با روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز در پادشاهی عربستان در سال 2015 و پیشرفت سریع محمد بن سلمان در هرم قدرت و تبدیل شدن وی به شخص دوم قدرتمند در عربستان، او بیشترین تلاش خود را برای تحت کنترل گرفتن منافذ قدرت و ثروت در این کشور به کار گرفت تا بتواند زمینه را برای انتقال حاکمیت سعودی به نسل جدید مهیا کند.
بن سلمان در همین راستا بلافاصله سرکوب سیاسی مخالفان خود را آغاز کرده و شخصیت‌های مطرح سیاسی از جمله متعب بن عبدالله، محمد بن نایف، احمد بن عبدالعزیز و سعد الجبری و ... را از سمت‌هایی که در اختیار داشتند، کنار گذاشته یا آنها را در حصر خانگی قرار داد. او در فضای فرهنگی و اجتماعی نیز همین اقدام را در پیش گرفت و با به کار انداختن گروهی از فعالان فضای مجازی که در محافل اجتماعی منتقدان سعودی تحت عنوان «مگس‌های الکترونیک» معروف شدند، تلاش کرد ابتکار عمل را در تبلیغات فضای مجازی در اختیار بگیرد.
این گروه با تشدید نظارت بر فضای مجازی صدای مخالفان بن سلمان در شبکه‌های اجتماعی را خفه کرده و در موارد متعددی فعالان رسانه‌ای منتقد محمد بن سلمان را با شکنجه و حبس‌های طولانی مدت آزار دادند. سلمان العوده، عوض القرنی و محمد المنجد از جمله این فعالان فرهنگی و رسانه‌ای هستند که در حال حاضر در زندان‌های سعودی به سر می‌برند.
ترور شخصیت‌های فرهنگی مخالف دولت از دیگر اقدامات محمد بن سلمان برای تقویت موقعیت خود در هرم قدرت در عربستان بود. حذف جمال خاشقجی از منتقدان حاکمیت بلا منازع بن سلمان در فضایی دراماتیک در داخل کنسولگری عربستان در استانبول، از جمله اقداماتی بود که در جهت تحکیم سرپنجه‌های قدرت بن سلمان در محافل قدرت در عربستان انجام شد.
بخشی از اقدامات بن سلمان در این عرصه اما رنگ و بویی اقتصادی داشت که البته با پوششی ضد فساد دنبال شد تا علاوه بر حذف مخالفان، ولیعهد سعودی را به عنوان شخصیتی ضد فساد در داخل عربستان معرفی کند. ما در این گزارش سعی داریم ابعاد اقدامات ولیعهد کنونی بر کنترل منافذ قدرت اقتصادی در عربستان را بر شمریم.
فعالیت‌های اقتصادی بن سلمان برای تسلط بر شاهراه‌های حیاتی عربستان
سه سال پیش محمد بن سلمان تعداد قابل توجهی از بازرگانان و شاهزادگان سعودی را به بهانه برگزاری جلسه با آنان در هتل ریتز کارلتون جمع کرده و همگی آنها را به دلیل فساد مالی در همین هتل زندانی کرد. این افراد بعد از ماه‌ها باقی ماندن در این زندان لوکس مجبور شدند بخشی از دارایی‌های خود را به عنوان غرامت مالی به محمد بن سلمان بدهند تا از زندان آزاد شوند. سعود المعجب، دادستان کل عربستان توافق‌های امضا شده با برخی از این افراد برای آزادی آنها را به ارزش بیش از 400 میلیارد ریال(107 میلیارد دلار) اعلام کرد.
ارتش سایبری محمد بن سلمان تلاش زیادی به کار گرفت تا این اتفاق را در چارچوب طرح ولیعهد جدید برای مبارزه با فساد و ویژه خواری در عربستان توصیف کند، اما واقعیت امر آن است که تنها شاهزادگانی شلاق تیز مبارزه با فساد محمد بن سلمان را بر تن خود احساس کردند که وی از نفوذ اقتصادی آنها و به کارگیری پتانسیل و قدرت آنها در مقابله با خود هراس داشت.
