۲۶ آوريل ۱۹۸۶ به دنبال وقوع انفجار در راكتور شماره ۴ نيروگاه هسته اي چرنوبيل در ۱۳۰ كيلومتري شهر 'كي يف' پايتخت اوكراين، بشريت وارد عصر جديدي در فعاليت هاي هسته اي صلح آميز شد.
به گزارش افکار تا آن زمان کارشناسان هسته ای افکار عمومی جهان را متقاعد کرده بودند که شیوه کار نیروگاه های هسته ای بسیار ساده و در عین حال امن بوده و هیچ گونه خطری از قبال فعالیت آنها جهان را تهدید نمی کند.
دانشمندان هسته ای نیز برای اثبات و تقویت این نگرش در نزد جهانیان تلاش می کردند و برای این منظور در نیروگاه های هسته ای شوروی سابق نیز آزمایش های منظمی صورت می گرفت.
قرار بود آخر آوریل آن سال آزمایش رایج در نیروگاه هسته ای چرنوبیل نیز صورت گیرد، ولی به دلیل هوای لطیف بهاری نوبت کاری عوض شد و افراد تازه کار و بی تجربه بدون اینکه از خاموش بودن سیستم ایمنی و خطرات ناشی از فعالیت راکتور های ' آر ام بی کی ' با سیستم قدرت پایین خبر داشته باشند، وارد نیروگاه شدند.
همین ناآگاهی و بی تجربگی که بعدها به عنوان خطای انسانی برای توجیه فاجعه هسته ای چرنوبیل از آن یاد شد، موجب شد که تمامی بافته های دانشمندان مبنی بر ایمنی نیروگاه های هسته ای در یک لحظه پنبه شده و راکتور شماره ۴ نیروگاه به هوا برود.
عمق فاجعه وقتی بیشتر شد که مقام های اتحاد جماهیر شوروی برای چند روز وقوع حادثه ای به این بزرگی را از جهانیان پنهان کردند و در نهایت این ماهواره های جاسوسی بودند که با گرفتن عکس های هوایی از تغییرات ایجاد شده ناشی از انفجار در چرنوبیل، واقعیت را برای همه روشن کردند.
ولی باز هم زود بود و تازه بعد از گذشت حدود سه هفته مسوولان شوروی سابق نیروهای داوطلب از سراسر اتحاد جماهیر را برای کمک به حادثه دیدگان و رفع پیامدهای این بلای خانمانسوز بسیج کردند.
بعدها معلوم شد که عمق حادثه چقدر بود؛ در زمان وقوع حادثه ۵۰ نفر از نیروهای آتش نشانی و امدادی حاضر در محل به دلیل تشعشعات رادیواکتیو پودر شدند، ۱۹۰ تن مواد رادیواکتیو موجود در نیروگاه به صورت بخار در آسمان نیمکره شمالی پراکنده و محدوده ۳۰ کیلومتری شعاع نیروگاه منطقه ممنوعه اعلام شد.
اما این پایان داستان نبود و ۵۰۰ هزار نفر انسانی که برای کمک به حادثه دیدگان انفجار به چرنوبیل شتافته بودند، در سال های بعد همگی به دلیل آلودگی به تشعشعات رادیواکتیو یا جان خود را از دست دادند و یا در گوشه بیمارستان ها با بیماری های بدخیم دست و پنجه نرم می کنند.
منطقه ' پولیسیه ' محل ساخت نیروگاه هسته ای چرنوبیل که روزگاری شاهد ساخت یکی از بزرگ ترین نیروگاه های هسته ای جهان بود، در تقاطع سه کشور اسلاو نژاد روسیه، اوکراین و بلاروس واقع و به دلیل مناظر بکر طبیعی متشکل از جنگل ها، رودخانه ها و دریاچه های فراوان محل تردد گردشگران بود.
اما بعد از وقوع انفجار، این منطقه زیبا دیگر به محدوده ترسناکی برای همگان و حتی ساکنان قدیمی آن تبدیل شد و سال ها است جذابیت های طبیعی گردشگری آن که روزگاری میزبان گردشگران بود، جز سکوت و نعره گاه و بیگاه حیوانات وحشی از گرگ و خرس و خوک چیزی نمی بیند.
دو سال بعد از وقوع انفجار بود که بخشی از رازهای سر به مهر این فاجعه هولناک فاش و مشخص شد که مدیریت این مجموعه حساس و مهم با مشکلات فراوان روانی و انضباط کاری شاغلان آن مواجه بوده است به این معنا که رییس نیروگاه تحصیلات اتمی نداشته و اپراتورها و نظام اداری به صورت مستقل و با حس مسوولیت پذیری کار نمی کردند و منتظر اجرای دستورات مقام های بالا بودند.
