در روزهای گذشته یکی از اصلی‌ترین مسائل، بررسی علت خاموشی‌ها بود. در اکثر مصاحبه‌ها علت اصلی این خاموشی‌ها مصرف بالای مصرف‌کنندگان عنوان می‌شود. اما آیا واقعا تنها دلیل این خاموشی‌ها مصرف بالای طرف تقاضا است؟ در ادامه با مقایسه سرانه مصرف کشور با سایر کشورها به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
"مصرف برق در ایران 4 برابر میانگین جهانی است"، "برای جلوگیری از خاموشی، مشترکان باید مصرف خود را کاهش دهند"، "رکورد پیک در مصرف برق جابجا شد"، "مصرف برق برای سرمایش در ایران برابر مصرف برق سه کشور همسایه است"
تمام این جملات در چند روز گذشته و برای توجیه خاموشی‌ها به کار رفته است، همه این صحبت‌ها به گونه‌ای است که تمام بار مسئولیت را روی دوش مصرف‌کننده قرار می‌دهد. اما آیا واقعا وضعیت مصرف در ایران اینگونه است؟
لزوم بهینه‌سازی مصرف انرژی بر کسی پوشیده نیست و کسی منکر تدبیر در جهت کاهش مصرف انرژی نیست، ولی برای بررسی یک موضوع باید تمام جوانب آن را در نظر گرفت. در این مقاله سعی می‌شود یک بررسی اجمالی از مصرف برق و به طور کلی انرژی در ایران انجام شود و با چند کشور جهان نیز مقایسه‌ای صورت گیرد تا مشخص شود آیا واقعا فرهنگ مصرفی در ایران آنچنان که گفته می‌شود نامطلوب است، یا ضعف فقط مربوط به مصرف‌کننده نیست و مسئولین نیز در وضعیت فعلی مقصر هستند.
در شکل 1 سرانه مصرف انرژی در ایران، میانگین جهانی سرانه مصرف انرژی، سرانه مصرف انرژی در چند کشور توسعه‌یافته و چند کشور که از جهاتی شبیه به ایران هستند، آورده شده است.
شکل بالا نشان می‌دهد ایران از نظر مصرف انرژی سرانه بین کشورهای مورد بررسی وضعیت چندان نامطلوبی ندارد. با وجود این که تقریبا دو برابر سرانه مصرف انرژی ترکیه و میانگین جهانی مصرف دارد ولی با کشورهایی مانند فرانسه، ژاپن و آلمان تقریبا در یک سطح قرار دارد و از عربستان و آمریکا نیز مصرف به مراتب کمتری دارد. اما شاید مصرف سرانه انرژی به طور کلی شاخص مطلوبی برای بررسی پرمصرف بودن یا کم‌مصرف بودن یک کشور نباشد. در شکل2 مصرف سرانه انرژی در بخش خانگی بررسی شده است تا بخشی که به طور مستقیم با فرهنگ مصرفی مردم در ارتباط است، بررسی شود.
شکل بالا نشان می‌دهد که ایران در بخش خانگی در بین کشورهای مورد بررسی جزو کشورهای با مصرف بالا محسوب می‌شود و سرانه مصرف آن نزدیک به دو و نیم برابر مصرف میانگین جهانی است. بنابراین کاهش مصرف انرژی در بخش خانگی امری ضروری است. برای بررسی دقیقتر موضوع باید دید در هر کدام از انرژی‌های مورد استفاده در بخش خانگی وضعیت چگونه است. اصلی‌ترین انرژی‌هایی که در بخش خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برق و گاز است.
شکل3 مصرف سرانه برق و گاز بخش خانگی برای کشورهای مورد بررسی را نشان می‌دهد.
سرانه مصرف برق و گاز خانگی در کشورهای منتخب
همان طور که در شکل نیز مشخص است ایران بین کشورهای مورد بررسی بیشترین سرانه مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی را در اختیار دارد. در حالی‌که در برق وضعیت کاملا متفاوت است و ایران جزو کشورهای کم‌مصرف در برق محسوب می‌شود و بر خلاف صحبت‌هایی که این روزها شنیده می‌شود کمتر از دو برابر مصرف میانگین جهانی برق مصرف می‌کند نه بیشتر از چهار برابر!
البته نکته‌ای که در این نمودارها باید به آن توجه کرد این است که برخی کشورهایی که آب‌وهوای گرمتری دارند مانند عربستان، مصرف برق بالاتری دارند و کشورهای سردتر مانند روسیه مصرف گاز بالاتری دارند. برخی کشورها مانند ترکیه در هر دو کم‌مصرف و کشورهایی مانند آمریکا در هر دو پرمصرف هستند. بنابراین با وجود این که وضعیت مصرف انرژی در ایران مطلوب نیست و کارهای بسیاری باید در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی انجام گیرد، اما این موضوع برای گاز طبیعی به مراتب اولویت‌دار از برق است. در نتیجه به نظر می‌رسد صحبت‌هایی که این روزها از سمت مسئولین وزارت نیرو مطرح می‌شود مبنی بر این که وضعیت مصرف برق در کشور بسیار نامطلوب است، برای توجیه کردن قطعی‌های برق است. لازم به ذکر است روند مصرف برق در جهان کاملا صعودی است و تا حدی می‌توان توسعه یک کشور را مرتبط با مصرف برق در آن کشور دانست و برای پاسخ به این روند صعودی وظیفه طرف عرضه بسیار بیشتر از طرف تقاضاست. بنابراین در وضعیت فعلی که همه صحبت‌ها علیه مردم و مصرف‌کنندگان است، علاوه بر توصیه به کاهش مصرف، نباید از وظیفه و مسئولیت وزارت نیرو غافل شد. وظیفه‌ای که شامل افزایش ظرفیت سالانه تولید برق، افزایش راندمان نیروگاه‌ها، کاهش تلفات شبکه توزیع و انتقال است.