در همین رابطه به تازگی سایت موسوم به الخط البلدة به بیان جزئیات و اسامی تعدادی از بازرگانان سعودی پرداخته که مورد حمایت قوی بن سلمان قرار گرفته‌اند و بعد از رسیدن بن سلمان به ولایت‌عهدی با افزایش نجومی سرمایه‌های خود مواجه شده‌اند تا ولیعهد در روند انتقال قدرت از نفوذ آنها بهره بگیرد.
بر اساس این گزارش، محمد بن سلمان به دنبال ایجاد یک امپراتوری مالی است تا طبقه‌ای از تجار و شاهزادگان سعودی بعضا ناشناس را ایجاد کند که حمایت مطلق از وی دارند. این افراد بعد از روی کار آمدن محمد بن سلمان ثروت خود را به طرز افسانه‌ای افزایش داده‌اند. این عده انحصار بسیاری از پروژه‌های کلان کشوری به ویژه پروژه‌ای مربوط به چشم انداز 2030 و قراردادهای‌های صندوق سرمایه‌گذاری عربستان را در انحصار خود گرفته‌اند.
یاسر الرمیلان و خالد الفالح و احمد الخطیب سه رکن اساسی اقتصادی هژمونی محمد بن سلمان بر بازارهای سعودی را تشکیل می‌دهند. آنها مدیریت و توزیع پروژه‌های کلان کشوری را در انحصار خود گرفته‌اند و این پروژه‌ها را در اختیار افراد مد نظر خود قرار دهند.
این سایت اینترنتی به نام تعداد دیگری از این بازرگانان اشاره کرده و فعالیت‌های تجاری آنها را نیز برشمرده است.
صالح الترکی بازرگان و موسس شرکت با مسئولیت محدود نسما است که امروزه یکی از مهمترین ویترین‌های تجاری محمد بن سلمان به شمار می‌رود و به این ترتیب موفق شده رانت‌های قابل توجهی را از طریق صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان به دست بیاورد.
مشعل الکثیری مالک مجموعه الکثیری است. سهام این شرکت در سال 2018 با رشد بسیار عجیبی در بورس عربستان مواجه شد که نشان از معامله‌های مشکوک و غیر قانونی دارد. سهام این شرکت طی شش ماه در سال 2018 از 10 ریال به 20 ریال افزایش پیدا کرد و ارزش این سهام در سال 2020 به حدود 100 ریال رسید.
محمد بن عبدالله ابونیان یکی از سرمایه داران و مالکان اصلی شرکت اکوا پاور است که در تولید انرژی و شیرین کردن آب تخصص دارد. این شرکت 41 پروژه کلان را در داخل عربستان سعودی اجرا می‌کند. نام این شرکت در درجه اول در پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر بر اساس چشم‌انداز 2030مطرح شده و در لیست 100 شرکت برتر عربستان سعودی در سال 2019 در رتبه بیست و ششم قرار داشت.
عبدالمحسن العثمان رئیس شرکت توسعه صنایع تکوین است، شرکتی که چندین بار با ضرر و خسارت مواجه شد، اما به بنا به دلایل نامعلوم تنها طی چند سال بعد از روی کار آمدن بن سلمان سرمایه خود را از 100 میلیون ریال در سال 2010 به 950 میلیون ریال در حال حاضر افزایش داده است.
عامر عبدالله الزینل رئیس مجموعه زینل از مهمترین سرمایه داران و سهامداران شرکت خدمات صنعتی شیسکو است که از آغاز سال 2016 تاکنون با گسترش سریع سهام خود مواجه شده تا ارزش سهام این شرکت از 11 ریال به 30 ریال تنها طی چند سال افزایش پیدا کند.
عبدالمحسن الراشد صاحب بیشترین سهام شرکت سیمان و از سهامداران پروژه نئوم است که بعد از آن که موفق شد قرارداد چشم انداز 2030 را برنده شود، ارزش سهام آن در سال 2019 به رقمی بالغ بر 3.3 میلیارد ریال سعودی افزایش پیدا کرد.
