات منطقه ای از جمله جنگ سوریه ابزار رسیدن به این هدف شد، بدیهی است توفق و برتری هسته ای نیز نمی تواند از نگاه سردمداران حزب عدالت و توسعه برای رسیدن به این هدف دور بماند اما به نظر می رسد آن چه در این برهه اردوغان را به بیان چنین سخنانی واداشته بایددر دو محور تحولات منطقه ای و جهانی و تحولات داخلی ترکیه جست وجو کرد .
از حیث منطقه ای پس از آن که سر اردوغان در سوریه به سنگ خورد و عملا هیچ کدام از سیاست های وی در آن جا به نتیجه نرسید و همچنین تغییراتی که در موازنه قدرت در منطقه احساس می شود به خصوص انتشار اخباری که از موافقت ضمنی دولت ترامپ برای ارائه تکنولوژی حساس هسته ای به عربستان حکایت دارد و نیزحمایت بی‌چون و چرای واشنگتن از گروه های کردی یگان های مدافع خلق دولتمردان آنکارا را نگران کرده است.
در کنار این شرایط در حوزه مسائل جهانی نیز شاهد بلبشو و بی نظمی هستیم که عملا دولت ترامپ یک پای همه ماجراهای آن است از جمله خروج آمریکا از عمده تعهدات جهانی به ویژه پیمان منع موشک های میان برد .بنا براین آنکارا در مواجهه با پیچیده ترین چالش امنیتی خود بعد از جنگ سرد، معتقد است که در نظام آنارشیک بین المللی، در کنار همپیمانی با ایالات متحده و عضویت در ناتو، ضروری است در محافظت از خود در برابر بی ثباتی ها و تهدیدهای بالقوه در کشورها و مناطق پیرامونیِ خود، برای مقابله با برهم خوردن موازنه قوا توسط کشورهای منطقه دست به کار شود.
اما ممکن است برخی این سوال را مطرح کنند که وقتی ترکیه شریک راهبردی آمریکا وعضوی از ناتوست و پایگاه «اینجرلیک» در اختیارش است ،دیگر چه نیازی به سلاح هسته ای دارد؟واقعیت این است که بروز اختلافات عمده میان ترکیه و آمریکا در کنار تشدید حس بدبینی و بی اعتمادی طرفین نسبت به اقدامات و نیاتشان در قبال تحولات منطقه ای در بیان این اظهارات از سوی اردوغان مؤثر بوده است.
مضاف بر این که در سایه بدبینی اردوغان به نیات مقامات کاخ سفید، رئیس جمهور ترکیه بر این باور است که کشورش به عنوان همپیمان ایالات متحده در ائتلاف ناتو دیگر نمی تواند در بزنگاه های تاریخی حساس به آمریکا اعتماد و اتکا داشته باشد، آمریکایی که از نگاه اردوغان به دشمنان ترکیه یعنی نیروهای کُرد یگان های مدافع خلق، سلاح و تجهیزات می فروشد اما زمانی که تُرک ها جنگنده های اف-۳۵ از آمریکا می خواهند، واشنگتن به آنکارا "نه" می گوید.
اردوغان همچنین با این سخنان این پیام را به آمریکا و غرب می دهد که مماشات با همکاری مشکوک هسته ای با عربستان و همین طور معیار دوگانه درباره اسرائیل که از قضا نزدیکی جغرافیایی با ترکیه نیز دارد می تواند یک مسابقه تسلیحات اتمی در منطقه را در پی داشته باشد .
با تمام این تفاصیل اما به نظر می رسد بخش اعظم این صحبت های اردوغان به احتمال زیاد مصرف داخلی دارد.شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری استانبول، برای اردوغان به‌مثابه زنگ خطری بود که سال‌ها قبل، خود آن را برای رقبایش به صدا درآورد.به بیان دیگر، اردوغان با این شکست، واهمه دارد که مبادا این رویداد پیروزیِ رقبا، با تکرار در انتخابات‌های بعدی، به روند تبدیل و کار برای حزب عدالت و توسعه سخت‌تر و سخت‌تر شود.
هوشمندی اردوغان ایجاب می‌کرد که فکری اساسی برای رفع این تهدید احتمالی بیندیشد.بنابراین اظهارات هسته ای او هم حاکی از ژست‌ها و نمایش‌های گاه و بی گاه دولت اردوغان برای نمایش قدرت عثمانی کوچک است و هم احیای اقتدار و قاطعیت از دست رفته حزب حاکم ترکیه برای تقویت سرمایه اجتماعی و رشد احساسات ناسیونالیستی.آیا به فاصله کمتر از چهار سال مانده به یکصدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه توسط مصطفی کمال آتاتورک،تولید سلاح هسته ای نیز به کلکسیون شگفتی های ترکیه اضافه می شود؟
حامد رحیم پور