کارشناسان هسته ای بعدها مشخص کردند که کارکنان نیروگاه هسته ای چرنوبیل، مکانیسم فعالیت آن را همچون سماور می پنداشتند و به این اصل بی توجه بودند که اگر احتیاط لازم را از دست دهند، می تواند انفجار بزرگی رخ دهد که نه تنها کشورهای مجاور بلکه ساکنان مناطقی در فاصله هزاران کیلومتری آنجا را تحت تاثیر قرار دهد.
یافته های بعدی دانشمندان و محققان نشان داد که سیستم پزشکی نیروگاه ضعیف بوده و افرادی با مشکلات روحی و روانی در مجموعه کارکنان این مرکز حساس هسته ای راه پیدا کرده بودند.
بعدها معلوم شد که در شب وقوع حادثه سیستم سردکننده نیروگاه که ایمنی آن را تامین می کرد، با این تصور که روشن بودن آن می تواند به انفجار راکتور منجر شود، به اراده مقام های اداری از کار انداخته شده بود؛ اقدامی که بزرگ ترین انفجار تمدن بشری تا آن تاریخ را رقم زد.
وقتی ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ میلادی، فردای شب انفجار میزان تشعشات اندازه گیری شد، رییس نیروگاه ' خائن به خلق ' معرفی شد.
عوامل انسانی دخیل در انفجار نیروگاه چرنوبیل نیز مانند بسیری از حوادثمشابه دیگر از نخستین قربانیان ان بودند و ' ویکتور پروخانف ' و پنج مسوول دیگر نیروگاه بلافاصله به ۱۰ سال زندان محکوم شدند.
گورباچف رییس جمهوری وقت شوروی سابق که از وقوع فاجعه ای به این شدت غافلگیر شده بود بعد از گذشت سه هفته و اواسط ماه می آن سال مردم کشور شوراها را از انفجار نیروگاه مطلع ساخت.
در فضای آن روز اتحاد جماهیر شوروی مسوولان نیروگاه از ترس مجازات هرگز حاضر نشدند کل واقعیات این حادثه هولناک را به مقام های بالایی گزارش دهند و هنوز هم بعد از گذشت ۲۶ سال از آن رویداد، بسیاری از رازهای آن انفجار بزرگ سر به مهر باقی مانده اند.
به دنبال حادثه ۴۷ هزار نفر از ساکنان شهر کوچک چرنوبیل و محدوده ۱۰ کیلومتری نیروگاه تخلیه شدند و گورباچف اعلام کرد که فاجعه چرنوبیل فرسودن بودن صنایع شوروی را به همگان ثابت کرد.
تازه بعد از انفجار راکتور شماره ۴ نیروگاه هسته ای چرنوبیل بود که متخصصان هسته ای شوروی اعلام کردند که قبل از آن ۱۰۴ حادثه کوچک در این نیروگاه ثبت شده بود.
مسوولان وقت حزب کمونیست شوروی ابتدا تصمیم گرفتند که ساکنان ' کی یف ' پایتخت اوکراین را نیز تخلیه کنند، ولی از ترس بروز احتمال هرج و مرج از این اقدام منصرف شدند و مردم این شهر زیبای اروپای شرقی که بخش عمده برق مورد نیاز خود را از چرنوبیل تامین می کرد پس از این انفجار تا دو سال شب ها از روشنایی برق محروم بودند.
مسوولان وقت شوروی در آن زمان تمام همت خود را برای آرام نگه داشتن کشور پهناور شوراها به کار بردند و تظاهرات اول ماه می مانند همیشه در کی یف برگزار شد و مسابقه های دوچرخه سواری کشورهای سوسیالیستی در این شهر نیز لغو نشد.
در آن روزها همه از تلویزیون شاهد بودند که یک دوچرخه سوار بلغارستانی بر روی سنگ فرش های خیس و آلوده به رادیوآکتیو کی یف محل برگزاری مسابقات دوچرخه سواری به زمین خورد و بی خبر از همه چیز بلند شد و برای عبور از خط پایان به مسیر خود ادامه داد.
شاید به نظر برسد که امروز همه چیز درباره حادثه انفجار نیروگاه چرنوبیل روشن شده، اما واقعیت این است که هنوز خیلی چیزها در ارتباط با این رویداد باورنکردنی برای گفتن وجود دارد.
هر چند انفجار نیروگاه هسته ای چرنوبیل برای بشریت درس بزرگی بود و همگان بر این تصور بودند که این حادثه کشورها را در قبال افزایش ایمنی نیروگاه های هسته ای هشیار کرده است، ولی حادثه ای دیگر در فوکوشیمای ژاپن بر این پندارها خط بطلان کشید.
ژاپنی ها که در دو سه سال اخیر بازدید از خرابه های چرنوبیل به یکی از مقاصد اصلی گردشگری شان تبدیل شده بود، با حادثه ای مواجه روبرو شدند که هزاران کشته و بی خانمان بر جای گذاشت.