ابراهیم الحدیثی یکی از مالکان شرکت سعودی ساسکو در خدمات خودرویی و تجهیزات خودرو است که سهام آن در سال 2016 از 10 ریال به 36 ریال افزایش پیدا کرده و در سال 2020 نیز موفق به عقد قرارداد انحصاری واردات تجهیزات با سرویس‌های امنیتی رژیم آل سعود شد.
عبدالمجید العساکر موسس شرکت العساکر در تجهیزات پزشکی است که برادر بدر العساکر رئیس دفتر بن سلمان است.
بن سلمان با استفاده از این شخصیت‌ها که حمایت مطلقی از وی در عرصه‌های سیاسی و تجاری دارند، هژمونی خود را بر بخش خصوصی اقتصاد عربستان گسترش داده تا بتواند در مواقع لزوم از این اهرم‌ها برای سرکوب مخالفانش استفاده کند.
انحصار اقتصاد دولتی عربستان در دستان بن سلمان
محمد بن سلمان علاوه بر جلب حمایت بخش خصوصی انحصار قدرت در عرصه اقتصاد دولتی عربستان را نیز در اختیار گرفته است. بسیاری از تحلیلگران مسائل سیاسی و اقتصادی آغاز به کار پروژه‌هایی نظیر شهر مدرن نئوم را در راستای استفاده از رانت‌های کلان و میلیاردی توسط بن سلمان ارزیابی می‌کنند. این در حالی است که بن سلمان به عنوان مسئول اول اقتصادی کشور برخی سیاست‌گزاری‌های مشکوک را در دستور کار خود قرار داده که به نظر می‌رسد برای کنترل اهرم‌های اقتصادی کشور انجام می‌شود. از جمله این سیاست گزاری‌ها ادغام سرمایه‌های صندوق بازنشستگی و بیمه تامین اجتماعی عربستان در یکدیگر است.
یک اقتصاددان سعودی در این خصوص به سایت خبری سعودی لیکس گزارش داد که با این اقدامِ محمد بن سلمان نگرانی بخش خصوصی در کنترل بن سلمان بر اموال صندوق بازنشستگی و تامین اجتماعی افزایش پیدا کرده و این ترس به وجود آمده است که وی اموال موجود در این صندوق ها را با ایجاد بهانه‌ها و پروژه‌های موهوم مصادره کند.
شبکه بلومبرگ نیز از انگیزه عربستان برای ایجاد یک رژیم اقتصادی جدید با سرمایه 29 میلیارد دلاری در مسیر ادغام این دو صندوق خبر داد، این شبکه خبری در ادامه تاکید می‌کند که نگرانی‌هایی وجود دارد که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی از این سرمایه هنگفت برای پیشبرد پروژه‌های شکست خورده و آرمانگرایانه خود استفاده کند.
بلومبرگ همچنین تاکید می‌کند که این دو صندوق سرمایه‌های هنگفتی در شرکت‌های سعودی دارند که از جمله آنها می‌توان به هشت و نیم میلیارد دلار از سهام بانک ملی عربستان و 4.3 میلیارد دلار از سهام بانک الراجحی اشاره کرد.
بلومبرگ در این مقاله به چشم انداز 2030 محمد بن سلمان که 5 سال از آغاز آن می‌گذرد نیز اشاره و تاکید می‌کند که این چشم‌انداز کاملاً دور از واقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی در عربستان است. این در حالی است که یکی از اهداف چشم‌انداز مذکور که در سال 2016 مطرح شد، این بود که با آغاز سال 2020 میلادی، عربستان سعودی کاملاً از درآمدهای نفتی مستغنی شده و سعودی‌ها بتوانند بدون نفت زندگی کنند، موضوعی که نه تنها عاری از واقعیت است، بلکه واقعیت‌های کنونی نشان از افزایش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت این کشور دارد.
