رهبر معظم انقلاب در منشور گام دوم انقلاب اسلامی، مشکلات اقتصادی و راه‌حل‌های آن را متذکر شدند و از بودجه کل کشور به عنوان بودجه معیوب و نامتوازن و نیز عدم ثبات سیاست‌های اجرایی اقتصاد یاد کردند.
مجلس شورای اسلامی پس از یک دوره طولانی بررسی بودجه کل کشور در کمیسیون تلفیق شنبه گذشته به کلیات آن رای داد، نمایندگان مخالف و موافق دیدگاه‌های خود را مطرح کردند اما کمتر کسی به موضوع معیوب و نامتوازن بودن و عدم ثبات سیاست‌های اجرایی اشاره کرد.
بودجه چرا معیوب است، عیب آن چیست؟
مهم‌ترین عیب آن این است که نوشته می‌شود اجرا نمی‌شود یا به طور کامل اجرا نمی‌شود یا بخشی از آن اجرا و بخشی اجرا نمی‌شود.
براساس گزارش تفریغ ماده واحده بودجه سال ۹۶ تنها ۳۸ درصد احکام قانونی آن اجرا شده. ۴۶ درصد احکام به طور کامل یا بخشی از آن رعایت نشده و از همه مهم‌تر ۱۶ درصد احکام بودجه فاقد عملکرد است وضع اجرای بودجه در سال ۹۵ هم بدتر از این است. باز گزارش تفریغ بودجه سال ۹۵ حاکی است؛ فقط ۲۰ درصد احکام تبصره‌های ماده واحده به طور کامل اجرا شده. ۶۵ درصد آن کامل اجرا نشده یا بخشی از آن اجرا شده و ۸ درصد هم فاقد عملکرد است.
ماده واحده بودجه چیست و تبصره‌های آن کدام است؟
ماده واحده بودجه از دو عدد پیش‌بینی درآمدها و برآورد هزینه‌ها تشکیل شده که اصل بودجه وفق ماده یک قانون محاسبات عمومی همین دو عدد است. تبصره‌هایی که به آن اضافه می‌شود یا ماهیت برنامه‌ای دارد یا بودجه‌ای، اگر ماهیت برنامه‌ای دارد برنامه آن قبلاً به تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان رسیده و اگر برنامه‌ای جدید است که دولت حق ندارد هنگام ارائه لایحه بودجه، برنامه بیاورد یا برنامه اصلی را دور بزند. اگر بخشی از تبصره‌ها ماهیت بودجه‌ای دارد، ارقام و اعداد آن در جداول آمده و نیازی نیست در قالب تبصره آورده شود.
در حقیقت بررسی بودجه باید به جداول و صحت و سقم اعداد و ارقام پیش‌بینی درآمدها و برآورد هزینه‌ها اختصاص یابد. که این کار در مجلس یا صورت نمی‌گیرد یا تأمل و دقتی به آن مبذول نمی‌گردد.
سرّ معیوب بودن بودجه در همین واقعیتی است که هر سال تکرار می‌شود و به دلیل اینکه بالاخره مملکت باید بودجه‌ای داشته باشد نمایندگان و شورای نگهبان در یک وضعیت اضطراری مجبور می‌شوند آن را تصویب و تایید کنند.
نتیجه تصویب غیر شفاف چنین بودجه‌ای مجهول ماندن درآمدهای واقعی و هزینه‌های واقعی کشور است. وقتی درآمد و هزینه واقعی کشور مجهول ماند به طور طبیعی کسر بودجه هم غیر واقعی است. برای تأمین این کسری یا اوراق قرضه منتشر می‌کنند یا پول بدون پشتوانه چاپ می‌کنند یا قیمت ارز و طلا را بالا و پایین می‌برند.
خروجی چنین بودجه‌های معیوبی، تورم، گرانی، بیکاری، فقر درآمدی دهک‌های پایین جامعه، کاهش ارزش پول ملی و … است. به این دور باطل باید روزی پایان داد. راه‌حل آن در قوانین بالادستی و پایین‌دستی «برنامه» و «بودجه» آمده است. اگر به آن‌ها دقیق عمل شود.
بودجه‌ای شفاف خواهیم داشت که ساختار آن با بودجه‌های سال‌های اخیر کاملاً متفاوت است. آیا دولت و مجلس حاضرند، نه در بودجه ۹۸ که وقت آن گذشته است بلکه، از سال ۹۹ دست به اصلاح ساختار بودجه بزنند. اگر عزم آن را دارند باید از اول سال ۹۸ این کار را شروع کنند.
محمدکاظم انبارلویی
